Είναι εφικτή η συνεννόηση ΗΠΑ-Τουρκίας;

του Κώστα Ράπτη  – 

Την Κυριακή ήταν ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου H.,R. McMaster, ο οποίος συναντήθηκε με τον Τούρκο προεδρικό σύμβουλο Ibrahim Kalin στην Κωνσταντινούπολη. Την Τετάρτη ήταν ο επικεφαλής του Πενταγώνου James Mattis ο οποίος συναντήθηκε με τον υπουργό Άμυνας της Τουρκίας Nurettin Canikli στο περιθώριο της υπουργικής συνόδου του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες. Και σήμερα, Πέμπτη, σειρά παίρνει ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Rex Tillerson, ο οποίος θα συναντηθεί με τον ομόλογό του Mevlut Cavusoglu και λοιπούς Τούρκους ιθύνοντες στο πλαίσιο διήμερης επίσκεψης στην Άγκυρα, τελευταίο σταθμό μιας περιοδείας που τις προηγούμενες ημέρες τον είχε φέρει στην Αίγυπτο, το Κουβέιτ, την Ιορδανία και τον Λίβανο.

Η πυκνότητα των επαφών είναι ενδεικτική της αμοιβαίας επιθυμίας να αποκατασταθεί η τουρκο-αμερικανική σχέση, η οποία παρά το ιστορικό και στρατηγικό βάθος της, εμφανίζεται βαρύτατα τραυματισμένη, ιδίως μετά την έναρξη της τουρκικής επιχείρησης “Κλάδος Ελαίας” εναντίον του κουρδικού “καντονιού” του Αφρίν στη βόρεια Συρία.

Η προσβλητική και απαξιωτική ρητορική που έχει υιοθετήσει η Άγκυρα έναντι της Ουάσιγκτον (μόλις τις προάλλες ο Tayyip Erdogan απείλησε τις ΗΠΑ με “οθωμανικό χαστούκι”), δεν έχει χρησιμοποιηθεί ούτε καν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, πόσω μάλλον μεταξύ των δύο μεγαλύτερων χωρών του ΝΑΤΟ. Από την άλλη η τουρκική απαίτηση για τερματισμό της αμερικανικής συνεργασίας με το PYD (παρακλάδι του ΡΚΚ στη βόρεια Συρία) προβάλλει ως ζήτημα “υπαρξιακό”.

Το κεντρικό αυτό ζήτημα πλαισιώνει σειρά άλλων που καταδεικνύουν την ευρύτερη επιδείνωση των τουρκο-αμερικανικών σχέσεων. Ενδεικτικά μπορεί να αναφέρει κανείς το τουρκικό αίτημα της έκδοσης του Fethullah Gulen, η καταδίκη από αμερικανικό δικαστήριο του αντιπροέδρου της Halkbank (με πιθανή τώρα την επιβολή κυρώσεων στην ίδια την τράπεζα) για παραβίαση των κυρώσεων κατά του Ιράν, η σύλληψη στην Τουρκία ενός Αμερικανού πάστορα, ενός υπαλλήλου της NASA και δύο Τούρκων υπαλλήλων του αμερικανικού προξενείου (που είχε ως αποτέλεσμα την πρόσκαιρη διακοπή της έκδοσης βίζας για Τούρκους πολίτες)) ή επίθεση σωματοφυλάκων του Erdogan εναντίον διαδηλωτών κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Ουάσιγκτον.

Είναι πολύ συζητήσιμο τι μπορεί να περιμένει κανείς από την επίσκεψη Tillerson: το επίσης κρίσιμο ραντεβού McMaster-Kalin δεν οδήγησε σε προσέγγιση των δύο πλευρών, σύμφωνα με τις πληροφορίες, ενώ η ανταλλαγή μηνυμάτων που ακολούθησε ανάμεσα στις δύο πλευρές μοιάζει να καθιστά τον διάλογο περιττό.

Συμβιβάζοντας τα ασυμβίβαστα

Το Πεντάγωνο ενέγραψε στον προϋπολογισμό του κονδύλι ύψους 500 εκατ. δολαρίων για τις ανάγκες εξοπλισμού των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (ήτοι του μετώπου περί το PYD που κατέχει με αμερικανική στήριξη την βορειοανατολική Συρία), ενώ η Άγκυρα, επιλέγοντας από την πλευρά της το ζήτημα το οποίο κατεξοχήν ενοχλεί τη Ουάσιγκτον, ανακοίνωσε ότι εξετάζει δεύτερη παραγγελία ρωσικών αντιπυραυλικών-αντιαεροπορικών συστοιχιών S-400. Ο ίδιος ο Tillerson από το Κουβέιτ κατηγόρησε την Τουρκία ότι υπονομεύει την μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Όσο και αν απομακρύνει κανείς από την εικόνα διαπραγματευτικές υπερβολές και επικοινωνιακά τεχνάσματα, γεγονός παραμένει ότι ΗΠΑ και Τουρκία καλούνται να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα: η μεν χώρα του Tayyip Erdogan αδυνατεί να συμφιλιωθεί με την ιδέα της δημιουργίας ενός ακόμη κουρδικού μορφώματος στα νότια σύνορά της, ενώ η Ουάσιγκτον (ή τουλάχιστον οι ιθύνοντες του Πενταγώνου που έχουν το πρώτο πρόσταγμα για τα ζητήματα της περιοχής) δεν παραιτείται από την επιδίωξη της αποκοπής από τη Συρία του (πετρελαιοπαραγωγού και κρίσιμου για την ενότητα του άξονα Τεχεράνης-Βαγδάτης-Δαμασκού-Χεζμπολλάχ) βορειοανατολικού τμήματός της, όπου τυχαίνει να κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο.

Για την επιδίωξη αυτή βλέπουμε ότι η αμερικανική πλευρά δεν διστάζει το τελευταίο διάστημα ακόμη και να πάρει το ρίσκο άμεσης αναμέτρησης με τις ρωσικές δυνάμεις στη Συρία – συνεπώς είναι περιορισμένες και οι πιθανότητες συμμόρφωσης με τις τουρκικές απαιτήσεις για ανάκληση του αμερικανικού εξοπλισμού που έχει δοθεί στο PYD και για εκκένωση της πόλης Μάνμπιτζ (περίπου 100 χιλιόμετρα ανατολικά του Αφρίν), το οποίο αποτελεί το προγεφύρωμα των Συριακών δημοκρατικών Δυνάμεων ανατολικά του Ευφράτη.

Μόνο μια τελική συνολική συμφωνία για το μέλλον της Συρίας θα μπορούσε να εκτονώσει αυτές τις εντάσεις. Αλλά μια τέτοια συμφωνία, αν προκύψει, αποτελεί υπόθεση πρωτίστως των ΗΠΑ και της Ρωσίας – όσο και αν η Τουρκία προσπαθεί με κινήσεις σαν την επέμβαση στο Αφρίν να εξασφαλίσει μία θέση στο “τραπέζι” της επόμενης μέρας.