Η Ευρωζώνη αντιμέτωπη με τη μετρημένη ιταλική ανταρσία

Τον Ιανουάριο του 2015 η Ελλάδα έθεσε στην Ευρωζώνη ένα σημαντικό ερώτημα: είναι συμβατό το ενιαίο νόμισμα με μια αριστερή κυβέρνηση; Η απάντηση που έδωσε τότε η Γερμανία είναι πασίγνωστη: όχι, στην Ευρωζώνη δεν έχει θέση μια αριστερή κυβέρνηση. Η γερμανική οικονομική θεωρία, ο ορντοφιλελευθερισμός, έχει κατοχυρωθεί στις συνθήκες του Μάαστριχτ. Όποιος θέλει αριστερές πολιτικές, με ελλείμματα και κεϋνσιανά εργαλεία ανάπτυξης, πρέπει να αποχαιρετήσει την Ευρωζώνη.

Τώρα η Ιταλία θέτει στην πολιτική ηγεσία της Ευρωζώνης –δηλαδή στο Βερολίνο– ένα διαφορετικό ερώτημα, που όμως έχει την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, πολιτική σημασία: Είναι συμβατό το ενιαίο νόμισμα με μια δεξιά κεϋνσιανή πολιτική; Το στοιχείο του ασύμβατου μήπως δεν αφορά την αντιπαράθεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, αλλά αποκλειστικά και μόνο την οικονομική πολιτική κάθε χώρας της Ευρωζώνης;

Σύντομα θα έχουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Στις 19 Μαΐου το “Κίνημα 5 Αστέρων” και η Λέγκα έδωσαν στη δημοσιότητα το προγραμματικό τους κείμενο 58 σελίδων υπό τον τίτλο «Συμβόλαιο για την κυβέρνηση της αλλαγής». Είναι η βάση πάνω στην οποία κατέληξαν μετά τρεις εβδομάδες σκληρών διαπραγματεύσεων οι ηγέτες της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι και του “Κινήματος 5 Αστέρων” Λουΐτζι Ντι Μάιο προκειμένου να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού.

Το κείμενο απέχει έτη φωτός από τις λαϊκίστικες και συχνά δημαγωγικές διακηρύξεις που έκαναν προεκλογικά και τα δύο κόμματα. Είναι ένα κείμενο γραμμένο με μεγάλη προσοχή: διαιρεμένο σε 30 θεματικά κεφάλαια που εμφανώς συντάχθηκαν από ανθρώπους που γνωρίζουν καλά τα επί μέρους θέματα. Σίγουρα οι συντάκτες δεν είναι ούτε ο Σαλβίνι, ούτε ο Ντι Μάιο, δύο πολιτικοί εντελώς άπειροι και με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο –ο δεύτερος περισσότερο από τον πρώτο.

Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες του ιταλικού τύπου, μεγάλο μέρος του Συμβολαίου συντάχθηκε από τον υποψήφιο πρωθυπουργό Τζουζέπε Κόντε, καθηγητή ιδιωτικού δικαίου σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Ρώμης. Ο Κόντε δεν είναι μέλος, αλλά συνεργάζεται εδώ και καιρό με το “Κίνημα 5 Αστέρων”, προερχόμενος από την Αριστερά.

Δεν αποχωρεί από ΕΕ

Το κυριότερο είναι ότι η νέα κυβέρνηση εγκατέλειψε κάθε σκέψη για αποχώρηση από την Ευρωζώνη (“Κίνημα 5 Αστέρων”) ή από την ΕΕ (Λέγκα). Στη θέση της ρήξης προτείνεται μια ριζική «αναθεώρηση των συνθηκών», πρωτίστως της Ευρωζώνης αλλά και της ΕΕ, όπως εκείνες του Δουβλίνου που αφορούν το μεταναστευτικό. Και για να μην υπάρξει καμία κατηγορία περί «κωλοτούμπας», το Συμβόλαιο εγκρίθηκε την ίδια μέρα από τα μέλη του “Κινήματος 5 Αστέρων” σε δημοψήφισμα-αστραπή μέσω Διαδικτύου, ενώ σύντομα το ίδιο θα πράξει και η Λέγκα.

Η νέα ιταλική κυβέρνηση δηλώνει ευθέως ότι δεν δεσμεύεται από τις υποχρεώσεις που ανέλαβε ο απερχόμενος πρωθυπουργός Πάολο Τζεντιλόνι. Σύμφωνα με το ισχύον σχέδιο προϋπολογισμού για το 2018 το ποσοστό του ελλείμματος θα κυμανθεί γύρω στο 1,6% του ΑΕΠ. Οι Ευρωπαίοι επέμεναν να περιοριστεί στο 1,3% και ο Τζεντιλόνι είχε δώσει σκληρή μάχη, ώστε να επιβάλει ένα επιπλέον 0,3%.

