Το Facebook γίνεται Meta, αλλά παραμένει “Μεγάλος Αδελφός”…

Ανακοινώθηκε από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ ότι η πλατφόρμα με τη νέα ονομασία Meta, θα υπερκαλύψει τις υπηρεσίες που παρέχει το Facebook κι άλλες εφαρμογές. Η πέρα από κάθε προσδοκία εξάπλωσή του ήγειρε μείζονα ηθικά-δεοντολογικά ερωτήματα και ανησυχίες, οι οποίες, όμως, παρακάμφθηκαν υπό το βάρος του οικονομικού θριάμβου. Το “σκάνδαλο Cambridge Analytica”, όμως, επιβεβαίωσε με περίτρανο τρόπο τους κινδύνους που ενέχει η μετατροπή μίας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης σε πρωτοφανή παγκόσμιο φορέα φασκελώματος της ιδιωτικής ζωής στον 21ο αιώνα.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η οποία από ό,τι αποδείχθηκε εκ των υστέρων δεν είναι ούτε μοναδική, ούτε μεμονωμένη, την πλάστιγγα έγειρε η κομβικής πολιτικής σημασίας προεκλογική καμπάνια υπέρ του Τραμπ με τη βοήθεια μίας απλής εφαρμογής. Με άλλα λόγια, ένα παιχνίδι που παρότρυνε τους χρήστες να απαντήσουν σε προσωπικές ερωτήσεις με την μορφή ενός τέστ προσωπικότητας, επηρέασε το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ το 2016.

Κάθε βαριεστημένο εγγεγραμμένο μέλος του Facebook, θέλοντας να περάσει πέντε ευχάριστα λεπτά, αλλά και υποκύπτοντας στο κέρδος των πέντε δολαρίων, άνοιξε την κερκόπορτα όχι μόνο στα προσωπικά του δεδομένα, αλλά και σε αυτά των φίλων του. Συγκεκριμένα, ο αλγόριθμος παραβίαζε λογαριασμούς των συμμετεχόντων, αλλά και των φίλων τους, έτσι ώστε οι 320.000 περίπου μοναδικοί χρήστες που έκαναν το τεστ να πολλαπλασιαστούν και να φτάσουν τα 50.000.000. Μοναδικό κριτήριο ήταν να είναι ψηφοφόροι στις ΗΠΑ και φυσικά ενήλικοι.

Με παρόμοιες εφαρμογές-παιχνίδια, άλλοι δεν χρειάστηκε καν να επιχειρήσουν να υποκλέψουν ιδιωτικά μηνύματα. Τους ήταν αρκετά τα likes, οι μικρές καθημερινές δηλώσεις ευαρέσκειας και προτίμησης σε αναρτήσεις άλλων, σελίδες προώθησης προϊόντων, ή τα Μίντια της αρεσκείας τους, φωτογραφίες ή αναρτήσεις φίλων. Η δεξαμενή αυτή από δεδομένα δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών μετατράπηκε με τη βοήθεια ενός αλγόριθμου σε μαζικό όπλο χειραγώγησης.

Έτσι, έχτισε πανίσχυρα μοντέλα προφίλ συμπεριφοράς και άνοιξε το δρόμο σε απόλυτα στοχευμένες πολιτικές διαφημιστικές εκστρατείες. Ούτε λίγο ούτε πολύ, για να μείνουμε σ’ αυτή την εμβληματική υπόθεση, η εταιρεία και κατ’ επέκταση η ομάδα Τραμπ ήξερε τι διώχνει ψηφοφόρους, τι έπρεπε να κάνει για να τους προσελκύσει, μέχρι και τι χρώμα γραβάτα έπρεπε να φοράει για να φανεί προσιτός ή ακόμα και στιβαρός στα μάτια τους. Η διαδικτυακή αυτή τακτική ήταν από τους παράγοντες που έδωσαν τη νίκη στον υποψήφιο των Ρεπουμπλικανών το 2016.

Η Cambridge Analytica

Υπενθυμίζουμε ότι ο νεαρός καθηγητής του Κέιμπριτζ Αλεξάντερ Κόγκαν συγκέντρωσε τα δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών και δημιούργησε την εφαρμογή, την οποία κατέβασαν 270.000 άνθρωποι. Σύμφωνα με το Facebook, στη συνέχεια ο Κόγκαν παραβίασε την πολιτική περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων, δίνοντας τα στοιχεία στην Cambridge Analytica. Ο ίδιος δηλώνει αποδιοπομπαίος τράγος. «Τα γεγονότα αποτέλεσαν σοκ για εμένα» είπε σε συνέντευξή του. «Πιστεύω ότι ουσιαστικά τόσο το Facebook όσο και η Cambridge Analytica με χρησιμοποιούν σαν αποδιοπομπαίο τράγο. Η Cambridge Analytica μας είχε διαβεβαιώσει ότι όλα ήταν απολύτως νόμιμα και βάσει των κανονισμών λειτουργίας».

