Το efood και ο καπιταλισμός της πανδημίας

Τις επόμενες ημέρες μια σειρά εκδηλώσεων διεξάγονται στην Αθήνα για το ζήτημα του βασικού εισοδήματος: από το τριήμερο στο Πάντειο, την Τρίτη 21-09 έως την Πέμπτη, 23-09, μέχρι την εκδήλωση του ΜΕΤΑ (επιστημονικό ινστιτούτο του ΜΕΡΑ25) επίσης την Τρίτη 21-09 στον Κήπο του Νομισματικού Μουσείου. Ξεχωρίζει δε, η παρουσία του καθηγητή Guy Standing από το SOAS, ο οποίος είναι συγγραφέας του βιβλίου “Βασικό Εισόδημα: Πώς θα το επιτύχουμε”.

Η συζήτηση περί βασικού εισοδήματος εισοδήματος επανέρχεται διαρκώς στο προσκήνιο, ολοένα εντονότερα και συνήθως για παρόμοιες αιτίες. Όταν ξέσπασε η καπιταλιστική κρίση του 2007-2008, μια γιγάντια αναδιανομή εισοδήματος έλαβε χώρα προς όφελος αυτών που προκάλεσαν την κρίση: των ολιγοπωλιακών τραπεζών και δευτερευόντως υπέρ άλλων μερίδων του πολύ μεγάλου κεφαλαίου.

Ιδίως στην Ευρωζώνη –αν και όχι μόνο– οι νέοι τότε “αστέρες” του παγκοσμίου καπιταλισμού, οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών και βεβαίως οι εντεταλμένες πολιτικές ηγεσίες, λησμόνησαν εντελώς τις μάζες των εργαζομένων και των αυτοαπασχολουμένων. Η ρευστότητα πήγε σε όσους ήταν “too big to fail”. Για κάποιο λόγο, ολόκληροι λαοί δεν κρίθηκαν ως πολύ μεγάλοι για να αφεθούν στις τύχες τους. Η πανδημία και η επακόλουθη νέα όξυνση της κρίσης βρήκε τους πολλούς εξουθενωμένους –ιδίως στην ΕΕ– και τους λίγους πανίσχυρους.

Ο τρόπος με τον οποίο οι εθνικές οικονομίες βρέθηκαν σε κατάσταση τεχνητής υποστήριξης, όχι μόνο ακολούθησε, αλλά επιπλέον ενίσχυσε ακόμα περισσότερο την τάση που είχε ξεκινήσει το 2007-2008. Ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου εφαρμόστηκε αυτό περίπου το οποίο στην Ελλάδα είχε προτείνει ο Γιάνης Βαρουφάκης (αποστολή επιταγών απευθείας στους πολίτες που επλήγησαν από την κρίση) ο καπιταλισμός της πανδημίας πήρε τρισεκατομμύρια από τους φτωχότερους και τα μεταβίβασε στο πλουσιότερο 1%. Μαζί με ευρύτερες αποτυχίες του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, ξεχαρβάλωμα εφοδιαστικών αλυσίδων, πτώση παραγωγικότητας κλπ, είχαμε έναν ακόμα πιο αντικοινωνικό κύκλο ενίσχυσης των ολιγοπωλίων και έντασης της ανισότητας.

Η περίπτωση του efood

Στην Ελλάδα, αυτού του είδους ο κύκλος περαιτέρω συσσώρευσης υπέρ του κεφαλαίου και μάλιστα χωρίς το τελευταίο ούτε να παράγει, ούτε να καινοτομεί είναι εμφανής στην περίπτωση της efood. Μια εταιρεία, η οποία δεν προσφέρει τίποτα το καινοτόμο, στην πραγματικότητα απαιτεί από τους εργαζομένους της, οι οποίοι ούτως ή άλλως (ενάντια στον νόμο) απολαμβάνουν ελαχίστων εγγυήσεων, να χάσουν και τις ελάχιστες εγγυήσεις τις οποίες προσφέρει το εναπομείναν εργατικό δίκαιο με το να παριστάνουν (διότι δεν είναι όντως) τους ελεύθερους συνεργάτες.

