Η άλλη όψη της σύμπλευσης Πούτιν-Ερντογάν

Η ρωσοτουρκική συμμαχία εμπεριέχει έντονα χαρακτηριστικά ανταγωνισμού, παρά τις προσπάθειες του Ταγίπ Ερντογάν να την εμφανίζει σαν ισχυρό παράγοντα των διεθνών ισορροπιών. Ωστόσο, ο Πούτιν δεν φαίνεται να εμπιστεύεται τον Ερντογάν και τον χρησιμοποιεί στο πλαίσιο της αντιαμερικανικής στρατηγικής του. Επιπλέον, βολεύουν τον Πούτιν και οι κατά καιρούς εθνικιστικές κορώνες του Τούρκου προέδρου κατά της Ουάσινγκτον.

Επισημαίνεται, ότι οι σημαντικές διαφορές Μόσχας και Άγκυρας σε Συρία, Λιβύη, Καύκασο, Ουκρανία και Βαλκάνια, υποδηλώνουν ότι δεν υφίσταται μια πραγματική στρατηγική συμμαχία, αλλά μια πολιτική συνεργασία με στόχο την επίλυση των διαφορών τους, που χρησιμοποιείται ενίοτε και για επίτευξη κοινών στόχων.  Ωστόσο, η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού στη Συρία το 2015  από τις τουρκικές δυνάμεις, απέδειξε ότι υπάρχει έλλειμμα εμπιστοσύνης στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας.

Όπως, αποκαλύπτει η ιστοσελίδα Nordic Monitor, μία έκθεση της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (FSB) που συντάχθηκε τρεις μέρες μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, περιλαμβάνει στρατηγικές κατά της κυβέρνησης Ερντογάν. Το υλικό βρέθηκε στο τηλέφωνο ενός πρώην πράκτορα της MΙT ο οποίος βρίσκεται υπό κράτηση για φερόμενη συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση. Η έκθεση αναφέρει ότι οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών, αποφάσισαν να παρακολουθήσουν στενότερα τα μέλη της οικογένειας του Ερντογάν, το γιό του Μπιλάλ και τον γαμβρό του Μπεράτ Αϊλμπαράκ.

Ο 77χρόνος Enver Altaylı, πρώην πράκτορας της ΜΙΤ, δήλωσε ότι η έκθεση της FSB που βέρθηκε στο τηλέφωνό του συμπεριλήφθηκε στο κατηγορητήριο σαν να ήταν δική του. Συντάκτης της έκθεσης ήταν ο αναπληρωτής διευθυντής της FSB Γκριγκόρι Γκενάντιεβιτς Σιρόκιν που πρότεινε διάφορες στρατηγικές για το πως θα επηρεαστούν αρνητικά οι τουρκικές δυνάμεις στη Συρία, όπως νέες εισροές μεταναστών, διείσδυση Ρώσων πρακτόρων σε τουρκικά ιδρύματα με στόχο την παραπληροφόρηση.

Δυσπιστία και ανταγωνισμός

Ταυτόχρονα, η έκθεση περιλάμβανε και μεθόδους που θα έφερναν σε δύσκολη κατάσταση το ισλαμιστικό κυβερνών κόμμα με την τουρκική κοινή γνώμη και αφιέρωνε ένα τμήμα της στα μέλη της οικογένειας Ερντογάν που κατηγορήθηκαν για εμπόριο πετρελαίου με το Ισλαμικό Κράτος. Ο Σιρόκιν, ο οποίος αποκάλεσε τον Μπιλάλ Ερντογάν, «υπουργό ενέργειας του ISIS», πρότεινε την ανανέωση της παρακολούθησης των μελών της οικογένειας του Ερντογάν.

Η έκθεση αναφέρει την ναυτιλιακή εταιρεία BMZ, ιδιοκτησία του Μπιλάλ Ερντογάν και συνιστά έρευνα για τις οικονομικές πηγές που χρησιμοποίησε για την αγορά νέων δεξαμενόπλοιων. Επίσης, πρότεινε να παρακολουθείται και ο τότε υπουργός ενέργειας Αλμπαϊράκ, που τον χαρακτήριζε ως «αφεντικό των μέσων ενημέρωσης». Οι Ρώσοι είχαν κάνει λεπτομερείς έρευνες σχετικά με τον τρόπο που το πετρέλαιο του ISIS έφτανε στη διεθνή αγορά και είχαν συλλέξει πληροφορίες για τον Αλμπαϊράκ και τον Μπιλάλ Ερντογάν πριν από την κρίση μεταξύ των δύο χωρών το 2015.

