Γιατί το σμήνος drones θα αλλάξει τον πόλεμο και απειλεί την Ελλάδα

Στις πρόσφατες συρράξεις, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, στη Λιβύη, στη Συρία και στη Σαουδική Αραβία αποδείχθηκε στην πράξη ότι η χρήση drones αλλάζει τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου. Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στη Λιβύη, μάλιστα, πήραμε μια γεύση του μέλλοντος, όπου το σμήνος drones θα προκαλεί κορεσμό της άμυνας του αντιπάλου.

Με την λογική των κοινωνικών εντόμων που συνεργάζονται για την επίτευξη ενός σκοπού, ένα επιθετικό σμήνος drones μπορεί επίσης να αποδεκατιστεί κατά 90% και τα επιζώντα μέλη να μπορούν ακόμα να ολοκληρώσουν την αποστολή τους. Το βράδυ 5-6 Ιανουαρίου 2018, εμφανίστηκαν 13 στίγματα στα ραντάρ της ρωσικής βάσης Χμέιμιμ στη δυτική Συρία, επιταχύνοντας προς την αεροπορική βάση και την κοντινή ρωσική ναυτική εγκατάσταση. Τα αεροχήματα που ήταν οπλισμένα με εκρηκτικά δεν ήταν πρόβλημα για τη ρωσική άμυνα, η οποία κατέρριψε επτά και παρεμβλήθηκε στα σήματα των υπολοίπων. Όμως, παρά την αποτυχία, η επίθεση προκάλεσε προβληματισμό στους αναλυτές του πολέμου με drones.

Τον Σεπτέμβριο 2019, μια άλλη μαζική επίθεση drones έπληξε τις εγκαταστάσεις διύλισης πετρελαίου στο Αμπκαΐκ της Σαουδικής Αραβίας. Η επίθεση από τουλάχιστον 18 drones επέφερε τεράστιο πλήγμα στις εγκαταστάσεις και διέκοψε το 5% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπήρξε καμία αντίδραση από την αντιαεροπορική άμυνα. Ακόμη δεν έχει ξεκαθαριστεί ποιος και από που εκτόξευσε τα drones, αν και η επίθεση αποδίδεται στους Χούτι.

Ο κορεσμός της άμυνας

Επί του παρόντος τα εν χρήσει drones πλοηγούνται με δύο τρόπους: ή από εξ αποστάσεως χειριστή ή αυτόνομα με GPS και συστήματα αδρανειακής πλοήγησης. Προς το παρόν αυτό είναι το φάσμα της απειλής που αντιμετωπίζει και η Ελλάδα από τέτοια συστήματα, το οποίο θα εξετάσουμε παρακάτω. Σκοπός τέτοιων μαζικών επιθέσεων είναι ο κορεσμός της αντιαεροπορικής άμυνας, ώστε ακόμη και αν τα περισσότερα drones καταρριφθούν ή συλληφθούν, κάποια να μπορέσουν να επιφέρουν το επιθυμητό πλήγμα.

Η χρήση τους σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να σχεδιαστεί με συνεργασία των χειριστών, αλλά τα οχήματα δεν μπορούν να δράσουν αυτόνομα περιοριζόμενα στην τακτική αντίληψη που προσφέρουν οι αισθητήρες (συνήθως οπτικοί) που φέρουν. Ακόμη και αν οι χειριστές βρίσκονται στον ίδιο χώρο ο συντονισμός μεταξύ τους παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα.

Προφανώς μια μαζική χρήση drones δεν είναι σκόπιμη σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς κι αυτά δεν είναι απεριόριστα και χωρίς κόστος. Οπότε, μια μαζική χρήση drones προς το παρόν θα περιορίζεται για επιθέσεις εναντίον στόχων υψηλής αξίας ή στρατηγικής σημασίας. Ταυτόχρονα το περιορισμένο φερόμενο βάρος δεν δίνει την δυνατότητα πλήγματος κατά οχυρομένων ή “σκληρών” στόχων. Δηλαδή είναι μάλλον απίθανο να μπορούν drones να καταστρέψουν μια γέφυρα. Είναι, όμως, εφικτό να καταστήσουν έναν διάδρομο απογείωσης ακατάλληλο.

Τεχνητή νοημοσύνη και σμήνος drones

Όμως, η τεχνολογία εξελίσσεται και η χρήση τεχνητής νοημοσύνης υπόσχεται να επιφέρει τεράστιες αλλαγές στο πως θα χρησιμοποιούνται τα drones στο εγγύς μέλλον. Η τεχνολογία του σμήνους drones, όπου το καθένα θα είναι ικανό να “σκέφτεται” ανεξάρτητα, αλλά όλα να λειτουργούν ως σύνολο, είναι ακόμα στα σπάργανα. Οι ένοπλες δυνάμεις των πλέον προηγμένων τεχνολογικά κρατών, όμως, ήδη επενδύουν δισεκατομμύρια για να το επιτύχουν.

