Το πόκερ του Τραμπ για τη συμφωνία με το Ιράν

Γράφει ο Ράκκας Θεόδωρος –

Η πρόσφατη, δήλωση της πρόθεσης του πρόεδρου Τραμπ, να αποχωρήσει από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσεις (JCPOA) έχει προκαλέσει ανησυχία και αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο, εκτός βέβαια του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας. Η συγκεκριμένη συμφωνία, παρά τις όποιες της ατέλειες, αποτελεί το μοναδικό εχέγγυο για την μη πυρηνικοποίηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, με δεδομένη την αποτυχία των κυρώσεων και την απροθυμία-αδυναμία βίαιης επιλογής. Επιπλέον είναι ένα σημαντικό βήμα προς την σταδιακή εξομάλυνση των σχέσεων της Τεχεράνης με τη Δύση, ύστερα από δεκαετίες απομόνωσης.

Ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας, ο οποίος και παραβλέπεται συχνά, είναι οι ισορροπίες εντός του Ιράν. Σε γενικές γραμμές υφίστανται δυο κυρίαρχες πολιτικές τάσεις. Από τη μία οι “αναμορφωτές” και από την άλλη οι “σκληροπυρηνικοί”. Οποιαδήποτε απόφαση απαιτεί την συμφωνία του ανωτάτου ηγέτη και του στρατιωτικοπολιτικού κατεστημένου των Φρουρών της Επανάστασης. Παρόλα αυτά υφίσταται ένας βαθμός πολυφωνίας και ζυμώσεων κατά την πολύπλοκη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Αναφορικά με την συμφωνία, αυτή αποτελεί επιλογή του νυν πρόεδρου αναμορφωτή Ροχανί. Οι σκληροπυρηνικοί δήλωσαν εξ αρχής την αντίθεση τους, κυρίως υπό το επιχείρημα της έλλειψης εμπιστοσύνης προς τις ΗΠΑ, αλλά και τη Δύση συνολικά. Ο διαφαινόμενος τορπιλισμός της διαδικασίας με ευθύνη της αμερικανικής ηγεσίας έχει ήδη ενδυναμώσει τις σκληρές φωνές εντός του Ιράν.

Επίσης οφείλει να ληφθεί υπόψη ο παλμός της ιρανικής κοινωνίας, κατά προσέγγιση προφανώς, λόγω έλλειψης ελεύθερης δημοκρατικής έκφρασης και πρόσβασης σε αξιόπιστες σφυγμομετρήσεις και έρευνες. Σε γενικές γραμμές οι Ιρανοί, παρά την καθεστωτική ρητορική, είναι εμφανώς περισσότερο συμπαθούντες προς τη Δύση σε σύγκριση με τα αισθήματα του πληθυσμού πολλών μουσουλμανικών κρατών της περιοχής που είναι σύμμαχοι των ΗΠΑ. Ακόμη οι νέοι διαθέτουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και μεταξύ των γυναικών.

Το κυριότερο είναι ότι υποδέχτηκαν τη συμφωνία του 2015 με πανηγυρισμούς και ελπίδες εξόδου από την απομόνωση. Επιπλέον, ο πρόεδρος Ροχανί υπερασπίζεται τη συμφωνία κυρίως υπό το πρίσμα των οφελών για την οικονομία και το βιοτικό επίπεδο. Τέλος, η επιθετική εξωτερική πολιτική της χώρας λογίζεται ούτε λίγο ούτε πολύ σαν ενεργητική άμυνα, αναγκαία λόγω της αντίληψης περί στρατηγικής περικύκλωσης (όπως άλλωστε και το βαλλιστικό πυραυλικό οπλοστάσιο σαν μέσο αποτροπής). Αυτή η αντίληψη έχει βαθιές ρίζες στο κατεστημένο του Ιράν αλλά και σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού.

Φόβος για ακραίες φωνές

Τούτα αποτελούν συνέπειες των τραυμάτων του οκταετούς πολέμου Ιράν-Ιράκ καθώς και της ιδιάζουσας γεωγραφικής θέσης της χώρας στο μέσο της αραβικής και σουνιτικής πλημμυρίδας. Παρόλα αυτά ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού δυσφορεί έντονα με την σπατάλη πόρων και έμψυχου δυναμικού σε Συρία, Λίβανο και Ιράκ. Η παραπάνω αντίθεση εντείνεται απ το γεγονός ότι η οικονομική ανάκαμψη είναι ακόμα υποτονική. Αυτή η δυσαρέσκεια εκφράστηκε εμφατικά στις πρόσφατες διαδηλώσεις.