Τώρα το Συμβόλαιο προαναγγέλλει ευθέως ότι η Ιταλία θα ξεπεράσει το όριο του 3%,«ακριβώς όπως κάνει για περισσότερο από μια δεκαετία η Γαλλία κι έκανε κατά καιρούς η Γερμανία, η οποία κωφεύει στις ευρωπαϊκές συστάσεις για το υπερβολικό πλεόνασμά της».
Στις προηγούμενες ιταλικές κυβερνήσεις είχε επιβληθεί ο διαβόητος και στην Ελλάδα «κόφτης», βάσει του οποίου μια τόσο θεαματική αύξηση του ελλείμματος θα έπρεπε να οδηγήσει σχεδόν αυτομάτως στην αύξηση του ΦΠΑ στο 23%. Η νέα κυβέρνηση απλώς αγνοεί και αυτή τη δέσμευση.

Το Συμβόλαιο προβλέπει μεγάλης έκτασης «παραγωγικές και αναπτυξιακές επενδύσεις του ιταλικού δημοσίου στην πραγματική οικονομία, προκειμένου να σταματήσει η αποβιομηχάνιση και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας». Και επαναφέρει μια παλαιότερη πρόταση της ίδιας της Κομισιόν που –δυστυχώς– ουδέποτε έγινε πράξη: οι παραγωγικές επενδύσεις να εξαιρεθούν από το δημόσιο έλλειμμα.

Το Συμβόλαιο υπογραμμίζει τη χρεοκοπία του πιστωτικού συστήματος στην Ιταλία, για το οποίο χρησιμοποιεί σκληρές εκφράσεις: «παράνομη πηγή χρηματοδότησης εγκληματικών συμμοριών και πολιτικών κομμάτων». Η νέα κυβέρνηση προτίθεται να εφαρμόσει και σε άλλα προβληματικά ιδρύματα το παράδειγμα της Monte dei Paschi di Siena, που εθνικοποιήθηκε. Θα διαχωριστούν οι επενδυτικές από τις πιστωτικές τράπεζες, ενώ οι κανόνες του bail in που εφαρμόστηκαν αποτρόπαια στην Κύπρο το 2013, θα πάψουν πλέον να ισχύουν.

Κοινωνικό εισόδημα 780 ευρώ

Σε παλαιότερη εκδοχή του Συμβολαίου που είχε διαρρεύσει στον Τύπο προβλέπονταν και μέτρα για τη μείωση του ιταλικού χρέους. Σε αναλογία με το ΑΕΠ, το ιταλικό χρέος βρίσκεται στο 130% και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο της Ευρωζώνης μετά το ελληνικό. Σε απόλυτους αριθμούς, όμως, είναι δυσθεώρητο: το δεύτερο μεγαλύτερο παγκοσμίως. Στο προγενέστερο κείμενο προβλεπόταν να γίνει διαπραγμάτευση ώστε να «παγώσουν» τα ιταλικά ομόλογα για 250 δισ. ευρώ που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο πλαίσιο της ποσοτικής χαλάρωσης. Στο τελικό κείμενο η πρόταση διεγράφη, αλλά ηγετικά στελέχη και των δύο κομμάτων αναφέρθηκαν συχνά στην αναγκαιότητα «να γίνουν περικοπές» στο χρέος.

Το Συμβόλαιο προβλέπει την καταβολή κοινωνικού εισοδήματος 780 ευρώ σε όσους έχουν ανάγκη και δεν διαθέτουν άλλους πόρους. Το κοινωνικό εισόδημα ήταν ένα από τα κυρίαρχα συνθήματα του “Κινήματος 5 Αστέρων” στην προεκλογική περίοδο. Τότε ο Ντι Μάιο επαναλάμβανε σε κάθε ευκαιρία ότι οι μόνες χώρες της Ευρωζώνης που δεν θέσπισαν το κοινωνικό αυτό μέτρο είναι η Ιταλία και η Ελλάδα. Η αναφορά αυτή εντάχθηκε και στο κείμενο του Συμβολαίου.

Ο όρος που τίθεται σε όσους θέλουν να λαμβάνουν το εισόδημα αυτό είναι να μην έχουν απορρίψει πάνω από δύο φορές εντός διετίας τις προτάσεις εργασίας που θα δεχθούν από τα κρατικά γραφεία ευρέσεως εργασίας, δομές που τώρα υπολειτουργούν, αλλά η νέα κυβέρνηση προτίθεται να αναχρηματοδοτήσει. Λιτότητα τέλος και σε ό,τι αφορά τις συντάξεις, καθώς θα καταργηθεί η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού που έκανε το 2012 η τεχνοκρατική κυβέρνηση του Μάριο Μόντι, η οποία όριζε το ηλικιακό όριο των 67 ετών για τη συνταξιοδότηση ανδρών και γυναικών. Θα αυξηθούν και οι συντάξεις που είναι τώρα λιγότερο από 780 ευρώ. Να υπενθυμίσουμε ότι στην Ιταλία υπάρχει ήδη η κοινωνική σύνταξη 500 ευρώ για όσους δεν έχουν ικανό χρόνο ασφάλισης.