Η δυσπιστία και ο ανταγωνισμός παραπέμπουν, συνεπώς, τις σχέσεις Πούτιν και Ερντογάν σε μια λυκοφιλία, καθώς η συνεργασία τους εμπεριέχει ανοικτά μέτωπα που εκτείνονται σε αρκετές περιοχές. Η Τουρκία διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις στη Συρία που υποστηρίζουν τους ισλαμιστές εξτρεμιστές μαχητές, ενώ οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις υπερασπίζονται το καθεστώς της Δαμάσκου. Η Ρωσία επιπλήττει την Τουρκία για την αποτυχία της να εξαλείψει την απειλή που προέρχεται κυρίως από τη σουνίτικη εξτρεμιστική οργάνωση Hayat Tahrir al-Sham (HTS) που ελέγχει μεγάλο μέρος του Ιντλίμπ. Ρωσικά μαχητικά χτύπησαν πρόσφατα στόχους της.

Στη Λιβύη, η τουρκική στρατιωτική επέμβαση ανέτρεψε την πορεία του εμφυλίου πολέμου προς όφελος της τότε κυβέρνησης της Τρίπολης. Η Ρωσία υποστήριζε τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA) του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ. Επίσης η Τουρκία έστειλε χιλιάδες ισλαμιστές εξτρεμιστές μισθοφόρους ενώ αναπτύχθηκαν και μισθοφόροι από τη ρωσική εταιρεία ασφαλείας Wagner.

Ουκρανία και Καύκασος

Διάσταση συμφερόντων παρατηρείται και στην ουκρανική κρίση. Η Τουρκία αντιτίθεται στη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας και επικρίνει τη Μόσχα για τα δικαιώματα των Τατάρων. Επιπλέον, η αγορά τουρκικών drones από το Κίεβο για χρήση εναντίον ανταρτικών ομάδων στην ανατολική Ουκρανία που υποστηρίζονται από τη Μόσχα, έχει προκαλέσει δυσαρέσκεια στο ρωσικό κατεστημένο.

Επιπροσθέτως, η τουρκική διείσδυση στον Καύκασο μετά το δεύτερο πόλεμο του Ναγκορνο-Καραμπάχ παρακολουθείται στενά από τη Ρωσία,  καθώς η περιοχή αποτελεί παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της. Ο Πούτιν ελέγχει τις κινήσεις του Ερντογάν, στενού συμμάχου του Αζερμπαϊτζάν, αλλά αν θεωρήσει ότι απειλούνται στο ελάχιστο τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα τότε είναι σίγουρο ότι θα αντιδράσει ενεργοποιώντας τους μοχλούς πίεσης που διαθέτει προς την Τουρκία.

Τα δυτικά Βαλκάνια αποτελούν ακόμα ένα πεδίο ανταγωνισμού Ρωσίας-Τουρκίας για ενίσχυση της επιρροής τους. Ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς ασκώντας οικονομική και πολιτισμική διπλωματία καθώς και διπλωματία “παράλληλων δομών”. Ο Πούτιν, από την πλευρά του, χρησιμοποίει το ορθόδοξο χριστιανικό στοιχείο, και προσβλέπει στην ενοποίηση των Σέρβων. Το κοινό συμφέρον για Μόσχα και Άγκυρα είναι να αποφευχθεί η ένταξη κρατών των δυτικών Βαλκανίων στις ευρωατλαντικές δομές.

Παρά τις ισχυρές σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας στους τομείς της οικονομίας και της ενέργειας, τα θέματα ασφάλειας αποτελούν τον πιο αδύναμο κρίκο τους, καθώς υπάρχουν πολλοί αλληλένδετοι παράμετροι στον πολιτικό, στρατιωτικό στρατηγικό, αμυντικό σχεδιασμό. Ο Πούτιν δείχνει ότι έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τον Ερντογάν, ο οποίος δεν επιδιώκει την αντιπαράθεση (δεν μπορεί να ανταποκριθεί) και  χρησιμοποιεί τις σχέσεις τους για την ενδυνάμωση του ηγετικού προφίλ του κυρίως στο εσωτερικό του ακροατήριο.