Αυτός που παρήγγειλε την εφαρμογή και την χρησιμοποίησε στην προεκλογική καμπάνια του Τραμπ δεν είναι άλλος από τον Στηβ Μπάνον, τότε επικεφαλής στρατηγικής και μετέπειτα κορυφαίος προεδρικός σύμβουλος. Ήταν αντιπρόεδρος της Cambridge Analytica μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του δίπλα στον πρόεδρο. Δεν ενήργησε, όμως, μόνος, αλλά με την συνεργασία του επικεφαλής της εταιρείας Αλεξάντερ Νιξ.

Αυτός ήταν και ο πρώτος που πλήρωσε τον λογαριασμό, όταν αποπέμφθηκε μετά την αποκάλυψη ενός βίντεο, στο οποίο απεικονίζεται να συζητά με επίδοξο πελάτη τους συνηθισμένους τρόπους παγίδευσης πολιτικών αντιπάλων και αλλοίωσης των προεκλογικών εκστρατειών. Δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Το ζήτημα της διαχείρισης και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων απέκτησε άλλες διαστάσεις, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου.

Ο Άρον Μπανκς, χορηγός του UKIP επί ηγεσίας Νάιτζελ Φάρατζ, ο οποίος διεξήγαγε εκστρατεία υπέρ του Brexit, δήλωσε ότι η Cambridge Analytica ήταν μία από τις εταιρείες που είχαν επιλεγεί για να δουλέψουν στην εκστρατεία Leave.eu πριν από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2016. Δοσοληψίες με την Cambridge Analytica ενδέχεται να έχουν και άλλα ευρωπαϊκά κόμματα και υποψήφιοι.

Ο Ζούκερμπεργκ απολογείται

Στη 14η επέτειο από την ίδρυση του Facebook, ο δημιουργός του απευθύνθηκε στους χρήστες, φίλους και ανταγωνιστές του. Με ένα κείμενο που διέλαμψε για τον ζωηρά συναισθηματικό και απολογητικό τόνο του, ο Ζάκερμπεργκ προέβη σε μία τραχιά αυτοκριτική. Με τίτλο mea culpa, εξομολογήθηκε πως «όλα αυτά τα χρόνια, έχω κάνει σχεδόν κάθε λάθος που μπορείτε να φανταστείτε. Έκανα δεκάδες τεχνικά λάθη και κακές συμφωνίες. Εμπιστεύτηκα λάθος ανθρώπους και τοποθέτησα ταλαντούχους ανθρώπους σε λάθος ρόλους. Έχασα σημαντικές τάσεις και υπήρξα αργός στις αντιδράσεις μου. Ξεκίνησα το ένα μετά το άλλο προϊόντα που απέτυχαν».

Το κείμενο αυτό, μεταξύ των άλλων, ήταν μία επικοινωνιακή αντεπίθεση στις ανελέητες πιέσεις και κριτικές που δέχεται η πλατφόρμα του. Η δημοφιλία της είναι δεδομένη. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε αμερικανικά πανεπιστήμια, το Facebook ήταν το δεύτερο πιο σημαντικό πράγμα για τους νέους, μαζί με το σεξ και την μπίρα. Παρόλα αυτά, δεν σταμάτησε να βρίσκεται στο στόχαστρο. Μεταξύ άλλων κατηγορήθηκε ότι αποτελεί όχημα διάδοσης προπαγάνδας, ψευδών ειδήσεων, ρατσισμού, κρατικής καταπίεσης και καταναλωτικού σφυροκοπήματος.

Μέχρι και μία ενδελεχής επιστημονική έρευνα, την οποία το Facebook αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ως βάσιμη, κατέληγε στο συμπέρασμα πως η εκτεταμένη χρήση του μπορεί να αποβεί επιβλαβής για την ψυχική υγεία των χρηστών του. Ο Ζάκεμπεργκ έκλεισε την μακροσκελή επιστολή του, εκφράζοντας την άποψη ότι τα όποια λάθη δεν αναιρούν τα θετικά του Facebook.

«Ο λόγος που η κοινότητά μας υπάρχει σήμερα, δεν είναι επειδή αποφύγαμε τα λάθη. Είναι επειδή πιστεύουμε πως ό,τι κάνουμε, έχει αρκετή σημασία, ώστε να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να επιλύσουμε τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι θα σφάλουμε ξανά και ξανά, αλλά αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να επιτύχουμε πρόοδο». Ούτε ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί, όμως, ότι ένα μήνα μετά από εκείνη την “εξομολόγησή” του θα βρισκόταν αντιμέτωπος με ένα παγκόσμιο σκάνδαλο.

