Στασιμοπληθωρισμός: Η μεγάλη παγίδα για τη Δύση

Στο διάστημα της τελευταίας δεκαετίας είχε εντελώς λησμονηθεί ο πληθωριστικός κίνδυνος, και είχε επιπλέον υποκατασταθεί από το φόβο της αέναης οικονομικής στασιμότητας. Οι οικονομίες της Δύσης, κάτω από το φάσμα της γενικότερης παρακμής στην οποίαν, όπως όλα έδειχναν, είχαν εισέλθει, επεδίωκαν ματαίως έναν ελάχιστο πληθωρισμό της τάξης του 2%.

Χάρη σε αυτόν ήλπιζαν ότι θα ήταν δυνατή η αναζωογόνησή τους και κυρίως η παύση του ανορθόδοξου φαινομένου των αρνητικών επιτοκίων. Η υπόθεση ότι οι οικονομίες της Δύσης στερούνται δυναμισμού, εξ αιτίας της εισόδου τους στο στάδιο της οικονομικής παρακμής ενισχύθηκε και από το γεγονός της έλλειψης αντίδρασης του γενικού επιπέδου των τιμών, ακόμη και μετά τις καταιγιστικές αυξήσεις ρευστότητας, που δαπανήθηκαν για την αντιμετώπιση των δεινών της πανδημίας.

Και ξαφνικά, ο πληθωρισμός εισβάλλει στην υφήλιο, αφυπνίζοντας κάθε μορφής φοβίες, που συνδέονται με αυτόν. Δεν πρόκειται, όμως, όπως όλα δείχνουν, για είδος πληθωρισμού, που υπάγεται σε μία από τις γνωστές του κατηγορίες, αλλά για περίπτωση δύσκολη με αβέβαιες προοπτικές και σκιώδη μέτρα αντιμετώπισής του.

Ο πληθωρισμός ορίζεται ως η δημιουργία ανισορροπίας μεταξύ συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς. Όταν η ζήτηση υπερβαίνει την προσφορά αγαθών και υπηρεσιών, το γενικό επίπεδο των τιμών ανέρχεται, περιορίζεται η ανεργία και η προσφορά αυξάνει μέχρι το σημείο που εξισώνεται με τη ζήτηση. Ειδικότερα, για την περίπτωση των προηγμένων οικονομιών, που αντιμετώπιζαν μακροχρόνιο πρόβλημα στασιμότητας, με χαμηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης, η έλευση ενός τέτοιου πληθωρισμού θα ήταν ευπρόσδεκτη.

Πρόκειται για στασιμοπληθωρισμό

Δυστυχώς, ο πληθωρισμός που έχει εισβάλλει στον πλανήτη δεν είναι αυτής της, θα έλεγα, ήπιας μορφής. Αντιθέτως, πρόκειται για σχήμα εξαιρετικά περίπλοκο, που φαίνεται να μην ανήκει σε καμία από τις καθιερωμένες περιπτώσεις πληθωρισμού, ενώ αντιθέτως, ενθαρρύνεται η υπόθεση ότι εμπίπτει στην αχανή κατηγορία του στασιμοπληθωρισμού.

Ο ορισμός του στασιμοπληθωρισμού είναι σχετικά απλός. Όχι, όμως, και η απαρίθμηση των συνεπειών του, όχι όμως και η δυνατότητα πρόβλεψης της διάρκειάς του, όχι όμως και κυρίως η πρόταση μέτρων για την αντιμετώπισή του. Στασιμοπληθωρισμός είναι η κατάσταση οικονομίας, στην οποία οι αυξήσεις της ζήτησης δεν περιορίζουν την ανεργία, και δεν αυξάνουν την παραγωγή, αλλά ενισχύουν συνεχείς αυξήσεις του γενικού επιπέδου των τιμών.

Αυτό συμβαίνει επειδή για διαφόρους λόγους η αύξηση της παραγωγής, και η απορρόφηση της ανεργίας (παρότι υπάρχουν περιθώρια ενίσχυσης της οικονομικής δραστηριότητας) συναντά ανυπέρβλητα εμπόδια. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στο ότι ο στασιμοπληθωρισμός συνδυάζει δύο στοιχεία που αντιμάχονται μεταξύ τους: άνοδο των τιμών και οικονομική στασιμότητα.

