Η ΕΕ στην “παγίδα του Πολύβιου” και το ελληνογαλλικό σύμφωνο

Τον Σεπτέμβριο του 1975, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής φιλοξενεί τον Πρόεδρο της Γαλλίας Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, σε μια διήμερη κρουαζιέρα στα νησιά του Αργοσαρωνικού. Είχε προηγηθεί ένα διήμερο εντατικών διαβουλεύσεων, στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης, 17 και 19 Σεπτεμβρίου, του Γάλλου προέδρου στην Ελλάδα, κατά το οποίο ετέθησαν οι βάσεις για μια εντυπωσιακή αναβάθμιση των ελληνογαλλικών σχέσεων.

Ο Καραμανλής, αξιοποιώντας το ευφρόσυνο, χαλαρό κλίμα της βόλτας στα νησιά, έθεσε ευθέως στον υψηλό συνομιλητή του το ζήτημα της τουρκικής επιθετικότητας, εκφράζοντας την βεβαιότητα του, ότι αργά ή γρήγορα η Ελλάς θα βρεθεί αντιμέτωπη με την ωμή βία της Άγκυρας. Σημειώνει ο Καραμανλής, «… ο Γάλλος Πρόεδρος μου είπεν ότι θα ήτο δυνατόν άμα τη ενάρξει των εχθροπραξιών να ενισχύσει την ελληνική αεροπορία δια της αποστολής σημαντικού αριθμού καταδιωκτικών και μεταγωγικών αεροπλάνων». (Αρχείο Κ. Κ, τόμος 9, σελίδα 32).

Μάλιστα, ο ντ’ Εσταίν ζήτησε από τον Καραμανλή να στείλει στο Παρίσι τον υπουργό Εθνικής Αμύνης και τον Α! ΓΕΕΘΑ, οι οποίοι σε συνεργασία με τους Γάλλους ομολόγους τους θα σχεδίαζαν και θα οργάνωναν όλη αυτή την επιχείρηση, για την στιγμή που θα χρειαζόταν. Αυτό που σχεδίαζαν, ως άτυπη και μυστική συνεργασία, οι ηγέτες των δύο χωρών, απέκτησε τώρα, ακριβώς 46 χρόνια μετά, τυπική και ισχυρή μορφή με την υπογραφή στο Παρίσι, την Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου, της Συμφωνίας για την εγκαθίδρυση στρατηγικής εταιρικής σχέσης και συνεργασίας στην άμυνα και την ασφάλεια.

Η Συμφωνία με την Γαλλία

Η Συμφωνία εμφανίζεται ως αναγκαίο παρακολούθημα της πολυδάπανης αγοράς εκ μέρους της Ελλάδας των υπερσύγχρονων φρεγατών Belharra και των εξίσου συγχρόνων αεροσκαφών Rafale. Δηλαδή, εξοπλισμού με τον οποίον η Ελλάδα ενισχύει αποφασιστικά την δύναμη αποτροπής της απέναντι στην μονίμως απειλούσα την εθνική ασφάλεια, κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της, Τουρκία.

Οποιαδήποτε αξιολόγηση και κριτική αποτίμηση της Συμφωνίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της το ιστορικό βάθος της εθνικής εμπειρίας και να συνυπολογίζει το περιβάλλον, πέραν των σταθερών γεωγραφικών ορίων που διαμορφώνουν η δράση, οι αποφάσεις, ακόμη και η αδράνεια ισχυρών και ισχυρότερων παικτών σε τοπικό, περιφερειακό και πλανητικό επίπεδο. Ιδιαίτερα σε μια εποχή αναδιαμόρφωσης των γεωπολιτικών ισορροπιών, από τις συνέπειες των οποίων καμία χώρα δεν είναι απολύτως διασφαλισμένη.

Μετά την ντροπιαστική ήττα του 1897, η Ελλάδα της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα αποφάσισε να εγκαταλείψει τον “πατριωτισμό της επαιτείας” και ανασυντασσόμενη να ψαύσει τα όρια των εθνικών στόχων της. Τώρα καλείται να απεγκλωβιστεί από τον “πατριωτισμό της προσμονής” και να αναλάβει την ευθύνη –και το συνεπαγόμενο κόστος– της ασφάλειάς της και της διατήρησης της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της.

Η Συμφωνία με την Γαλλία είναι ένα αποφασιστικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά στέλνει κι ένα σαφές μήνυμα πως η Ελλάδα είναι πρόθυμη, στο μέτρο που της αναλογεί, να συμμετάσχει σε συγκεκριμένες κινήσεις και πολιτικές που αποβλέπουν στην αποκατάσταση ενός περιβάλλοντος σταθερότητας, ασφάλειας, ειρηνικής συνύπαρξης σε περιοχές στις οποίες όλα τα παραπάνω παραμένουν ζητούμενο. 

