Δεν έγιναν ποτάμια οι δρόμοι – Εμείς κάναμε δρόμους τα ποτάμια

Στην Αθήνα δεν μας πνίγει το νερό, αλλά το τσιμέντο, καθώς οι γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) έδειξαν ότι οι μπαζώσαμε και χτίσαμε τελικά πάνω στο 67% των ποταμών και ρεμάτων της Αττικής. Στην υπογειοποίηση ή… ασφαλτοποίηση των ρεμάτων, έπαιξε ρόλο και η καταστροφική πολιτική αντιπαροχής της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Όταν ζητούσαν λογαριασμό από τον Καραμανλή για την άναρχη δόμηση, απαντούσε: «Και που θέλατε να τους βάλω όλους αυτούς; Στο κεφάλι μου;». Η επαρχία άρχισε να συρρέει στην Αθήνα που πλέον καθιερώθηκε αριθμητικά ως η μισή Ελλάδα. Η Αθήνα τότε είχε καταγεγραμμένους 1.800.000 πολίτες και περίπου άλλους 500.000 μη καταγεγραμμένους. Όντως, όλοι αυτοί δεν χωρούσαν σε κανενός κεφάλι. 

Όμως τα μπαζώματα είχαν ξεκινήσει από τις προηγούμενες δεκαετίες, με βασική δικαιολογία το “πρέπει κάπου να βάλουμε τους πρόσφυγες”. Κατά τη δεκαετία του 1920 όχι μόνο ρέματα μπαζώθηκαν για τη στέγαση προσφύγων και μη, αλλά παρεμπιπτόντως να θυμίσουμε ότι για να χτίσουν σπίτια έσπαγαν αρχαία μάρμαρα από αρχαιολογικούς θησαυρούς τόσο στην επαρχία όσο και στην Αττική. Επίσης, ο οδοστρωτήρας έκανε τότε μπάζα ότι νεοκλασικό είχε οικοδομηθεί σε άβολο σημείο ή δόθηκε ως αντιπαροχή, καθώς η τρέχουσα κληρονομιά ήταν σημαντικότερη από την πολιτισμική.

Όταν για την έλλειψη στέγης δεν έφταιγαν πλέον οι πρόσφυγες, έφταιγαν οι άστεγοι από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και όταν δεν έφταιγε αυτός, έφταιγε ο εμφύλιος. Και όταν δεν έφταιγε ούτε ο εμφύλιος, έφταιγε η αστυφιλία, καθώς ο κόσμος άρχισε να ψάχνεται πια για δουλειές στα αστικά κέντρα.

Ακόμα και μεταπολεμικά, οι μελέτες που γίνονταν στην Αθήνα δεν αφορούσαν την αποχέτευση ή την κατεύθυνση των ομβρίων, αλλά αποκλειστικά την ύδρευση των Αθηνών ή το “πού θα χωρέσουν όλοι αυτοί”. Όμως, από πλημμύρες στην Αττική χάθηκαν 43 άνθρωποι το Νοέμβρη του 1961, 37 άνθρωποι το Νοέμβρη του 1977 και 24 άνθρωποι το Νοέμβριο του 2017 στη Μάνδρα.

Πελατειακό κράτος

Οι λόγοι που η πόλη αλλά και τα προάστια και οι οικισμοί δομούνταν όπως λάχει από καταβολής της πατρίδας μας, ήταν ο εξής ένας: το πελατειακό κράτος. Αυτό δεν θέλησε ποτέ να χαλάσει χατήρι στους φτωχούς και μικρομεσαίους με τα αυθαίρετα, γιατί ψήφιζαν και οι κυβερνήσεις δεν είχαν  τρόπο να τους βρουν φθηνή νόμιμη στέγη ή νόμιμο εξοχικό. Αλλά ούτε στους πλούσιους χάλαγαν χατήρι με τα πιο προκλητικά αυθαίρετα, αν και λίγοι είχαν ευρύτατη επιρροή. Επίσης, από πολιτική σκοπιμότητα, δεν χαλούσαν χατίρι ούτε στις βιομηχανίες ούτε στους μεγαλοεργολάβους.

