Γιατί βγήκε μαύρος καπνός στο Eurogroup

Μπορεί η σχέση της Ελλάδας με τους εταίρους της να έχει εδώ και καιρό αλλάξει, αλλά δεν έχει αλλάξει όσο χρειάζεται για να εξέλθει από την παγίδα «αργού θανάτου». Κι αυτό, παρότι έχει πληρώσει βαρύ τίμημα, που με την υπερψήφιση των πρόσθετων μέτρων την περασμένη εβδομάδα γίνεται βαρύτερο.

Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν είναι πλέον απομονωμένη, είναι αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη για να ξεφύγει από την παγίδα. Στην πραγματικότητα, το μίγμα οικονομικού εθνικισμού και πολιτικής αδιαλλαξίας που χαρακτηρίζει τη στάση του Βερολίνου μας υποχρεώνει να κρατάμε μικρό καλάθι. Η στάση του Σόιμπλε στο Eurogroup της 22ας Μαΐου επιβεβαιώνει αυτή τη θεώρηση.

Η γερμανική αδιαλλαξία τορπίλισε τις προσπάθειες να βρεθεί συμφωνία τη Δευτέρα. Η εξέλιξη αυτή έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ήδη δραματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Ταυτοχρόνως, όμως, υποσκάπτει και την πίστη των ευρωπαϊκών λαών στην ικανότητα της Ευρωζώνης να δίνει λύσεις σε ζωτικά προβλήματα των χωρών-μελών, αλλά και στο δικό της υπαρκτό πρόβλημα επιβίωσης.

Όπως φάνηκε και από τις; μετέπειτα δηλώσεις του, ο Σόιμπλε εξαντλεί τα χρονικά περιθώρια σε μία προσπάθεια να εκβιάσει με σκοπό να πάρει αυτό που θέλει. Όλα δείχνουν, ωστόσο, ότι το ΔΝΤ δεν πρόκειται να κάνει πίσω. Και να το ήθελε η Λαγκάρντ δεν έχει περιθώρια.

Είναι πολύ στριμωγμένη από το Συμβούλιο του Ταμείου. Τα περισσότερα μέλη του δεν θέλουν τη συμμετοχή στο ελληνικό πρόγραμμα. Γι’ αυτό θα είναι πολύ αυστηροί με την τήρηση των κανόνων όσον αφορά τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Για να πεισθούν, η Λαγκάρντ πρέπει να πάει με πολύ συγκεκριμένες δεσμεύσεις στα χέρια.

Έτσι όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, η εκκρεμότητα παραπέμπεται για την επόμενη σύνοδο του Eurogroup, στις 15 Ιουνίου. Μέχρι τότε, η ελληνική οικονομία παραμένει στην παγίδα της αβεβαιότητας. Με άλλα λόγια, τον λογαριασμό θα τον πληρώσουν οι Έλληνες.

Αντικείμενο των διαπραγματεύσεων είναι αφενός ο προσδιορισμός από τώρα των μεσοπρόθεσμων μέτρων για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, αφετέρου ο καθορισμός του ύψους και της διάρκειας του πρωτογενούς πλεονάσματος για μετά το 2018.

Πριν τη σύνοδο, στην Κομισιόν προεξοφλούσαν πως η ψήφιση των προαπαιτούμενων από την ελληνική Βουλή ουσιαστικά οριστικοποιεί την έγκαιρη εκταμίευση της δόσης. Κι αυτό, παρότι το γερμανικό και το ολλανδικό Κοινοβούλιο έχουν θέσει ως όρο τη συμμετοχή του ΔΝΤ. Προεξοφλούσαν, δηλαδή, ότι δεν πρόκειται να υπάρξει πρόβλημα με την έγκαιρη αποπληρωμή των ελληνικών ομολόγων που έχει στα χέρια της η ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) και τα οποία λήγουν τον Ιούλιο (περίπου εφτά δισ ευρώ).

