Οι εθνικές ταυτότητες και οι “κλειστές αυλές” των ΗΠΑ στα Βαλκάνια

Η αλλαγή κυβέρνησης στα Σκόπια, με την επικείμενη επιστροφή του VMRO στην εξουσία, αναμένεται να θέσει σε κάποια δοκιμασία τις ισορροπίες που η Δύση είχε επιβάλει στα Δυτικά Βαλκάνια. Με τις διάφορες συμφωνίες (τελευταία η Συμφωνία των Πρεσπών) οι ΗΠΑ είχαν θέσει υπό έλεγχο τους παραδοσιακούς εθνικούς ανταγωνισμούς στην περιοχή, κι αυτό τις ενδιαφέρει. Δεν τις ενδιαφέρει να τους εξαλείψουν, το αντίθετο μάλιστα.

Η λέξη κλειδί για την ερμηνεία του σημερινού κόσμου, εξάλλου, είναι η “πολυπολικότητα” (multipolarity). Το διεθνές σύστημα είναι εδώ και καιρό πολυπολικό. Η πραγματικότητα αυτή γίνεται με ταχύτατους ρυθμούς αποδεκτή ακόμη και από τους τελευταίους λάτρεις της α-πολικότητας (non polarity), που υποτίθεται ότι είχε επιβάλλει η περιβόητη (και απροσδιόριστη) παγκοσμιοποίηση και η νίκη του ΝΑΤΟ στον Ψυχρό Πόλεμο.

Η παγκοσμιοποίηση αποτελούσε ένα ενιαίο διαλεκτικό μέγεθος με μια ανορθολογική ανάγνωση της ισχύος των ΗΠΑ και τη φαντασιακή μονοπολικότητα (unipolarity) του διεθνούς συστήματος που προέκυπτε από αυτήν. Έτσι λοιπόν, σε έναν πολυπολικό κόσμο οι ΗΠΑ δεν χρειάζονται κατ’ ανάγκην συμπαγείς γεωπολιτικές δομές, οι οποίες θα στρέφονται εναντίον ενός κύριου αντιπάλου, όπως φιλοδοξούσε να λειτουργήσει το ΝΑΤΟ στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.

Τώρα, ο πρωταρχικός ρόλος του ΝΑΤΟ είναι να αποτελέσει τον ζωτικό χώρο των ΗΠΑ στην Ευρασία. Άλλωστε, η ανάπτυξη ιδιόρρυθμων πολεμικών μεθοδολογιών, όπως είναι ο υβριδικός πόλεμος, που κινούνται στη γκρίζα ζώνη μεταξύ ειρήνης και πολέμου, καθιστούν, εν μέρει, αναχρονιστικές τις διαδικασίες συλλογικής Άμυνας της Συμμαχίας. Έτσι, οι ΗΠΑ φαίνεται πως αναπτύσσουν μια αυτονομημένη από το ΝΑΤΟ δομή αποτροπής και προβολής ισχύος έναντι της Ρωσίας, με τη συνεργασία επιλεγμένων χωρών, όπως είναι η Πολωνία, αλλά και η Ελλάδα (βάση στην Αλεξανδρούπολη) χωρίς να πολυβασίζονται πλέον στη συλλογική λειτουργία της Συμμαχίας.

Το ΝΑΤΟ και το “διαίρει και βασίλευε”

Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτού του νέου ρόλου του ΝΑΤΟ για την αμερικανική στρατηγική, οι αντιπαλότητες μεταξύ των χωρών-μελών του, οι φόβοι του ενός για τον άλλον, οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί των εθνικών ταυτοτήτων είναι μάλλον κάτι θετικό, όχι αρνητικό. Κι αυτό γιατί επιτρέπουν στις ΗΠΑ να λειτουργήσουν ρυθμιστικά με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσε η Μεγάλη Βρετανία στο λεγόμενο βεστφαλιανό ευρωπαϊκό σύστημα, που προέκυψε μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πυρήνας της αγγλικής στρατηγικής ήταν η εκμετάλλευση προς όφελός της των ανταγωνισμών μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών που συμπυκνώνεται στη φράση “διαίρει και βασίλευε”.

Έτσι λοιπόν και το νέο ΝΑΤΟ, περιχαρακώνει τα μέλη του σε ένα πλαίσιο, το οποίο αφενός μεν τα “προστατεύει” από την επίδραση εξωτερικών δυνάμεων, με προεξάρχουσα τη Ρωσία, αφετέρου δε μεγιστοποιεί τον ρυθμιστικό ρόλο των ΗΠΑ εντός αυτού. Ο αμερικανικός ρόλος βασίζεται στο ότι τα μέλη της Συμμαχίας έχουν ανταγωνισμούς, φοβίες, ανασφάλειες και εχθρότητες. Έτσι αποκτά νόημα.

Επιπροσθέτως, σε ένα πολυπολικό σύστημα, η “παλαιά φρουρά”, δηλαδή οι υπάρχουσες μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις, έχουν κάθε συμφέρον να διατηρούν διαιρεμένες τις μικρότερες χώρες. Έτσι ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες να προκύψουν μεταξύ των μικρότερων χωρών γεωπολιτικές συσσωματώσεις μέσω στιβαρών και μακρόπνοων συμμαχιών και συνεργασιών, που θα περιόριζαν αναπόφευκτα τον ρόλο των μεγαλύτερων δυνάμεων.