Τα απομεινάρια από τις τουαλέτες των Αθηναίων αλλά και τα όμβρια ήταν δευτερεύον θέμα, όπως και τα απομεινάρια από τις βιομηχανίες, που έκαναν το Μοσχάτο και άλλες συνοικίες  επί δεκαετίες ολόκληρες να βρωμάει από όσα μάζευε ο Κηφισός. Οι Έλληνες δεν είδαν ποτέ τους ποταμούς της Αθήνας ως Σηκουάνα ή Τάμεσι ή έστω ως ανάσα και στολίδι.

Τα ποτάμια έπρεπε “να σκεπαστούν για να μη βρωμάει ο τόπος”. Δεν εξετάζοταν το ορθότερο, δηλαδή να μην καταλήγουν σε αυτά χημικά απόβλητα ή να μείνουν ανοιχτά για να μην πλημμυρίζει η πρωτεύουσα. Όλα δομούνταν με ορίζοντας μάξιμουμ δεκαετίας. Σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, τα ανοιχτά ρέματα το 1945 είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα μόλις 434 χιλιόμετρα.

Ενώ το 80% των ομβρίων απορροφάτο στην Αττική από το έδαφος και “περίσσευε” για τη θάλασσα το 20%, σήμερα ισχύει το αντίστροφο, καθώς η  τσιμεντοποίηση έχει αλλάξει και το μικροκλίμα. Η κοίτη του Κηφισού, που έχει απομείνει “ζωντανός” εν μέρει, στην ουσία απλώνεται σε 12.000 στρέμματα και ξεκινά από την Πάρνηθα, διέρχεται από Νέα Ερυθραία, Κηφισιά, Μεταμόρφωση, Ν. Φιλαδέλφεια και εκβάλλει στο Φάληρο. Όμως, μπαζώθηκε μεγάλο τμήμα του και πολλοί παραχείμαρροι του.

Το πρωτόγνωρο καιρικό φαινόμενο

Κάποιες προσπάθειες να περισωθεί ό,τι έχει απομείνει από τον Κηφισό σκαλώνουν εδώ και 40 χρόνια στην απροθυμία κυβερνήσεων και τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και στην έλλειψη χρηματοδότης. Μέσα σε όλα, σχεδόν θάφτηκαν και τμήμα του Αδριάνειου υδραγωγείου στην κοίτη του Κηφισού, στο ύψος του αμαξοστασίου των ΗΛΠΑΠ, στη Νέα Φιλαδέλφεια. Το αρχαιολογικό εύρημα υφίσταται φθορές από τα μπάζα και τα σκουπίδια που πετούν διάφοροι, αλλά παράλληλα φθείρεται από τα όμβρια, καθώς αυτά εκτρέπονται λόγω της τσιμεντένιας πλατφόρμας που έστησαν τα ΗΛΠΑΠ αλλά και ιδιώτες σε παρακείμενες οικοδομές.

Το 1961 πνίγηκαν στην Αθήνα 43 άνθρωποι και τραυματίσθηκαν 300. Ήταν ένα “πρωτόγνωρο καιρικό φαινόμενο” όπως θα απολογούνταν οι κυβερνώντες σήμερα και που ουσιαστικά ήταν απλώς δυνατή βροχή. Λίγο μετά τις εκλογές από τις οποίες βγήκε ενισχυμένη η ΕΡΕ και για τις οποίες ο Γεώργιος Παπανδρέου κατήγγειλε ότι «ψήφισαν ακόμη και τα δέντρα», τα μεσάνυχτα της 5ης Νοεμβρίου, άνοιξαν οι ουρανοί.

Μέσα σε 3 ώρες η Αττική έγινε λιμνοθάλασσα, πιάνοντας δυστυχώς στον ύπνο τις φτωχογειτονιές Μπουρνάζι, Ανθούπολη και Νέα Λιόσια. Κατέρρευσαν 400 οικίες και έμειναν άστεγοι 5.000 άνθρωποι. «Η θύελλα κράτησε 6 ώρες και τα νερά έφθασαν εις ύψος 3 μέτρων», μετέδιδε τότε το ΑΠΕ.