Αν και θεωρητικά δεν μπορεί να αποκλεισθεί να προκύψει “ατύχημα” το ενδεχόμενο αυτό συγκεντρώνει πολύ λίγες πιθανότητες. Για την Αθήνα, όμως, αυτό δεν είναι αρκετό. Επιδιώκει από τώρα προσδιορισμό των μεσοπρόθεσμων μέτρων, κατά τρόπο που να οδηγήσουν σε γενναία ελάφρυνση του χρέους. Στην επιδίωξή της αυτή έχει σύμμαχο το Ταμείο. Χωρίς την πίεση που αυτό ασκεί στο Βερολίνο, η Ευρωζώνη δεν υπήρχε περίπτωση να κάνει ουσιαστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Το “κόκκαλο” και το “ψαχνό”

Από τη στιγμή που υποχώρησε και αποδέχθηκε τα πρόσθετα μέτρα που ζητούσε το ΔΝΤ, η κυβέρνηση Τσίπρα έχει γίνει υπέρμαχος της συμμετοχής του Ταμείου στο ελληνικό πρόγραμμα. Και είναι λογικό. Αφού πλήρωσε τόσο υψηλό τίμημα, θέλει να πάρει και το θετικό, που είναι η απαίτηση της Λαγκάρντ για γενναία ελάφρυνση του χρέους. Ο πρωθυπουργός, μάλιστα, ξεκαθάρισε πως εάν τελικώς το ΔΝΤ δεν συμμετάσχει και δεν εφαρμοσθούν τα μεσοπρόθεσμα, η κυβέρνηση δεν πρόκειται να εφαρμόσει τα πρόσθετα μέτρα που ψήφισε την Πέμπτη.

Η ελάφρυνση του χρέους είναι πολύτιμο όπλο για την κυβέρνηση Τσίπρα, με την έννοια ότι θα το “πουλήσει” επικοινωνιακά για να εξισορροπήσει κάπως το βαρύ πολιτικό-εκλογικό κόστος από τα νέα επώδυνα μέτρα. Ταυτοχρόνως, όμως, είναι και προϋπόθεση για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα. Αυτή με τη σειρά της είναι προϋπόθεση για την ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, η οποία και θα στείλει το μήνυμα σε επενδυτές και αγορές ότι η χώρα γύρισε σελίδα.

Ο Κερέ (μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της ΕΚΤ) ήταν προ ημερών σαφής. Για να συζητήσει η ΕΚΤ την ένταξη της Ελλάδας στην ποσοτική χαλάρωση πρέπει να γίνουν τρία βήματα:

• Το πρώτο είναι το αυριανό Eurogroup να καταλήξει σε συμφωνία και για το ζήτημα της ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους.
• Το δεύτερο και δεδομένο βήμα είναι ο ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας) να δώσει την έκθεσή του για το κλείσιμο της 2^ης αξιολόγησης.
• Το τρίτο βήμα είναι το Συμβούλιο του ΔΝΤ να αποφασίσει τη συμμετοχή στο ελληνικό πρόγραμμα.

Σύμφωνα με καλά ενημερωμένη πηγή, η Λαγκάρντ είχε πριν τη σύνοδο του Eurogroup καταστήσει σαφές στον Σόιμπλε ότι το Ταμείο δεν πρόκειται να συμφωνήσει με μία γενικόλογη απόφαση. Το γεγονός ότι η αντίστοιχη γενικόλογη δέσμευση του Eurogroup το Νοέμβριο του 2012 έμεινε επιταγή χωρίς αντίκρισμα ήταν αιτία που η γενική διευθύντρια Λαγκάρντ είχε γίνει στόχος εσωτερικής κριτικής στο ΔΝΤ . Κι αυτό, επειδή η ίδια είχε δεσμευθεί στο Συμβούλιό του ότι η ελάφρυνση θα γινόταν.

Κατά την ίδια πηγή, η γενική διευθύντρια έχει, επίσης, διαμηνύσει στον Γερμανό υπουργό Οικονομικών ότι η δήλωσή του πως η ελάφρυνση δεν είναι δεδομένη και πως το ζήτημα αυτό θα εξετασθεί μετά το τέλος του 3^ου Μνημονίου έχει επιβαρύνει το κλίμα στο ΔΝΤ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καθιστά δυσκολότερη τη συμμετοχή του στο ελληνικό πρόγραμμα. Η κυβέρνηση Τραμπ με δυσκολία και με αυστηρούς όρους έχει συναινέσει στη συμμετοχή του Ταμείου και δεν πρόκειται να κάνει επ’ αυτού εκπτώσεις.

Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, στις διαπραγματεύσεις που έχουν γίνει μεταξύ ΔΝΤ και Βερολίνου, η Λαγκάρντ έχει ζητήσει –στο πλαίσιο μίας συνολικότερης πρότασης– το πρωτογενές πλεόνασμα μέχρι το 2022 να πέσει από το 3,5% του ΑΕΠ στο 2,5% και στη συνέχεια να μειώνεται σταδιακά μέχρι το 1%.

Ο Σόιμπλε το είχε απορρίψει, αντιπροτείνοντας μείωση του στόχου για το πρωτογενές πλεόνασμα από το 3,5% του ΑΕΠ στο 2,75%, αλλά αυτό να ισχύσει για μία δεκαετία. Με τη σειρά της η γερμανική πρόταση απορρίφθηκε από το ΔΝΤ. Η Ευρωζώνη προς το παρόν τουλάχιστον επιμένει στο 3,5% για μία πενταετία, σύμφωνα με τη δήλωση Ντάισελμπλουμ.

Διαπραγματευτική η γερμανική σκλήρυνση;

Οι πρόσφατες εκλογικές επιτυχίες των Χριστιανοδημοκρατών έχουν αμβλύνει την πολιτική πίεση που ένοιωθε η καγκελάριος. Το γεγονός αυτό της αφήνει μεγαλύτερα περιθώρια κινήσεων στο ελληνικό μέτωπο. Η στάση του Σόιμπλε, όμως, έδειξε ότι δεν υπάρχει πρόθεση -τουλάχιστον προς το παρόν- αξιοποιήσει αυτά τα περιθώρια.

Επιβεβαιώνονται όσοι υπογραμμίζουν τη δομική ανελαστικότητα της γερμανικής πλευράς. Όσοι πριν το Eurogroup εκτιμούσαν πως ο Σόιμπλε θα τράβαγε το σκοινί, θεωρώντας πως έχει την πολυτέλεια να στείλει την ελληνική εκκρεμότητα στα μέσα Ιουνίου.

Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, πως πριν τη σύνοδο του Eurogroup συνήλθε το Euro Working Group, ενώ πραγματοποιήθηκε και σύσκεψη (ο Ντάισελμπλουμ, ο Σόιμπλε, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Λεμέρ και ο Τόμσεν) για εξεύρεση συμβιβασμού. Ο Γιούνκερ προσπάθησε προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά η επιρροή της Κομισιόν σ’ αυτό μέτωπο είναι περιορισμένη.

Παρά το γεγονός ότι δεν έχει ληφθεί πολιτική απόφαση, έχουν -σε τεχνικό επίπεδο– γίνει αντικείμενο επεξεργασίας διάφορα σενάρια, ώστε το Eurogroup να έχει όλες τις επιλογές στο τραπέζι. Σύμφωνα με καλά πληροφορημένη πηγή, μάλιστα, ένα από αυτά τα σενάρια, το οποίο έχουν ετοιμάσει τεχνοκράτες από τον ESM και την ΕΚΤ, έχει τεθεί υπόψη και του ΔΝΤ.

Σύμφωνα με αυτό, προβλέπεται εναλλακτικά εγγύηση, ή πρόωρη αποπληρωμή του ελληνικού χρέους προς το ΔΝΤ. Η πρόωρη αποπληρωμή μπορεί να γίνει με επαναγορά αυτών των δανείων με χρήματα από δύο πηγές:

• Πρώτον, από το αδιάθετο αποθεματικό που προοριζόταν για την ανακεφαλαιοποίηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος.
• Δεύτερον, από τα σημαντικά κέρδη που αποκομίζουν οι κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών της Ευρωζώνης από την αποπληρωμή των ελληνικών ομολόγων στο άρτιο. Υπενθυμίζουμε ότι η ΕΚΤ είχε αγοράσει αυτά τα ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά σε πολύ χαμηλές τιμές.

Οι οφειλές προς το ΔΝΤ ανέρχονται σε 13 δισ ευρώ για το 2019. Το πλεονέκτημα μιας τέτοιας κίνησης είναι ότι τα επιτόκια του ΕSM είναι εμφανώς χαμηλότερα από τα επιτόκια που χρεώνει το Ταμείο και οι προθεσμίες εξόφλησης μεγαλύτερες. Η Ελλάδα έτσι θα απαλλαγεί από βάρος.