Υπό πίεση το Facebook

Η αποκάλυψη ότι εκατομμύρια λογαριασμοί του διάσημου ιστότοπου κοινωνικής δικτύωσης παραβιάστηκαν από την εταιρεία Cambridge Analytica, που στη συνέχεια χρησιμοποίησε τα προσωπικά δεδομένα προς όφελος της προεκλογικής καμπάνιας του Τραμπ, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Όπως αποκάλυψε πρώην υπάλληλος της εταιρείας, χρησιμοποίησε τα δεδομένα που απέκτησε παράνομα, ώστε να αναπτύξει ένα λογισμικό, το οποίο επέτρεψε στην Cambridge Analytica να προβλέψει και να επηρεάσει τις εκλογές. Η εφαρμογή του Κόγκαν ονομαζόταν thisisyourdigitallife, η οποία ουσιαστικά συνέλεγε πληροφορίες, με τις οποίες στη συνέχεια έχτιζε το ψυχολογικό προφίλ του χρήστη.

Ξαφνικά, ο ισχυρότερος άνδρας της Σίλικον Βάλεϊ μετατράπηκε σε στόχο. Οι αρχές των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της EE κάλεσαν τον Ζάκερμπεργκ να δώσει εξηγήσεις. Η επίσημη ανακοίνωση, άλλωστε, στην οποία το Facebook δήλωνε «σοκαρισμένο και εξαπατημένο, ενώ κατανοεί τη σοβαρότητα του προβλήματος» δεν άρκεσε για να σβήσει τη φωτιά. Στη Βρετανία, κοινοβουλευτική επιτροπή κάλεσε τον ιδρυτή του Facebook να απολογηθεί ενώπιόν της. «Ερευνούμε κατά πόσο το Facebook ασφάλισε και προστάτευσε τις προσωπικές πληροφορίες στην πλατφόρμα και κατά πόσο, όταν ανακάλυψαν την απώλεια των δεδομένων, ενήργησαν δραστικά. Και κατά πόσο ήταν ενήμερος ο κόσμος», δήλωσε η Ελίζαμπεθ Ντέναμ, επικεφαλής της Βρετανικής Επιτροπής Πληροφοριών.

Ο Ζάκερμπεργκ εκλήθη και ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου για «την απαράδεκτη παραβίαση του δικαιώματος στον εμπιστευτικό χαρακτήρα των δεδομένων». Αλλά και στις ΗΠΑ οι εισαγγελείς της Νέας Υόρκης και της Μασαχουσέτης ξεκίνησαν έρευνα για το σκάνδαλο. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (κρατικός οργανισμός αρμόδιος για την προστασία των καταναλωτών και του ανταγωνισμού) επίσης ασχολήθηκε με την υπόθεση.

Τα πυρά και το Meta

Οι αποκαλύψεις ήταν καταιγιστικές, επειδή η υπόθεση ενεπλάκη στην πολιτική σύγκρουση, λόγω της εμπλοκής του Μπάνον. Σε μία ύστατη προσπάθεια να διασωθεί, η Cambridge Analytica ανακοίνωσε την αποπομπή του επικεφαλής της Αλεξάντερ Νιξ, μετά την αποκάλυψη βίντεο, στο οποίο απεικονίζεται να συζητά με επίδοξο πελάτη τους τρόπους παγίδευσης πολιτικών αντιπάλων και αλλοίωσης των προεκλογικών εκστρατειών.

Το γεγονός ότι παλαιότερα ηλεκτρονικά μηνύματα της εταιρείας αποδεικνύουν ότι το Facebook γνώριζε πως προσωπικά δεδομένα χρηστών είχαν πουληθεί στην Cambridge Analytica και δεν έκανε τίποτα, to έχει εκθέσει ανεπανόρθωτα. Σημαντικός μέτοχος του Facebook το μήνυσε, κατηγορώντας το για παραπλανητική τακτική. Δήλωσε ότι από τη στιγμή που η διοίκηση του Facebook απέκρυψε από τους επενδυτές τoy το σκάνδαλο μαζικής κλοπής δεδομένων, τους άφησε εκτεθειμένους σε ανυπολόγιστη οικονομική ζημία. Πράγματι, εκείνες τις ημέρες το Facebook είχε χάσει δεκάδες δισ. δολάρια.

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Ο Ζάκερμπεργκ και το Facebook τη γλύτωσαν από εκείνη την κρίση με “γρατζουνιές”, αλλά ποτέ δεν έγιναν αυτό που ήταν πριν. Ο γίγαντας των σόσιαλ μίντια είναι στο στόχαστρο. Ολοένα και περισσότεροι αμφισβητούν την ηθική του και εγείρουν ερωτήματα για τον ρόλο του. Κάθε τόσο, πρώην στελέχη του Facebook διαχωρίζουν τη θέση τους από τις πρακτικές του Ζάκερμπεργκ και τον καταγγέλλουν, με αποτέλεσμα σιγά σιγά να στριμώχνεται. Κάπως έτσι μάλλον προέκυψε και η απόφαση για τη μετονομασία σε Meta.