Σύμφωνα με αναλυτές, τα σμήνη των μελλοντικών drones θα έχουν την ικανότητα να εκτιμούν στόχους, να καταμερίζουν μεταξύ τους εργασίες και να τις εκτελούν με περιορισμένη, ή καθόλου, ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Το πραγματικό άλμα προς τα εμπρός είναι ένα σμήνος, στο οποίο ο χειριστής αναθέτει μια επιχείρηση και τα drones του σμήνους επικοινωνούν μεταξύ τους για το πώς θα την πραγματοποιήσουν.

Μεγάλου μεγέθους σμήνη απαιτούν ένα πλήρως κατανεμημένο σύστημα επικοινωνίας, το οποίο κλιμακώνεται και βελτιστοποιεί την επικοινωνία “πολλών προς πολλά”. Σε βασικό επίπεδο, ένα σμήνος drones είναι ένα κυμαινόμενο δυναμικό ασύρματο δίκτυο, κοινώς γνωστό ως ασύρματο δίκτυο πλέγματος. Για να γίνει αυτό, η χρήση τεχνητής νοημοσύνης είναι απολύτως απαραίτητη.

Επειδή ο χρόνος αντίδρασης σε ένα πραγματικό πεδίο μάχης πρέπει να είναι μικρότερος από τον χρόνο αντίδρασης ενός συνόλου ανθρώπων, τα drones σε σμήνος θα πρέπει να μπορούν να αξιολογούν τις απειλές για το σμήνος και ταυτόχρονα να αναγνωρίζουν τον στόχο. Επιπλέον, βέβαια, να ελίσσονται ώστε να πετύχουν το επιθυμητό πλήγμα, αναπροσαρμόζοντας την κίνησή τους ανάλογα με τις απώλειες που υφίστανται. Δηλαδή κάποια από τα drones θα αναλάβουν την ανίχνευση, άλλα την καταστολή της αεράμυνας, άλλα την παρεμβολή στα αντίπαλα ραντάρ και σε ηλεκτρονικά σήματα και άλλα θα εκτελέσουν τον βομβαρδισμό.

Σμήνος drones: Η διασπορά της τεχνολογίας

Πολλά κράτη αναπτύσσουν τόσο τεχνολογία σμήνους drones όσο και αυτόνομα όπλα. Κάθε σκέλος των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων αναπτύσσει σμήνη drones. Η αμερικανική Πολεμική Αεροπορία υλοποιεί σχέδιο για να χρησιμοποιεί σμήνη drones σε ένα ευρύ φάσμα ρόλων: από τη συλλογή πληροφοριών έως την καταστολή της εχθρικής αντιαεροπορικής άμυνας. Η Ρωσία, η Κίνα, η Νότια Κορέα, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλοι αναπτύσσουν επίσης σμήνη drones.

Η μετατροπή των drones σε σμήνος απαιτεί μόνο το λογισμικό και το υλικό για να επιτρέψει στα drones να μοιράζονται πληροφορίες και να λαμβάνουν αποφάσεις. Εννοείται ότι απαιτεί και τους οικονομικούς πόρους για την ανάπτυξη και την απόκτησή τους. Οι αναλυτές προβλέπουν ότι ενδέχεται να δούμε στοιχειώδεις εκδόσεις της τεχνολογίας σε χρήση στην επόμενη δεκαετία.

Σε δοκιμές πέρυσι, ο Οργανισμός Προχωρημένων Ερευνητικών Έργων Άμυνας (DARPA) του Πενταγώνου ανέφερε ότι μια “μικρή μοίρα” drones είχε μοιραστεί με επιτυχία πληροφορίες, είχε αναθέσει ρόλους και είχε λάβει συντονισμένες τακτικές αποφάσεις εναντίον τόσο προγραμματισμένων όσο και “αναδυόμενων” απειλών.

Το αμερικανικό Ναυτικό έχει κάνει σημαντικές προόδους σε αυτόνομα σκάφη που μπορούν να σαρώνουν για νάρκες ή να λειτουργούν αποτελεσματικά σαν “σωματοφυλακή” για μεγάλα επανδρωμένα πλοία. Ο στρατός αναπτύσσει ένα σμήνος αυτόνομων αεροχημάτων, τα οποία αλληλοεπιδρούν με τεχνητή νοημοσύνη για να προστατεύσουν μαχητικά ελικόπτερα. Το σμήνος διαμορφώνεται όπως τα σμήνη κοινωνικών εντόμων (μέλισσες, μυρμήγκια) που προστατεύουν τη βασίλισσά τους πάση θυσία.