Κριτική αποτίμηση   

Με την Συμφωνία με την Γαλλία, η Ελλάδα:

• Παύει να είναι ένας παθητικός παίκτης που επαιτεί κι αναθέτει σε άλλους την ασφάλειά της και προβάλλει με αξιώσεις να αναλάβει έναν ευρύτερο ρόλο παρόχου ασφάλειας.
• Επιβεβαιώνει ότι δεν πρόκειται να στέρξει και να υποκύψει σε σχέδια “φινλανδοποίησης” της αμυντικής-εξωτερικής πολιτικής της, που απεργάζονται τα επιτελεία και η πολιτική ελίτ της αναθεωρητικής-επεκτατικής Τουρκίας.
• Διαμηνύει ότι δεν αποδέχεται απόπειρες συρρίκνωσης της παρουσίας της –και πολύ περισσότερο έξωσης της–  από την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στην οποίαν ο Ελληνισμός υπάρχει από την αυγή της Ιστορίας.
• Σημειώνει την ετοιμότητα της να επωμισθεί και να μοιρασθεί το κόστος, για την αντιμετώπιση απειλών και προκλήσεων εις βάρος των κοινών συμφερόντων.
• Επαναβεβαιώνει την εμμονή της στον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας, ενώ επικαιροποιεί και υπενθυμίζει την επιχειρηματολογία της για το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο αναγνωρίζει «το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας», σε περίπτωση που δεχθεί ένοπλη επίθεση, και το οποίο υπερέχει κάθε άλλης διάταξης του Χάρτη.

Εκείνον τον Σεπτέμβριο, 46 χρόνια πριν, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έλεγε στον Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, ότι η συνεννόηση με τις ΗΠΑ είναι αναγκαία, «αλλά είναι ευθύνη των Ευρωπαίων, που αρνούνται να υποβληθούν σε απαιτούμενες θυσίες, δια την διατήρησιν της ανεξαρτησίας τους», για να διατηρούν το δικαίωμα να βρίζουν μετά τους Αμερικανούς για ζητήματα ασφάλειας. (Αρχείο Κ.Κ, τόμος 9, σελ. 15).

Η παγίδα του Πολύβιου

Με την εν λόγω Συμφωνία η Γαλλία και η Ελλάδα αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία και γίνονται επικεφαλής στην αναγκαία όσο ποτέ πολιτική για να αποκτήσει η Ευρώπη την αμυντική-στρατιωτική ικανότητα, προκειμένου να εξασφαλίσει τα συμφέροντα της. Στην θεωρία των Διεθνών Σχέσεων δεν υπάρχει μόνον η γνωστή από τον Γκράχαμ Άλισον, θεωρία της «παγίδας του Θουκυδίδη», η οποία υπήρξε «ορόσημο όχι μόνο στην ελληνική Ιστορία, αλλά και στα χρονικά του δυτικού πολιτισμού»…

Υπάρχει και η λιγότερο γνωστή «παγίδα του Πολύβιου». Ο επιφανής ιστορικός, από την Μεγαλόπολη της Αχαΐας και δάσκαλος του Σκιπίωνα Αιμιλιανού, προειδοποιούσε ότι ένα ισχυρό κράτος μπορεί να παρακμάσει όχι μόνο ως αποτέλεσμα πολεμικής εμπλοκής, αλλά ως απότοκο ακηδίας και αποκλειστικής προσκόλλησης στην συσσώρευση πλούτου και οικονομικής ισχύος, με την άρχουσα τάξη του να αδιαφορεί για την άμυνά του, περιοριζόμενη να παρακολουθεί τους επίβουλους να στρατωνίζονται έξω από τα τείχη της πόλης.

Με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε φάση επαναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων τους, την Κίνα να υλοποιεί το ακατανόητο, για τον δυτικό άνθρωπο, δόγμα “να μην πράττεις τίποτα, αλλά να γίνουν όλα” και την Ρωσία να ακολουθεί μια πολιτική μνησίκακου ρεβανσισμού, η Ευρώπη οφείλει να παύσει να είναι μια “παγιδευμένη δύναμη” και να διεκδικήσει τον ρόλο που της αναλογεί στην ανασυγκρότηση του Δυτικού Κόσμου και των νέων γεωπολιτικών ισορροπιών.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται, εκτός των προφανών που στενά μας αφορούν, η Συμφωνία Ελλάδας-Γαλλίας. Αυτό είναι και το φιλόδοξο στοίχημα για την Ελλάδα του 21ου αιώνα στην Ευρώπη και μέσω αυτής και στον Κόσμο.