Οι τίτλοι ανέφεραν “Νυξ θανάτου εις Αθήνας” και η ΕΡΕ επέμεινε ότι η κυβέρνηση Καραμανλή είχε κάνει περισσότερα έργα υποδομής από οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση της χώρας ενώ η αντιπολίτευση επέμεινε ότι «η κυβέρνησης Καραμανλή άφησε την Αθήνα έρμαιο στο έλεος των στοιχείων της φύσεως, χωρίς στοιχειώδη αποχετευτικά και άλλα έργα υποδομής».  Στην Αττική τότε συνεχιζόταν να οικοδομούνται οικισμοί χωρίς υπονόμους!

Έργα βιτρίνας

Το βασικό “κατηγορώ” της αντιπολίτευσης ήταν πως ο Καραμανλής ξόδευε δημόσιο χρήμα μόνο σε έργα βιτρίνας. Και όσο πλήθαινε ο κοσμάκης και η μεσαία τάξη στην Αθήνα, το αμέσως επόμενο πρόβλημα μετά της πρόχειρης στέγασης σε άναρχες δομήσεις, ήταν η πρόχειρη κατασκευή δρόμων για τη διέλευση των οχημάτων που αποκτούσαν σιγά-σιγά όλο και περισσότεροι πρωτευουσιάνοι. Η ιδεολογία του τσιμέντου κυριάρχησε οριστικά

Ο Κηφισός από δρόμος του νερού προς την θάλασσα και δίοδος του αέρα από την θάλασσα προς το χτισμένο ασφυκτικά λεκανοπέδιο, εύκολα έπεσε θύμα της πολιτικής «ανάπτυξη με αυτοκινητόδρομους» γράφει ο Μπάμπης Μπιλίνης στη 2η Επιστημονική Διημερίδα για τον Κηφισό που έγινε τον Δεκέμβριο του 2009 και τον αναφέρει το “Σαν σήμερα“.

Παρά τις αντιδράσεις των περιοίκων, τα σχέδια για δρόμο πάνω από το ποτάμι του Κηφισού οριστικοποιήθηκαν και οι υπουργοί Μεταφορών έλεγαν για τους άναρχους δρόμους πάνω σε ποτάμια, ότι και ο Καραμανλής για τα άναρχα σπίτια: «και πού να βάλω τα αυτοκίνητα; στο κεφάλι μου; Αφού όλα τριγύρω είναι χτισμένα, μόνο το ποτάμι απομένει».

Παρενέργειες και στο κλίμα

Το τσιμέντο που ρίχτηκε με τόνους στην πρωτεύουσα άλλαξε και το κλίμα της Αττικής. Εν τω μεταξύ στα ανήλιαγα ποτάμια κάτω από τα τσιμέντα, ζουν κουνούπια και άλλα είδη, ενώ η δυσοσμία παραμένει ζήτημα. Και με τον Ιλισό το ίδιο έγκλημα: Ο Μεταξάς το 1937 περηφανεύεται για το μπάζωμα του Ιλισού και ο Καραμανλής το ολοκληρώνει το 1955.

Με τις τελευταίες πλημμύρες διαβάσαμε στο Twitter «αν η Μιχαλακοπούλου θα πάρει γαλάζια σημαία». Στη θέση του ποταμιού “κυλάνε” σήμερα οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης. Το έργο είχε ξεκινήσει το 1939 και το θεμελίωσε ο Μεταξάς με τη χαρακτηριστική φράση: «Θάπτομεν τον Ιλισόν».

Στον Ιλισό χυνόταν και ο Ηριδανός που ξεκινούσε από το Λυκαβητό. Ακόμα και σήμερα ο υπόγειος Ηριδανός κατεβάζει νερά και πλημμυρίζει την Ποικίλη Στοά και τη Αρχαία Αγορά, αλλά μέσα στην γενική αναρχία, πέρασε από εκεί και το τρένο και το μετρό, γιατί… “από πού αλλού να περάσει;”. Από τον Λυκαβηττό ξεκινούσε και ο Βοϊδοπνίχτης, ενώ από τα Τουρκοβούνια πάνω από την Κυψέλη ξεκινούσε ο Κυκλοβόρος, που μετά το Πεδίο του Άρεως κατέληγε στη Μάρνη. Αυτά τα ρέματα σήμερα δύσκολα τα βρίσκεις ακόμα και σε λεξικά…