Μιλάμε για μια εταιρεία, η οποία έχει έναν μεγάλο για τα δεδομένα της χώρας τζίρο, η οποία ούτε κάτι καινοτόμο έχει εισάγει, ούτε παράγει οτιδήποτε. Πού πατάει; Πρωτίστως στον υλικό συσχετισμό ισχύος και στο νομικό πλαίσιο-λάστιχο. Σε αυτό το πλαίσιο αποκτά ειδική σημασία το ζήτημα του βασικού εισοδήματος. Το βασικό εισόδημα δεν είναι σοσιαλισμός: σε ένα σοσιαλιστικό μοντέλο δεν θα απαιτούνταν. Δεν συνιστά επίσης ολοκληρωμένη στρατηγική ενάντια στο αντικοινωνικό μοντέλο εντός του οποίου ζούμε γενικώς και στην Ελλάδα ειδικότερα. Επιπλέον, αν ταυτιστεί με μια εισοδηματική απλώς πολιτική θα μπορούσε κάλλιστα να ενταχθεί και σε ένα δεξιό, αν όχι νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα.

Αν όμως το δούμε ως αυτό που πρέπει να είναι, δηλαδή ως ένα επιπλέον κοινωνικό δικαίωμα εν μέσω νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και πανδημίας, ως εργαλείο δηλαδή αντίστασης, το πράγμα αλλάζει. Διότι, όσες αναγκαίες νομοθετικές αλλαγές και αν λάβουν χώρα, η ενίσχυση της υλικής βάσης των αυτοαπασχολουμένων και των εργαζομένων συνιστά αδήριτη ανάγκη. Η συστημική, νεοφιλελεύθερη ή και μονεταριστική προσέγγιση θα προτάξει την απώλεια κινήτρου εργασίας και τα δημόσια οικονομικά. Πρόκειται για προφανείς μεθοδολογικές απάτες.

Τα κλειδιά εξόδου

Αν τα υλικά κίνητρα υπάρχουν, όπως διατείνονται οι κήνσορες του καπιταλισμού, η συντριπτική πλειοψηφία δεν θα αρκεστεί, ακόμα και σε ένα ικανοποιητικό βασικό εισόδημα, όταν μπορεί να ανέλθει οικονομικώς μέσα από καλές, μακρόχρονες, θέσεις εργασίας. Απλώς θα αρνηθεί να χάσει τις παραγωγικές ικανότητές της, κάνοντας όποια δουλειά βρεθεί στον δρόμο της. Αν τα υλικά κίνητρα δεν είναι σημαντικά για την πλειονότητα, δεν χρειαζόμαστε τον καπιταλισμό έτσι κι αλλιώς.

Σε ό,τι αφορά τους δημοσιονομιστές και στο βαθμό που μπορούν να έχουν οποιαδήποτε πειθώ με δεδομένο ότι είναι εκείνοι οι οποίοι αποσάρθρωσαν το πείραμα της Ευρωζώνης με τις συμβουλές τους, η απάντηση είναι ότι λεφτά υπάρχουν και με το παραπάνω. Αρκεί να δει κανείς πόσα εισπράττουν τα ολιγοπώλια παγκοσμίως και στα καθ’ ημάς. Η παραγωγική ανασυγκρότηση και η αναδιανομή εισοδήματος είναι τα κλειδιά εξόδου και από την δημοσιονομική διάσταση της κρίσης, όχι οι πολιτικές φτωχοποίησης.

Αποτελεί δυστύχημα ότι κανένα από τα δύο, περίπου μεγάλα κόμματα της πατρίδας μας δεν συμπεριλαμβάνει την διεκδίκηση ενός τέτοιου κοινωνικού δικαιώματος στο πρόγραμμά του. Ευτυχώς, υπάρχουν άλλες φωνές που το κάνουν και οι οποίες ίσως να κατορθώσουν να ακουστούν δυνατότερα και μέσα στην ελληνική κοινωνία, όπως και διεθνώς.