Το χαμένο γράμμα που έγινε τηλεοπτική εκπομπή

του Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου  –

Το «Δίγαμμα», το χαμένο αρχαιοελληνικό γράμμα, έγινε τηλεοπτική εκπομπή. Για τη φωνητική αξία του γράμματος, ασθενής διχειλικός συμφωνικός φθόγγος, δεν είμαι ο καταλληλότερος  να μιλήσω. Όμως για την εκπομπή των 18 επεισοδίων που προβλήθηκε στην ΕΡΤ3 από τον Σεπτέμβριο του 2016 έως τον Αύγουστο του 2017 (και σε πολλαπλές επαναλήψεις μέχρι σήμερα), ομολογώ πως φέρω ακέραια την ευθύνη.

Προφανώς ο χωροχρόνος της τηλεόρασης είναι προνομιακός, ακόμη και σήμερα στην εποχή του διαδικτύου και της ψηφιακής επανάστασης. Το όποιο τηλεοπτικό προϊόν και απευθύνεται και μεταδίδεται πλέον σε περισσότερους χρήστες, καθώς αποσυνδέθηκε η τηλεοπτική θέαση από τη μία και μοναδική συσκευή. Οι νέες τεχνολογίες διαφοροποίησαν όχι μόνο την παραγωγή, αλλά και την «κατανάλωση» του προϊόντος. Φυσικά δεν μπορούν να καταναλωθούν όλα. Ενδεικτικά να αναφέρω πως θα χρειαζόμαστε χρόνια για να παρακολουθήσουμε το σύνολο των βίντεο που διακινούνται στο διαδίκτυο σε μία μόνο ημέρα (600.000 ώρες την ημέρα ανεβαίνουν στο YouTube).

Η τηλεόραση, όσο κι αν η οθόνη του κινητού μας δυνητικά θα μπορούσε στο μέλλον να μονοπωλήσει την θέαση, διανύει μία χρυσή εποχή. Τεχνικά τα προγράμματα που προσφέρει είναι καλύτερα, ενώ το κοινό, παγκοσμίως, έχει διευρυνθεί (να θυμηθούμε την υστερία με τη σειρά Games of Thrones, της οποία κάθε επεισόδιο κοστίζει 5-10 εκατομμύρια ευρώ). Στην ελληνική κοινωνία έχουμε συνηθίσει να μπαίνει δωρεάν στα σπίτια μας ή με μικρό αναλογικά κόστος και να διαμορφώνει συμπεριφορές και συνήθειες -για να μην αναφερθώ σε στάσεις ζωής και ιδεολογίες…

Μια «γεωγραφία» των εκπομπών λόγου

Διαχρονικά τις εκπομπές λόγου στην ελληνική τηλεόραση και ειδικότερα όσες αφορούν στο λογοτεχνικό κείμενο τις συναντούμε σε μία ελάχιστη ποσόστωση. Της προσωπικής μου αισθητικής δεν ήταν πολλές. Οφείλω πάντως να αναγνωρίσω πως ακόμα και η μακροημέρευση ορισμένων -η εκπομπή «Ένα βιβλίο – ένα ταξίδι» στην TV100 από τον Στέλιο Λουκά και το «Άξιον Εστί» του Βασίλη Βασιλικού- αξίζει θετικού σχολιασμού.

Άλλες, όπως το «Μονόγραμμα» του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη, ξένισαν πολύ ευχάριστα με την αυτοπαρουσίαση των δημιουργών και καταγράφηκαν στη συλλογική μας μνήμη. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει η σειρά ντοκιμαντέρ του Ανταίου Χρυσοστομίδη και της Μικέλας Χαρτουλάρη “Οι κεραίες της εποχής μας” (2006-2013). Αρκετές ξεχάστηκαν γρήγορα…

Σε κάθε περίπτωση, για τους περισσότερους τουλάχιστον, η προβολή ανάλογων εκπομπών από τα τηλεοπτικά κανάλια νομιμοποιούσε και την ορθότητα των απόψεων που κατέθεταν ή ακόμα και την πολιτογράφηση των παρουσιαζόμενων συγγραφέων στον χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας.

Με δεδομένες τις δραματικές αλλαγές  στην ενημέρωση και στην ψυχαγωγία μέσω της οθόνης, αλλά και της πεποίθησής μας πως στην τηλεόραση, που έτσι κι αλλιώς συνδέεται πια με το διαδίκτυο και μάλιστα ποικιλοτρόπως, κυριαρχεί η μυθοπλασία, θεωρήσαμε πως είχε θέση  ένας συγκεκριμένος τύπος εκπομπής. Μία εκπομπή που θα εστίαζε στην ποιητική του κάθε δημιουργού και  ταυτόχρονα θα προσπαθούσε να εκλαϊκεύσει έννοιες της θεωρίας της λογοτεχνίας και των τεχνικών της γραφής για ένα ευρύτερο τηλεοπτικό και αναγνωστικό κοινό.