Ας σκεφτούμε για παράδειγμα, το ζήτημα της διαχείρισης από πλευράς της Δύσης μιας από τις μεγαλύτερες γεωπολιτικές προκλήσεις των επόμενων ετών, αυτό της κινέζικης One Belt One Road, του “Νέου Δρόμου του Μεταξιού”. Ένα αποδομημένο βαλκανικό σύστημα, με αδύναμες, ανασφαλείς και εχθρικές μεταξύ τους χώρες δύσκολα θα μπορέσει να επιτύχει τον απαιτούμενο βαθμό συνεργιών, ώστε να επιτρέψει τη δημιουργία των υποδομών που απαιτεί ο “Νέος Δρόμος του Μεταξιού”. Πολύ περισσότερο που η Δύση θέλει να αποτρέψει τη διείσδυση της Κίνας στην Ευρώπη.

Οι “κλειστές αυλές” στα Βαλκάνια

Άρα, είναι καλύτερο για τις ηγεμονικές-ρυθμιστικές δυνάμεις, μεγάλες και μεσαίες, η γεωπολιτική τους βάση, δηλαδή οι μικρότερες χώρες να διατηρούν ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους. Είναι καλύτερο για τις ηγεμονικές δυνάμεις οι μικρότερες χώρες να έχουν όσο το δυνατόν λιγότερη συνοχή και συνακόλουθα όσο το δυνατόν λιγότερη αίσθηση εθνικής ασφάλειας και αυτοπεποίθησης, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη πολιτικών που πιθανώς θα έθιγαν τα συμφέροντα και τις στοχεύσεις των μεγαλύτερων δυνάμεων.

Βάση έδρασης της εθνικής ασφάλειας και αυτοπεποίθησης είναι η εθνική ταυτότητα. Γι’ αυτό και διαχρονική στρατηγική της Γερμανίας, αλλά αργότερα και των ΗΠΑ, είναι να “ανακαλύπτουν” και να προβάλουν μια αυθαίρετη πολυεθνοτική ανθρωπογεωγραφία στα Βαλκάνια, η οποία αμφισβητεί την εθνική ταυτότητα κρατών και εμμέσως αμφισβητεί και τα σύνορα.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε μια νέα φάση του διεθνούς συστήματος, όπου κυριαρχεί η πολυπολικότητα. Μέσα σε αυτό το νέο σύστημα οι ΗΠΑ, αλλά και η Γερμανία, επιδιώκουν να δημιουργήσουν “κλειστές αυλές”, όπου θα κυριαρχούν εκμεταλλευόμενοι τους ανταγωνισμούς μεταξύ των μικρότερων χωρών και τις ανασφάλειές τους. Άρα, πρέπει να ενισχύσουν όσο το δυνατόν περισσότερο και τους ανταγωνισμούς και τις ανασφάλειες.

Ελλάδα και Σκόπια

Εν προκειμένω, δια της υπονόμευσης της εθνικής ταυτότητας της Ελλάδας ενισχύουν της ανασφάλειά της και ενισχύουν τον ενδοβαλκανικό ανταγωνισμό, σιγοντάροντας μια παρανοϊκή ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας από πλευράς των Σκοπίων, που αναπόφευκτα τα φέρνει σε διαρκή ανταγωνισμό με την Ελλάδα. Και οι ελλαδικές ελίτ έχουν την τάση να συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι, γιατί έτσι εκπαιδεύτηκαν. Η υπακοή στις διαταγές του Δυτικού Παράγοντα είναι ο διαχρονικός και μη αμφισβητήσιμος ρόλος τους.

Ωστόσο, μέσα σε έναν πολυπολικό κόσμο αυτές οι επιλογές άρνησης κι απόρριψης για την εθνική ταυτότητα και την ιστορική της τεκμηρίωση δεν είναι βιώσιμη στρατηγική επιβίωσης για μία χώρα. Οι αντιφάσεις της αργά ή γρήγορα θα φθάσουν σε επικίνδυνα αδιέξοδα. Και τότε θα απαιτηθεί η ιστορική υπέρβαση. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ζητούμενο είναι η ανάπτυξη μιας εθνοκεντρικής στρατηγικής και η τοποθέτηση από τον λαό στο πολιτικό περιθώριο όσων αντιστέκονται με εθνομηδενιστικά ιδεολογήματα.

Εάν κάτι τέτοιο δεν συμβεί τότε η Ελλάδα πιθανώς θα έχει φθάσει στα όριά της ως γεωπολιτική οντότητα και το μέλλον της θα είναι άκρως επισφαλές. Μπορεί τα Σκόπια να είναι μην είναι σε θέση να απειλήσουν την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας, όπως η Τουρκία, αλλά λειτουργούν σαν “αγκάθι”. Κι αν η κυβέρνηση Ζάεφ παραβίαζε τη Συμφωνία των Πρεσπών, φρόντιζε –για να μην προκαλεί– να την παραβιάζει οριακά, ή σε τομείς που βρίσκονται σε δεύτερο ή τρίτο πλάνο.

Τί θα συμβεί, όμως, με μία κυβέρνηση που θα έχει κορμό το ακραία εθνικιστικό VMRO; Το κόμμα αυτό έχει από την πρώτη στιγμή ταχθεί εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών και συνεχίζει να αποκαλεί τη χώρα “Μακεδονία” κι όχι με το νέο συνταγματικό όνομά της “Βόρεια Μακεδονία”. Στην πραγματικότητα κάνει κατάχρηση κάθε εκδοχής του Μακεδονισμού, ακριβώς για να υπονομεύσει και τη μόνη υποχώρηση που έκαναν τα Σκόπια για να καταστεί δυνατή η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Και βεβαίως η γειτονική μας χώρα είναι πλέον μέλος του ΝΑΤΟ.