Τα χαρακτηριστικά του

Η μακροοικονομική ανωμαλία, που μαστίζει τώρα την υφήλιο, είναι συνέπεια των πολύπλευρων και αλληλοτροφοδοτούμενων εκφάνσεων της πανδημίας και όχι προϊόν αυθόρμητων διεργασιών των επί μέρους οικονομιών. Συγκεκριμένα, η διάθεση άφθονης ρευστότητας, στις προηγμένες οικονομίες, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως “χρήμα από ελικόπτερο” είναι απίθανο να είχε προκαλέσει τέτοιας έκτασης ανωμαλίες, χωρίς την καταιγίδα που εισέβαλε σε αυτές με μορφή εξωτερικών παραγόντων.

Και μέχρις εδώ, ίσως, θα αρκούσε να αναγνωρίσουμε στον πληθωρισμό την ιδιότητα εισαγόμενου και οφειλόμενου σε αυξήσεις της δαπάνης παραγωγής. Όμως δεν αρκεί αυτή η διαπίστωση. Διότι, ακριβώς, με τις νέες αυτές συνθήκες, ανακύπτει σειρά προβλημάτων, που αποκλείει την αύξηση της παραγωγής, ώστε να επιτευχθεί, σε ορατό σημείο του ορίζοντα, η απαιτούμενη εξίσωση προσφοράς και ζήτησης.

Η αδιέξοδη αυτή κατάσταση αναφέρεται αρχικά στις συνέπειες της πανδημίας, στις οποίες όμως προστίθενται και άλλες, που προέρχονται από και που διαχέονται προς ανεξέλεγκτες πια κατευθύνσεις. Γίνεται έτσι ξεκάθαρο ότι η απάλειψη αυτών των αλληλεξαρτώμενων συμπτωμάτων, που είναι συνάρτηση της εξέλιξης πολυάριθμων παραμέτρων απαιτεί χρόνο, που είναι δύσκολα προβλέψιμος, αλλά και ικανότητα για τη λήψη επιτυχούς συνδυασμού μέτρων, που είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί.

Κατάτμηση της παραγωγής

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες, που ήδη αναφύονται στο διεθνές προσκήνιο, οφείλεται στην αδυναμία συνέχισης και ολοκλήρωσης της παραγωγής πολυάριθμων αγαθών, όπως αυτοκινήτων, προϊόντων νέας τεχνολογίας, χημικής βιομηχανίας, καθώς και ειδών πρώτης ανάγκης, εξαιτίας της έλλειψης βασικών εξαρτημάτων. Επικρατεί, στο σημείο αυτό η άποψη ότι χρειάζεται ικανός χρόνος για να αποκατασταθεί η αδιάκοπη συνέχεια της παγκόσμιας παραγωγικής αλυσίδας, που έχει διαρραγεί.

Η διάρρηξη οφείλεται στην κατάτμηση της παραγωγής, κομμάτια της οποίας έχουν επενδυθεί σε αναρίθμητες γωνιές της οικουμένης. Ιδίως και επειδή τώρα προκύπτουν και πρόσθετες δυσκολίες καθώς υπάρχει κύμα μεταφοράς τμημάτων της παραγωγικής διαδικασίας, από αναπτυσσόμενες προς χώρες προέλευσης. Ο περιορισμός της προσφοράς οφείλεται ακόμη στην υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης, και στην υιοθέτηση προστατευτικών μέτρων, από ολοένα μεγαλύτερο αριθμό οικονομιών, στον έλεγχο του μεταναστευτικού ρεύματος, που προκαλεί ελλείψεις εργατικών χεριών, σε αρκετές ήδη προηγμένες οικονομίες, καθώς και στην άνοδο μονοπωλιακών καταστάσεων.

Η τάση, εξάλλου, επέκτασης των εμπορικών ή ψυχρών πολέμων, και πέραν αυτού ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα, δημιουργούν στενότητα και ελλείψεις σε πολλές κατηγορίες αγαθών. Η κυρίαρχη ωστόσο αιτία ανεπαρκούς προσφοράς, σε σχέση με τη ζήτηση, σε παγκόσμιο επίπεδο, πρέπει να αναζητηθεί στις αστρονομικές τιμές, στις οποίες σκαρφάλωσε η ενέργεια: αερίου, ηλεκτρικού ρεύματος και πετρελαίου.