Μια πλήρης κατάρρευση της συμφωνίας θα ενδυνάμωνε τις ακραίες φωνές εντός του Ιράν. Γεγονός το οποίο δύναται να οδηγήσει την Μέση Ανατολή σε πυρηνικοποίηση, ή ακόμα και σε νέες ένοπλες συγκρούσεις, προφανώς με συντριπτικές συνέπειες για την περιφερειακή σταθερότητα και την παγκόσμια οικονομία. Από την άλλη, η απειλή επαναφοράς των κυρώσεων ίσως διαθέτει τη δυναμική να ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά επιβίωσης του καθεστώτος, ελέω της δυνητικά έντονης λαϊκής δυσαρέσκειας, και να οδηγήσει εν τέλη σε μεγάλους και ουσιαστικούς συμβιβασμούς μεταξύ της Τεχεράνης και της Δύσης, ή ακόμα και του Ισραήλ.

Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι η απόφαση Τραμπ αποσκοπεί στο να σύρει το Ιράν στο τραπέζι μιας συνολικής διαπραγμάτευσης. Είναι σίγουρα μια ριψοκίνδυνη απόφαση, η επιτυχία της οποίας θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες. Ένας απ αυτούς είναι η στάση της Ρωσίας, δεδομένης της «συνεταιρικής» σχέσης με την Τεχεράνη στη Συρία και την απροθυμία της να έρθει σε ευθεία αντιπαράθεση με τη Δύση και το Ισραήλ.

ΕΕ και διπλωματικές πρωτοβουλίες

Ο ρόλος της Ευρώπης σε αυτό το μείγμα είναι παραπάνω από νευραλγικός. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, προασπίζοντας τα οικονομικά τους συμφέροντα, διαθέτουν τη δυναμική να λειτουργήσουν ως ο «καλός μπάτσος» του δυτικού στρατοπέδου και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των Ιρανών. Συγκεκριμένα, από τη μια οφείλουν να διακηρύξουν την πάση θυσία βούληση τους για διατήρηση της συνθήκης, ως το μοναδικό εχέγγυο για τη σταθερότητα και την συνέχιση του διαλόγου.

Από την άλλη μπορούν να πάρουν διπλωματικές πρωτοβουλίες προς την Τεχεράνη, την Ουάσιγκτον, αλλά και το Τελ Αβίβ, προς μια κατεύθυνση αποκλιμάκωσης και εκατέρωθεν υποχωρήσεων. Προφανώς και αυτές οι διαδικασίες δεν είναι αναγκαίο να συνοδεύονται ούτε από τυμπανοκρουσίες, ούτε από υπεραισιοδοξία, αλλά από μετριοπάθεια και πραγματισμό. Ζούμε στην εποχή της αμετροέπειας του λόγου, πρέπει κάποιος επιτέλους να ξεχωρίσει μέσω πράξεων και όχι δηλώσεων.

Η ΕΕ μπορεί για πολλοστή φορά να συρθεί στις ατλαντικές προσταγές, παραμένοντας παθητικός παρατηρητής, όπως μας έχει συνηθίσει. Ίσως, όμως, ήρθε η ώρα να αποδείξει ότι ο χαρακτηρισμός «οικονομικός γίγαντας, αλλά πολιτικός νάνος» που δικαίως της προσάπτεται ανήκει πλέον στο παρελθόν. Εν κατακλείδι η Ευρώπη έχει κάθε συμφέρον να διατηρηθεί η υπάρχουσα συμφωνία και να μην υπάρξουν νέες συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή. Είναι μια ευκαιρία γι’ αυτήν να καταστεί ρυθμιστικός παράγοντας και αξιόπιστος διαμεσολαβητής, ειδικά σε ζητήματα που άπτονται των άμεσων συμφερόντων της και εκτυλίσσονται στην ευρύτερη γειτονιά της.