Το Συμβόλαιο δεν κάνει αναφορά στα εργασιακά, παρά τις επίμονες παρεμβάσεις όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων προς την κατεύθυνση της ελαστικοποίησης των μορφών εργασίας. Το ενδιαφέρον των δύο συνεργαζόμενων κομμάτων στρέφεται προς τους μικρομεσαίους και αυτοαπασχολούμενους, χωρίς όμως να αγνοούνται και τα πιο μεγάλα εισοδήματα.

Το όριο του αφορολόγητου θα αυξηθεί και το φορολογικό σύστημα θα προβλέπει μόνον δύο κλίμακες, 15% και 20%. Είναι κάτι που είχε προσπαθήσει με επιμονή στο παρελθόν και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, αλλά σκόνταψε στη συνταγματική επιταγή η φορολογία να επιβάλλεται με «προοδευτικό τρόπο, ανάλογα με το εισόδημα». Το Συμβόλαιο δεν το αναφέρει ρητώς, αλλά στελέχη της Λέγκας εξήγησαν ότι η ύπαρξη δύο κλιμάκων και όχι μιας ενιαίας οφείλεται ακριβώς στις επιταγές του Συντάγματος.

Οι πιο καλοπληρωμένοι βουλευτές παγκοσμίως

Η κεϋνσιανή επανάσταση της Ιταλίας θα κοστίσει, σύμφωνα με έναν πρώτο υπολογισμό, περίπου 170 δισ ευρώ. Η κυβέρνηση υπόσχεται, με κάποια δόση αφέλειας, να τα εξασφαλίσει καταπολεμώντας τη φοροδιαφυγή, αλλά και με δραστικές –και πιο εφικτές– περικοπές στα έξοδα λειτουργίας του Κοινοβουλίου και των υπουργείων: κομμένες οι λιμουζίνες κρατικών στελεχών, δραστική μείωση στις αμοιβές και στις συντάξεις των μελών του Κοινοβουλίου. Με 14.650 ευρώ τον μήνα οι Ιταλοί είναι οι πιο καλοπληρωμένοι βουλευτές της Ευρώπης.

Εξ ολοκλήρου έργο της Λέγκας είναι οι πέντε ολόκληρες σελίδες που το Συμβόλαιο αφιερώνει στο μεταναστευτικό. Δικαίως κατηγορείται η ΕΕ ότι εγκατέλειψε την Ιταλία και την Ελλάδα να αντιμετωπίσουν μόνες ένα κατακλυσμικό φαινόμενο, ενώ οι νέοι κυβερνώντες αφήνουν να διαφανεί η πρόθεσή τους να μιμηθούν τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και να κλείσουν τα σύνορά τους.

«Στην Ιταλία», γράφει το Συμβόλαιο, «βρίσκονται 500.000 παράτυποι μετανάστες, οι οποίοι πρέπει να επαναπατριστούν το συντομότερο». Ο Σαλβίνι είχε δηλώσει στο παρελθόν ότι ήταν σε διαπραγμάτευση ώστε «δεκάδες πτήσεις τσάρτερ» να μεταφέρουν τους μετανάστες.
Ύστερα από επίμονες και συστηματικές προσπάθειες, οι διάφορες ιταλικές κυβερνήσεις κατάφεραν έως τώρα να υπογράψουν συμφωνίες επαναπατρισμού μόνον με τέσσερις χώρες της Αφρικής: Τυνησία, Μαρόκο, Αίγυπτο και Αλγερία. Στα τελευταία τρία χρόνια γίνονται διαπραγματεύσεις και με τον Νίγηρα.

Μάταια η Ιταλία είχε ζητήσει από την Κομισιόν οι συμφωνίες επαναπατρισμού να γίνονται όχι από κάθε χώρα-μέλος ξεχωριστά, αλλά συνολικά από την Ευρώπη. Ο επίτροπος Αβραμόπουλος αποδέχθηκε την πρόταση, όχι όμως και η Κομισιόν. Πόσο θα διαρκέσει αυτή η κυβέρνηση; Αν κρίνει κανείς από τα δημοσιεύματα του ιταλικού Τύπου, μόνο λίγους μήνες. Αλλά είναι γνωστό εδώ και χρόνια ότι ο Σαλβίνι και ακόμη περισσότερο το κίνημα του Μπέπε Γκρίλο δεν είχαν ποτέ την υποστήριξη των μέσων ενημέρωσης. Και αυτό είναι ένα κοινό σημείο με την κυβέρνηση Τσίπρα.

Ένα στοιχείο που ευνοεί τη νέα κυβέρνηση είναι ότι δεν διαφαίνεται εναλλακτική λύση. Το Δημοκρατικό Κόμμα βρίσκεται σε βαθειά κρίση, ακολουθώντας τα χνάρια των Γάλλων και των Γερμανών σοσιαλιστών. Ο Μπερλουσκόνι προσπάθησε μέχρι τέλους να αποτρέψει τη συμμαχία του Σαλβίνι με το κίνημα του Μπέπε Γκρίλο και τώρα επιχειρεί να αναδιοργανώσει το Forza Italia σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης.