Γιατί οι Αφγανοί πρόσφυγες γίνονται μπούμεραγκ για τον Ερντογάν

Η νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν σηματοδοτεί, εκτός άλλων, και μια μαζική έξοδο εκατοντάδων χιλιάδων, οι οποίοι προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη. Όσοι Αφγανοί πρόσφυγες κατορθώνουν να φτάσουν στην Τουρκία αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες, οι δε Τούρκοι κάνουν τα πάντα για να τους σταματήσουν. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός που ο Ερντογάν κομπορρημονούσε ότι στέργει τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες.

Τον τελευταίο καιρό, όμως, οι Τούρκοι αντιδρούν και βίαια στην παρουσία προσφύγων-μεταναστών. Αυτό ήταν λίγο-πολύ και το μήνυμά τους στην ΕΕ πριν δύο εβδομάδες, όταν ο Ερντογάν είπε ότι η χώρα του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την εισροή από το Αφγανιστάν μετά την κατάληψη των Ταλιμπάν. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι φιλοξενεί περίπου 3,7 εκατομμύρια Σύριους, οι οποίοι έχουν “καθεστώς προσωρινής προστασίας”. Υπάρχουν άλλοι 330.000 αιτούντες άσυλο στη χώρα, κυρίως από το Αφγανιστάν.

Η Άγκυρα κάνει ό,τι μπορεί για να κρατήσει μακριά τους νέους μετανάστες. Τα σύνορα με το Ιράν, που είναι χώρα διέλευσης, φυλάσσονται όλο το εικοσιτετράωρο από τις δυνάμεις ασφαλείας. Χρησιμοποιούν θερμικές κάμερες, γυαλιά νυχτερινής όρασης και άλλους αισθητήρες. Ο τουρκικός στρατός έχει αναπτυχθεί επίσης κατά μήκος των συνόρων, καθώς συνεχίζεται η κατασκευή ενός τείχους-φράχτη, μήκους ήδη 180 χλμ.

Σύμφωνα με την UNHCR, οι Αφγανοί είναι ήδη η τρίτη μεγαλύτερη χώρα προσφύγων στον κόσμο, μετά τη Συρία και τη Βενεζουέλα. Περίπου 2.600.000 Αφγανοί έχουν φύγει στο εξωτερικό, με 2.200.000 καταγεγραμμένους μόνο στο Ιράν και το Πακιστάν. Είναι ένα πρόβλημα που διαρκεί δεκαετίες, καθώς μερικοί είχαν ήδη φύγει  μετά τη σοβιετική εισβολή το 1979. Επιπλέον, περισσότεροι από 3.500.000 Αφγανοί εκτιμάται ότι έχουν αλλάξει τόπο στο εσωτερικό της χώρας. Πάνω από μισό εκατομμύριο από αυτούς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους φέτος, μετά την κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν.

Αντιδράσεις κατά μεταναστών

Ο Ερντογάν δέχεται μεγάλη εσωτερική πίεση για να απελάσει τους μετανάστες που βρίσκονται στην Τουρκία. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, λιγότερο από το 10% θέλει να ανοίξουν τα σύνορα. Η κεμαλική αξιωματική αντιπολίτευση ζητάει να φύγουν όλοι οι πρόσφυγες-μετανάστες, ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στις χώρες τους. Βασικός λόγος είναι ο φόβος για περαιτέρω ισλαμοποίηση.

Ο Covid και η οικονομική κρίση έχει οξύνει το πρόβλημα, που έχει καταστεί αχίλλειος πτέρνα για τον Ερντογάν ενόψει των εκλογών του 2023. Οι μετανάστες είναι φτωχοί, έχουν περισσότερα παιδιά από τους Τούρκους και πιο συντηρητική αντίληψη για το Ισλάμ. Η κριτική της κεμαλικής αντιπολίτευσης και του Καλού Κόμματος της Ακσενέρ για τους πρόσφυγες θυμίζει τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη.

Πολλά έχουν αλλάξει από όταν το πρώτο κύμα Σύριων προσφύγων έφτασε πριν από μια δεκαετία στην Τουρκία. Οι Τούρκοι τους υποδέχθηκαν στην αρχή ως προσωρινούς πρόσφυγες, η εχθρότητα άρχισε να εμφανίζεται καθώς έγινε σαφές ότι δεν θα επιστρέψουν στην χώρα τους. Πάνω από τα τρία τέταρτα των πολιτών αντιτίθενται στην εισροή Αφγανών προσφύγων στην Τουρκία υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Istanbul Economy Research τον Σεπτέμβριο. Η κεμαλική αντιπολίτευση έχει τοποθετήσει αφίσες που γράφουν «Τα σύνορα είναι η τιμή μας» και ένας δήμαρχος στη βορειοδυτική επαρχία Bolu ανακοίνωσε διπλασιασμό των λογαριασμών κοινής ωφέλειας για τους Σύριους.

Η αχίλλειος πτέρνα του Ερντογάν

Το τουρκικό κράτος είναι παραδοσιακά εχθρικό απέναντι σε κάθε είδους μειονότητα, όχι μόνο εθνική, αλλά και θρησκευτική, με αποτέλεσμα να παραβιάζονται τα δικαιώματά τους. Την ίδια αντιμετώπιση έχει και ο κορμός της τουρκικής κοινωνίας. Επιπλέον, ο Ερντογάν έχει πολώσει την κοινωνία, υιοθετώντας επιθετική στάση απέναντι σε οποιονδήποτε δεν συμπλέει μαζί του. Επειδή, όμως, το καθεστώς έχει εργαλειοποιήσει τις μεταναστευτικές ροές και επειδή παίζει το χαρτί του ισλαμισμού, εμφανίζεται πιο ανοιχτό στους μουσουλμάνους πρόσφυγες.

Η Άγκυρα χρησιμοποιεί τους Αφγανούς πρόσφυγες για να εκβιάσει την ΕΕ και τις ΗΠΑ και να αποσπάσει δισ. ευρώ. Υπενθυμίζουμε ότι η τουρκική επέμβαση στη Συρία παρόξυνε το προσφυγικό πρόβλημα από αυτή τη χώρα. Τώρα πλέον, όμως, κύριος στόχος της διάχυτης εχθρότητας γίνονται οι Αφγανοί, βάζοντας τους Σύριους σε δεύτερο πλάνο. Ενδεικτικό του κλίματος είναι ότι δεν τους νοικιάζουν σπίτια. Η αντιπολίτευση συνειδητοποιεί ότι το μεταναστευτικό μπορεί να αποτελέσει την αχίλλειο πτέρνα του Ερντογάν. Γι’ αυτό και δηλώνει ότι θα διώξει τους πρόσφυγες εάν κερδίσει τις εκλογές. Ισχυρίζεται, μάλιστα, πως ο αριθμός των προσφύγων είναι μεγαλύτερος από τον επίσημο.

Τουρκικές ΜΚΟ (Τουρκική Ερυθρά Ημισέληνος, Hayata Destek, Ένωση Αλληλεγγύης για Αιτούντες Άσυλο και Μετανάστες, ίδρυμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού και IGAM-DER) χρηματοδοτούνται από διεθνείς οργανισμούς για να συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη των μεταναστών, αλλά παρά τα μεγάλα κονδύλια που έχουν λάβει έχουν κάνει ελάχιστα. Στην πραγματικότητα τους εκμεταλλεύονται.

Φθάνοντας στην Τουρκία μέσω Ιράν οι περισσότεροι Αφγανοί συλλαμβάνονται και στέλνονται πίσω στο Ιράν. Οι Ιρανοί συνήθως δεν δέχονται πίσω αιτούντες άσυλο και οι Τούρκοι το ίδιο. Μεγάλες ομάδες έχουν κολλήσει στη νεκρή ζώνη μεταξύ των δύο χωρών. Ορισμένοι απάγονται από ληστές και συμμορίες, οι οποίοι απαιτούν χρηματικά ποσά για την απελευθέρωσή τους. Στην επαρχία Βαν ομάδες Αφγανών που ταξίδευαν σε απομακρυσμένους δρόμους και κρύβονταν σε πρόχειρα καταφύγια, όταν αποκαλύφθηκαν καταδιώχθηκαν από το πλήθος. .