Αυξήσεις των τιμών

Η τιμή του αερίου αυξήθηκε 479% σε σχέση με τον προηγούμενο Οκτώβριο, αυτή του ηλεκτρικού ρεύματος 344% αντίστοιχα, ενώ η τιμή του πετρελαίου τέσσερις φορές σε σχέση με πέρυσι. Στις παραπάνω αυξήσεις έρχονται να προστεθούν και αυτές του κόστους θαλάσσιων μεταφορών, που υπολογίζονται σε 90% για ένα χρόνο, καθώς και το κόστος των πρώτων υλών, που η αύξησή του εκτιμάται, αντίστοιχα, σε 70%.

Να προστεθεί ακόμη η αυξημένη ζήτηση ενέργειας, πρώτων υλών και μεταφορικών μέσων από την Κίνα, στην προσπάθειά της να περιορίσει το βαθμό εξάρτησης της οικονομίας της από την αλλοδαπή. Είναι ξεκάθαρο, ότι με βάση τις παραπάνω πτυχές αυτής της λαίλαπας, δεν είναι δυνατόν να γίνει λόγος για ανάκαμψη και ακόμη λιγότερο για ανάπτυξη. Τώρα πρόκειται για αγώνα επιβίωσης, που αναμένεται σκληρότερος για τις αναπτυσσόμενες και/ή προβληματικές οικονομίες, όπως είναι η Ελλάδα με άγνωστη ημερομηνία λήξης.

Ειδικά για την ΕΕ, η διάρκεια και η σοβαρότητα των προβλημάτων του στασιμοπληθωρισμού θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό από το μέγεθος της πληθωριστικής φοβίας, η οποία θα καταλάβει κυρίως τη Γερμανία, αν βέβαια εξακολουθεί να είναι ηγέτης της ΕΕ και μετά την αποχώρησή της Άνγκελα Μέρκελ από την καγκελαρία. Η εμμονή στην επαναφορά της αυστηρής τήρησης του Συμφώνου Σταθερότητας θα επιβαρύνει τα δεινά του στασιμοπληθωρισμού. Ειδικότερα, η τυχόν απόφαση της ΕΕ για ύψωση των επιτοκίων θα είναι καταστρεπτική αν ληφθεί υπόψη ότι το χρέος, ιδιωτικό και δημόσιο, ανέρχεται σε 425% του ΑΕΠ των προηγμένων οικονομιών και σε 356% αντίστοιχα των αναπτυσσόμενων.

Η Ελλάδα στη δίνη του στασιμοπληθωρισμού

Η άνοδος του γενικού επιπέδου τιμών στη χώρα μας κινείται γύρω στο 3% με αφετηρία βάσης κατώτερη του 2%. Είναι χαμηλότερη του μέσου όρου της ΕΕ, που εξηγείται ίσως από τα ιδιαίτερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας: χρόνια στασιμότητα, απουσία δυνητικής ανάπτυξης, οπισθοδρόμηση του ΑΕΠ, που υπολείπεται του αντίστοιχου του 2010 κλπ. Ωστόσο, η καχεξία αυτή δεν φαίνεται να την σώζει από τα πρόσθετα και αδυσώπητα προβλήματα του στασιμοπληθωρισμού. Αντιθέτως, οι αδυναμίες της την καθιστούν ανυπεράσπιστο θύμα της θεομηνίας.

Να αρχίσουμε υπενθυμίζοντας ότι η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών τροφοδοτείται, σε ικανό ποσοστό, από τις εκκλήσεις των εργατικών οργανώσεων για άνοδο των μισθών, που ήδη έχουν αρχίσει. Ο βασικός μισθός στην Ελλάδα, που κατρακύλησε κατά 12% στο διάστημα των τελευταίων δέκα ετών, θα καταλήξει σε πραγματικό μισθό απόλυτης φτώχειας, μέσα από τον στρόβιλο τιμών και μισθών. Στο αποτέλεσμα αυτό θα συμβάλει και η αναπότρεπτη άνοδος της ήδη υψηλής ανεργίας.

Μία άλλη αρνητική συνέπεια του στασιμοπληθωρισμού είναι η διεύρυνση των ανισοτήτων κατανομής του εισοδήματος. Θα μειωθεί το σύνολο των σταθερών εισοδημάτων, όπως συντάξεις και ενοίκια (αν για τα δεύτερα δεν προβλέπεται ρήτρα πληθωρισμού), προς όφελος των εισοδημάτων που μεταβάλλονται, που ακολουθούν την υψωτική πορεία των τιμών, και που είναι τα κέρδη. Η κυβέρνηση ανήγγειλε μέτρα για την προστασία των καταναλωτών, στο χώρο της ενέργειας.

Περιττό να παρατηρηθεί ότι αυτά θα είναι σταγόνα στον ωκεανό, αν συνεχιστεί και ενταθεί ο ρυθμός ανόδου των τιμών, και αν η ΕΕ επαναφέρει την πολιτική λιτότητας, όπως φαίνεται πολύ πιθανόν από τις πρόσφατες δηλώσεις των αξιωματούχων της. Η οικονομία θα οπισθοχωρήσει με ακόμη μεγαλύτερα βήματα προς τα πίσω, από όσα ήδη πραγματοποίησε.

Ευκαιρία αλλαγής πλεύσης;

Οι ελπίδες που στηρίχθηκαν στα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης και στον πολλαπλασιασμό τους, χάρη στην προσθήκη σε αυτά, ιδιωτικών επενδύσεων, θα αποδειχθούν πιθανότατα φρούδες. Να προστεθεί, ακόμη, ότι ένα σημαντικό τμήμα των χρημάτων του Ταμείου έχει δεσμευτεί για την πράσινη ανάπτυξη, που τώρα εγκαταλείπεται παντού.

Σε πείσμα της ζοφερής κατάστασης που δημιουργεί ο στασιμοπληθωρισμός, η Ελλάδα θα μπορούσε να την εκλάβει ως ευκαιρία, για μια νέα αρχή, αν φυσικά ήταν λιγότερο βουτηγμένη στην απόλυτη υποτέλεια. Να απαιτήσει, καταρχήν, το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης, με βάση τις προτεραιότητες της δικής της οικονομίας, και όχι τις προτιμήσεις της Γερμανίας. Να καταστρώσει και να αρχίσει να εφαρμόζει σχέδιο μεταβολής της ανορθόδοξης συμβολής των τριών βασικών τομέων παραγωγής στο ΑΕΠ, με γνώμονα τον οικονομικό ορθολογισμό και την αύξηση της αυτάρκειας.

Να εγκαταλείψει τα “φούμαρα” (για την ελληνική περίπτωση) περί πράσινης ανάπτυξης και να σπεύσει σε επαναλειτουργία του λιγνίτη, για να αποφευχθούν μαζικοί θάνατοι από έλλειψη θέρμανσης. Να αξιοποιήσει τους θησαυρούς στην κατοχή της, αντί να τους ξεπουλά ελαφρά τη καρδία. Να αναλογιστεί τις πολύ δύσκολες καταστάσεις στις οποίες σέρνεται η πατρίδα μας, για να αντλήσει επιτέλους θάρρος, και για να θέσει με σαφήνεια και αποφασιστικότητα το θέμα επιστροφής των γερμανικών χρεών, που ανέρχονται σε τρισεκατομμύρια.

Αλλά, πως να τρέφει κανείς τέτοιες ελπίδες, μετά και το θλιβερό συμβάν των τελευταίων ημερών; Καταρχήν, η κυρία Μέρκελ επέλεξε να επισκεφθεί τον τόπο των αποτρόπαιων γερμανικών εγκλημάτων, ακριβώς την ημέρα του Όχι, χωρίς ουδείς να της επιστήσει την προσοχή, ότι αυτή η επιλογή της αποτελεί ασέβεια στη μνήμη των χιλιάδων θυμάτων των προγόνων της. Και στη συνέχεια, ούτε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αλλά ούτε και ο πρωθυπουργός τόλμησαν να της υποδείξουν το αυτονόητο: φέρτε πίσω τα όσα μας χρωστάτε, και μόνον μετά θα μπορέσουμε να συζητήσουμε για οτιδήποτε άλλο.