Τι θα έλεγε ο Στρατηγός Μακρυγιάννης για τις πυρκαγιές

«Ένα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα να γράψω ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι· όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός “εγώ” ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς “εγώ”; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει “εγώ”· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε “εμείς”. Είμαστε εις το “εμείς” κι όχι εις το “εγώ”. Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί» (Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης, 1797-1864).

Η σχάση μεταξύ πολίτη και κράτους βρίσκεται στον πυρήνα αυτής καθαυτής της δημιουργίας του νεωτερικού κράτους. Στην ελληνική περίπτωση ενέχει δε στοιχεία εξωτερικής επιβολής, αφού από την ίδρυση του νεοελληνικού κρατιδίου εξοβελίστηκε η έννοια της κοινότητας, συστατικό στοιχείο της ελληνικής ιδιοσυστασίας, κυρίως με όρους επιρροής των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Ο χαρακτήρας αυτός συντηρείται εν ψήγματι στα απομακρυσμένα χωριά της ξεχασμένης περιφέρειας.

Ως ανάγκη όμως εκδηλώνεται και στα αδηφάγα αστικά κέντρα με την μορφή μιας ενδόμυχης αναζήτησης των ανθρώπων για έκφραση αλληλεγγύης, κυρίως σε περιπτώσεις εκδήλωσης κρίσεων. Όλη αυτή η συζήτηση, που ξαφνικά ξεκίνησε για το θεμιτό ή όχι και την οργάνωση των υποχρεωτικών προληπτικών εκκενώσεων, δεν θα είχε κανένα απολύτως νόημα, αν η προστασία του φυσικού ή δομημένου περιβάλλοντος θεωρούνταν εξυπαρχής ως καθήκον του πολίτη, ενταγμένο οργανικά στην πολιτική και κοινωνική του ταυτότητα και λειτουργική.

Ο σύγχρονος πολίτης-οπλίτης

Εν προκειμένω, η ολοκληρωμένη κοινωνικοπολιτική ταυτότητα, εδραζόμενη στο πνεύμα του πολίτη-οπλίτη της αρχαίας πόλης-κράτους, δηλαδή του ενεργώς μετέχοντος στην προάσπιση της ασφάλειας της χώρας, θα θεμελίωνε τον τελεσφόρο συντονισμό και την συνέργεια των εντεταλμένων, κάθε φορά, οργάνων του κράτους με τους πολίτες. Η πολιτεία θα όφειλε εδώ να καλλιεργεί αυτό τον τρόπο αντίληψης, αυτό το πνεύμα, το οποίο σε συνθήκες κρίσης θα εκδηλωνόταν αυτονόητα μέσω συντεταγμένων διαδικασιών κι ενώ θα υπήρχε ήδη καθολική εκπαίδευση των πολιτών σχετικά με την διαχείριση κρίσεων και κινδύνων.

Το κράτος θα έπαυε να είναι ένας ξένος κάπου μακριά, ο οποίος συνήθως είναι απών όταν τον έχουμε ανάγκη. Τα διαθέσιμα μέσα θα ήταν περισσότερα, η οργάνωση αρτιότερη, οι πολίτες θα γνώριζαν πώς να κινηθούν σε κάθε περίπτωση, μειώνοντας το ρίσκο και αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα. Θα έσπευδαν, όπως σπεύδουν και τώρα πολλοί αλλά δίχως οργάνωση και διακριτούς ρόλους, γιατί θα γνώριζαν πολύ καλά τι σημαίνει η καταστροφή σε μια περιοχή για τους συμπολίτες τους. Κάθε περιοχή της χώρας θα βρίσκονταν εντός του πεδίου ευθύνης τους. Και ίσως, έτσι, να απέφευγαν τους διαγωνισμούς εξυπνακισμού στα κοινωνικά δίκτυα, τις ανούσιες αντιδικίες ή την ανέξοδη κριτική, όντες πιο χρήσιμοι στην πράξη.

Ένα κράτος μιας τέτοιας νοοτροπίας, θα φρόντιζε να παράγει πολίτες εκπαιδευμένους, έχοντες συγκεκριμένη φιλοσοφία ως προς την αντιμετώπιση του συνόλου, την κοινότητα, με ξεκάθαρους όρους και προϋποθέσεις, οι οποίοι θα επέλεγαν να αντιμετωπίσουν το κάθε κίνδυνο συλλογικά κι οργανωμένα. Από μια πλημμύρα, μια πυρκαγιά ή ασύμμετρη απειλή, μέχρι κοινωνικές ανισορροπίες ή την εισβολή άλλου κράτους στην επικράτειά του, το κράτος θα ήταν όντως οι πολίτες. Ένα κράτος σε αυτή την περίπτωση θα εξέφραζε εναργώς και την δική του βασική προτεραιότητα: να επιβιώσει και να αναπτυχθεί.

Τι θέλουν οι πολίτες;

Διλήμματα του τύπου ή θα καούν όλα ή θα εκκενωθούν όλες οι περιοχές είναι πλαστά, όπως αυτά εκφράζονται στον δημόσιο λόγο τις τελευταίες μέρες. Η ζωή ενέχει και ρίσκο. Σαφώς! Η εκμετάλλευση όμως της πραγματικότητας για κωμικοτραγικά πολιτικά παίγνια δεν συνιστά καλή υπηρεσία στον τόπο ή τους ανθρώπους. Αποτελεί μια παγίδα, ένα σπιράλ αυτοκαταστροφής, που διαιωνίζει και βαθαίνει την σχάση κράτους-πολιτών.

Η έννοια του πολίτη-οπλίτη, με σύγχρονους όρους, μπορεί σαφώς να αποτελέσει την βάση για την αντιμετώπιση μερικών από τους μελλοντικούς κινδύνους που έχουμε μπροστά μας, όπως είναι επί παραδείγματι η έξαρση των επιδημιών, η βιοτρομοκρατία, η κλιματική αλλαγή και οι φυσικές καταστροφές, οι κοινωνικές ανισότητες κλπ… Το ζητούμενο βέβαια είναι το τι κράτος θέλουν οι πολίτες.

Θέλουν ένα κράτος-εχθρό, για να έχουν κάποιον απέναντι να μισούν και να λαμβάνει κάποιο νόημα η εκμηδενισμένη από εκείνο ύπαρξή τους, ή ένα κράτος οργανικό, το οποίο αρμονικά θα συνέχει τους ανθρώπους και οι οποίοι θα το συνέχουν με την σειρά τους, ζώντας μια ζωή όσο πιο πλήρη γίνεται; Θέλουν να είναι ατομικότητες μέσα σε έναν χαοτικό σχηματισμό ή να είναι μια συλλογικότητα που πασχίζει να αυτορρυθμίζεται όσο το δυνατόν καλύτερα;

Κι εφόσον επιλέξουν οι πολίτες τι επιθυμούν, τι οφείλουν να κάνουν για να το αποκτήσουν; Ποια οδό ακολουθούν στον καθημερινό τους βίο; Ιδού το ερώτημα. Όπως το έθεσε πολύ απλά ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, θα είμαστε στο «εμείς» ή στο «εγώ»; Μέχρι σήμερα είμαστε στο “εγώ” και το αποτέλεσμα είναι, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στάχτη και αποκαΐδια. Αύριο;