Μια διαφορετική περιπλάνηση στον χώρο της λογοτεχνίας

Αποφάσισα να μιλήσω, και του απεύθυνα την  πρόταση να υλοποιήσουμε μία τέτοια εκπομπή, σε έναν τολμηρό μεταπτυχιακό μου φοιτητή  της Δημιουργικής Γραφής, τον Κωνσταντίνο Παπαπρίλη Πανάτσα. Ρηξικέλευθος και ο ίδιος και ο ποιητικός του λόγος – πώς θα μπορούσε διαφορετικά ένας δημοσιογράφος να ενταχθεί σε ένα ανάλογο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών; Ένα πρόγραμμα σπουδών που αμφισβητεί βεβαιότητες και κανονικότητες, αλλά που ταυτόχρονα αναζητεί και εστιάζει στην ποιητική του συγκεκριμένου. Ο Κώστας μου απάντησε «έγινε, δάσκαλε» προτού καν του εξηγήσω τη συλλογιστική μου. Είχε ήδη αντιληφθεί πως αναφερόμουν σε μια μορφή popular science. Μετά όλα κύλησαν μαγικά για την ομάδα μας. Γιατί μία ομάδα γίναμε από την αρχή και έτσι λειτουργήσαμε ως το τέλος με όλα τα παιδιά της παραγωγής.

Στην εκπομπή φιλοξενήθηκαν ποιητές διαφορετικών γενιών και διαδρομών (Τίτος Πατρίκιος, Γιάννης Αντιόχου), αλλά και στιχουργοί – που στο έργο τους εμφιλοχωρεί ο ποιητικός λόγος (Οδυσσέας Ιωάννου), ενώ συζητήθηκαν έννοιες, όπως αυτές του συμβόλου, της πολυσημίας, της διακειμενικότητας κ.ά.

Υποδεχτήκαμε πεζογράφους της μικρής και της μεγάλης φόρμας με εκλεκτικές συγγένειες που γράφουν για ενήλικες (Έρση Σωτηροπούλου, Θανάσης Βαλτινός, Θωμάς Κοροβίνης, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Ισίδωρος Ζουργός, Ηλίας Παπαμόσχος, Δημοσθένης Παπαμάρκος, Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης). Πεζογράφους που απευθύνονται σε παιδιά, αλλά μας έχουν χαρίσει και μυθιστορήματα για ενήλικες (Μαρία Παπαγιάννη, Μάνος Κοντολέων, Αύγουστος Κορτώ). Με τις απόψεις και τα έργα τους προσεγγίσαμε όρους, όπως το σκηνικό, οι χαρακτήρες, η πλοκή και αναδείξαμε τις διαφορές στη γραφή της μικρής και της μεγάλης φόρμας.

Κουβεντιάσαμε και με θεατρικούς συγγραφείς (Θανάσης Τριαρίδης), κριτικούς και μεταφραστές που ταυτόχρονα γράφουν και λογοτεχνία (Αχιλλέας Κυριακίδης, Δημοσθένης Κούρτοβικ) και πανεπιστημιακούς δασκάλους που έχουν καταθέσει συλλογές διηγημάτων (Βασίλης Καρδάσης) ή ποιημάτων (Ευριπίδης Γαραντούδης). Μέσα από το δικό τους έργο βρήκαμε την ευκαιρία να προβληματιστούμε για τα θέματα που ανακύπτουν προς επίλυση σε έναν μεταφραστή, για την κριτική και τον διαχρονικό της ρόλο στη λογοτεχνική παραγωγή, την λειτουργία και την επιρροή της βιωμένης εμπειρίας σε κείμενα που δεν εντάσσονται καθαρά στη λογική των academic novels, αλλά εμπεριέχουν στοιχεία τους κ.ά.

Το «Δίγαμμα» δεν διαφήμισε, δεν εξέπεσε σε φτηνούς ηθικοδιδακτισμούς, δεν επιχείρησε αγιογραφίες των καλεσμένων του ούτε προσέφερε μικροχάρες και εξυπηρετήσεις. Τα 18 του επεισόδια προβάλλονται και ξαναπροβάλλονται από τη δημόσια τηλεόραση, ενώ άδεια αξιοποίησής τους έχει ζητηθεί από πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, αποδεικνύοντας πως η εκπομπή δεν ολοκλήρωσε τον κύκλο της και είμαι σίγουρος πως στο μέλλον θα συνεχιστεί. Οι πρωτότυπες και καινοτόμες ιδέες πρέπει να υιοθετούνται, αλλά όχι να αντιγράφονται, γιατί τότε, κατά κανόνα, αποτυγχάνουν.

Λησμόνησα να αναφέρω πως το δίγαμμα, το χαμένο αρχαιοελληνικό γράμμα, οφείλει την ονομασία του στο σχήμα του (δις + γάμμα –διττό, διπλό, δυο φορές γάμμα).

ΥΓ. Τις εκπομπές μπορείτε να τις βρείτε στο webtv.ert.gr