Αφγανοί πρόσφυγες και μέτρα αποτροπής

Πολλά δυτικά Μίντια δημοσίευσαν ιστορίες Αφγανών και εστίασαν στα μέτρα για την αποτροπή εισόδου που έχει λάβει η Τουρκία. Μεταξύ αυτών ο τοίχος ύψους τριών μέτρων με πύργους παρακολούθησης με θερμικές κάμερες και αισθητήρες, συρματοπλέγματα σαν ξυράφι και τάφροι. Στόχος είναι να αποθαρρύνουν τους Αφγανούς να φτάσουν στην Τουρκία και να εισέλθουν. Γι’ αυτό και δημιουργήθηκε μια δεύτερη γραμμή με σημεία ελέγχου και περιπολίες της στρατοχωροφυλακής και του στρατού. Στη λίμνη Βαν έχουν πνιγεί το 2020 πάνω από 60 μετανάστες, αλλά το κύμα δεν σταματάει.

Τα σύνορα Τουρκίας-Ιράν είναι πάνω από 500 χλμ. Στην επαρχία Βαν βρίσκονται πάνω από τα μισά. Η Άγκυρα θέλει να τα σφραγίσει σε όλο το μήκος με τσιμεντένιο τοίχο. Σύμφωνα με τα εξαγγελθέντα, 64 χλμ τοίχου αναμένεται να κατασκευαστούν φέτος, ενώ άλλα 100 χλμ το 2022. Εκτός των άλλων φοβάται και διείσδυση τρομοκρατών του ISIS μαζί με το πλήθος των μεταναστών.

Η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το 2021 έπιασαν περισσότερους από 10.000 μετανάστες μόνο στην επαρχία Βαν και σταμάτησαν 80.000 που προσπάθησαν να εισέλθουν. Περίπου 40.000 Αφγανοί έχουν κρατηθεί φέτος μέχρι στιγμής. Οι αρχές έχουν καταστρέψει περισσότερα από 110 σπίτια, όπου διακινητές έκρυβαν πρόσφυγες-μετανάστες. Ο κανόνας είναι ότι ο Αφγανός πληρώνει τον διακινητή για τρεις προσπάθειες εισόδου στην Τουρκία. Είναι αλήθεια ότι στη δύσβατη εκείνη περιοχή γινόταν πάντα και λαθρεμπόριο αγαθών και διακίνηση παράνομων μεταναστών, αλλά η κατάσταση έχει οξυνθεί. Η διακίνηση, εξάλλου, δεν απαιτεί κεφάλαιο, όπως το λαθρεμπόριο και επιπλέον υπάρχει μεγάλη ζήτηση.

Η πανισλαμική ρητορική του Ερντογάν ήταν ένα ισχυρός λόγος, από κοινού με τη γεωγραφία, που ωθεί μουσουλμάνους πρόσφυγες-μετανάστες να χρησιμοποιήσουν την Τουρκία για να φτάσουν στην Ευρώπη. Παρά τα μέτρα αποτροπής, το κύμα παραμένει ισχυρό, με αποτέλεσμα ο Τούρκος πρόεδρος να έχει παγιδευτεί. Θυμίζουμε ότι μέχρι πρότινος σχεδόν ευνοούσε την είσοδο μουσουλμάνων μεταναστών στην Τουρκία, με σκοπό να τους εργαλειοποιήσει για πολιτικούς σκοπούς. Εκείνη η τακτική έχει μετατραπεί σε μπούμεραγκ. Δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν ότι μαζί με την οικονομική κρίση μπορεί να του κοστίσει την εξουσία.