Όπλα μαζικής καταστροφής

Η ταχέως αναπτυσσόμενη ικανότητα της εταιρείας Intel να ελέγχει όλο και μεγαλύτερο αριθμό drones δείχνει την ευκολία κλιμάκωσης. Το 2016 η εταιρεία πέταξε ταυτόχρονα 100 drones. Το 2017 πέταξε ταυτόχρονα 300. Μέχρι το 2018 κατόρθωσε να πετάξει 1.218 και μετά 2.018 drones. Αν όλα αυτά ήταν εξοπλισμένα με βόμβες ή πυραύλους, το τεράστιο αυτό σμήνος θα μπορούσε να προκαλέσει τεράστιο πλήγμα με μαζικά θύματα.

Οι δυνατότητες αυτές έχουν ωθήσει κάποιους να ζητήσουν τον χαρακτηρισμό των σμηνών drones ως όπλα μαζικής καταστροφής. Το επιχείρημά τους είναι η δυσχέρεια των συστημάτων αυτών να διαχωρίσουν πολιτικούς από στρατιωτικούς στόχους, μια δυσκολία που έχουν και τα τηλεχειριζόμενα συστήματα παρά την παρουσία χειριστή.

Τα επιθετικά σμήνη drones αποτελούν μέγιστη απειλή λόγω της επιβίωσιμότητας τους. Πρωτεύον για την αντιμετώπιση των drones είναι η δυνατότητα ανίχνευσής τους, πράγμα δύσκολο για τα σημερινά ραντάρ. Εταιρείες και κρατικοί φορείς εντείνουν τις προσπάθειες για δημιουργία ραντάρ, τα οποία να μπορούν να εντοπίζουν αυτούς τους μικρής διατομής στόχους, αλλά προς το παρόν τα αποτελέσματα είναι πενιχρά. Μια επανάσταση σε τέτοιες τεχνολογίες θα ακυρώσει και την ικανότητα stealth που εφαρμόζεται σε σύγχρονα επανδρωμένα μαχητικά.

Πως θα αντιμετωπισθεί το σμήνος drones

Ποια τεχνολογία μπορεί να ανταπεξέλθει σε ένα σμήνος drones; Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάτι απλό, όπως το πλεγμένο σύρμα, μπορεί να εμποδίσει σμήνη μικρών drones να εισέλθουν σε μια περιοχή. Το Ισραήλ έχει αναπτύξει ένα όπλο λέιζερ ικανό να καταστρέψει μεμονωμένα drones. Ένα τέτοιο όπλο θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω ώστε να μπορεί να εμπλέκει με ταχεία εναλλαγή ή σε δίκτυο για να καταστρέψει έναs σμήνος drones. Ωστόσο, η λειτουργία σε χαμηλές νεφώσεις (ομίχλη) εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλα προβλήματα.

Εκτός από τα όπλα λέιζερ, υπάρχουν υπό ανάπτυξη λύσεις στον κυβερνοχώρο για να νικήσουν τις απειλές drones. Συστήματα παρεμβολών, όπως το ICARUS της Λόκχηντ, μπορούν να εντοπίσουν και να παρακολουθούν εμπορικά (προς το παρόν) διαθέσιμα drones. Το σύστημα πολλαπλών φασματικών αισθητήρων ανιχνεύει και χαρακτηρίζει τα εισερχόμενα drones μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, προτού χρησιμοποιήσει την ηλεκτρομαγνητική δραστηριότητα στον κυβερνοχώρο για να τα απενεργοποιήσει ή να επιτρέψει σε χειριστή να τα ελέγξει και να τα προσγειώσει σε ασφαλή περιοχή.

Drones σχεδιασμένα για επίθεση εναντίον άλλων drones είναι μια άλλη πιθανή λύση ενάντια σε σμήνη, αλλά αυτά θα απαιτούσαν χρόνους αυτόνομης αντίδρασης πολύ μικρότερους από αυτούς που μπορεί να επιτύχει ένας άνθρωπος. Η απόλυτη αυτονομία καθίσταται αναγκαιότητα κι αυτό απαιτεί την χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Η δε χρήση τεχνητής νοημοσύνης και η αφαίρεση του ανθρώπινου παράγοντα από το “κύκλωμα” προαναγγέλλει ένα δυστοπικό και ζοφερό μέλλον.

Μηχανές που δεν αισθάνονται φόβο για απώλειες θα έχουν πλεονέκτημα απέναντι σε πιο ευάλωτους ενσυναίσθητους ζώντες οργανισμούς. Για άλλους το μέλλον απλά προοιωνίζει μια μάχη μεταξύ μηχανών, η οποία μειώνει τον φόρο αίματος. Όπως και να έχει, κανένα όπλο στην ιστορία δεν έμεινε αναπάντητο και κανένα όπλο δεν έδωσε την νίκη από μόνο του.