Μία τέτοια διευθέτηση θα διευκόλυνε τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα. Αρμόδια πηγή υποστηρίζει ότι ο ESM δεν θα είχε πρόβλημα από μία τέτοια διευθέτηση. Πιθανότατα, άλλωστε, η Ελλάδα δεν θα χρειαστεί όλο το ποσό της δανειακής σύμβασης των 86 δισ ευρώ. Μέχρι σήμερα έχουν εκταμιευθεί 36 δισ.

Επίσης, ο ESM δεν θα είχε πρόβλημα εάν ο χρόνος αποπληρωμής των υφιστάμενων δανείων επιμηκυνόταν κατά 10, 15, 20 ή ακόμη και περισσότερα χρόνια. Το ζήτημα αυτό είναι –σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες– σε ακτίνα συμφωνίας, γεγονός που επίσης διευκολύνει το ΔΝΤ να θεωρήσει το ελληνικό χρέος βιώσιμο.

Δεν ήθελαν να ακούσουν

Μέχρι πρότινος, στη Γερμανία δεν ήθελαν να ακούσουν γι’ αυτά. Σιγά-σιγά, όμως, αρχίζουν αυτά τα σενάρια να συζητούνται. Ο Σόιμπλε, όμως, επιμένει να πετάει την μπάλα μετά το καλοκαίρι του 2018. Από την άλλη, επιμένει για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, όπως απαιτεί και η Κοινοβουλευτική Ομάδα των Χριστιανοδημοκρατών.

Πάντα σύμφωνα με το ίδιο σενάριο-πρόταση η Ευρωζώνη προσπαθεί να τεκμηριώσει τη χρηματοδοτική βιωσιμότητα της ελληνικής οικονομίας έως το 2025. Εκτιμά πως με την ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης και την έξοδο στην Αγορές, η οικονομία θα εισέλθει σε τροχιά μεγέθυνσης. Με βάση υπολογισμούς επιχειρείται να αποδειχθεί ότι είναι εξασφαλισμένες οι αποπληρωμές του χρέους μέχρι το 2022, για την περίοδο δηλαδή που αναμένεται να ισχύει ο στόχος για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ.

Σύμφωνα με αρμόδια ελληνική πηγή, εάν η Ευρωζώνη εγγυηθεί με κάποιον τρόπο τις χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας, το ΔΝΤ δεν θα έχει αντίρρηση. Ζητάει, όμως, εάν χρειασθεί, να εκδοθούν ομόλογα με ευρωπαϊκή εγγύηση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μία έμμεση μορφή ευρωομολόγων, τα οποία ήταν και παραμένουν κόκκινο πανί για τη γερμανική πλευρά.

Το σενάριο που έχουν επεξεργασθεί ο ESM και η ΕΚΤ για αξιοποίηση ευρωομολόγων με σκοπό τη χρηματοδοτική στήριξη του ελληνικού προγράμματος προβλέπει την έκδοση με αποκλειστικό σκοπό τη χρηματοδότηση αποπληρωμών του ελληνικού χρέους. Η εκτίμηση των ειδικών είναι ότι εάν το επιτόκιο είναι ευνοϊκό οι Αγορές θα ανταποκριθούν.

Μία δεύτερη πηγή θα είναι η έκδοση ασφαλών ομολόγων υπό την εποπτεία της ΕΚΤ, ώστε να μην επηρεάζεται η πιστοληπτική αξιολόγηση κάθε δανειζόμενης χώρας-μέλους της Ευρωζώνης. Τέλος, χρήματα μπορούν να αντληθούν με εκδόσεις που θα έχουν σκοπό να μειώσουν το συνολικό χρέος της Ευρωζώνης.

Η τεχνική προετοιμασία για τα παραπάνω έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, αν και είναι πολύ αμφίβολο εάν το Βερολίνο θα ανάψει το πράσινο φως για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου. Παρόλα αυτά –σύμφωνα πάντα με τις ίδιες πληροφορίες– όλα τα παραπάνω έχουν ήδη πάρει έγκριση από το European Systemic Risk Board της ΕΚΤ ως εργαλεία που είναι συμβατά με την νομισματική πολιτική της Ευρωζώνης και με τις ευρωπαϊκές συνθήκες.