Η ρωσική απάντηση στην παντουρκισμό της Άγκυρας

Του Gevorg Mirzayan

Στις διεθνείς σχέσεις, όταν κάποιος προσδιορίζει το στυλ συμπεριφοράς του προς έναν αντίπαλο, συχνά δεν είναι τόσο σημαντικό ποιος είναι ο αντίπαλος- πολύ πιο σημαντικό είναι πώς τον βλέπει, πώς τον αντιλαμβάνεται. Ο τρόπος αντίληψης της πραγματικότητας καθίσταται μέρος της πραγματικότητας. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι για ορισμένους εκπροσώπους της τουρκικής ελίτ η αντίληψη της πραγματικότητας για τη Ρωσία είναι τέτοια, που μπορεί να αντέξει διάφορες διπλωματικές προκλήσεις.

Μια από αυτές τις προκλήσεις ήταν η φωτογράφιση Ερντογάν και Μπαχτσελί με τον περίφημο χάρτη. Ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί (στμ. ο ίδιος είναι τουρκμενικής καταγωγής], είναι ο ηγέτης του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, ακραίος εθνικιστής και ταυτόχρονα συνεργάτης του  Ερντογάν στον κυβερνητικό συνασπισμό. Συνεργάτης όχι μόνο επειδή έλειπαν του Ερντογάν κάποιες ψήφοι για την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά και επειδή έχουν παρόμοιες ιδεολογίες.

Και οι δύο μοιράζονται τις θεωρίες του παντουρκισμού, αν όχι της εδαφικής, τότε τουλάχιστον της ιδεολογικής και πολιτισμικής ενοποίησης όλων των τουρκικών λαών υπό την ηγεσία της Άγκυρας [στμ. είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι στα ρωσικά οι τουρκικοί λαοί της Κεντρικής Ασίας αναφέρονται ως “Τιούρκοι”, σε αντίθεση με τους Τούρκους της Μικράς Ασίας, καθώς στη Ρωσία θεωρούν ότι οι τελευταίοι δεν είναι γνήσιοι συγγενείς των υπολοίπων, εφόσον μόνον μια μικρή μειοψηφία τουρκογενών έδωσε το όνομα και την γλώσσα στους λαούς της περιοχής].

Και να που ο Μπαχτσελί, μετά από κοπιώδη εργασία, δημιούργησε, σύμφωνα με τα λόγια των εκπροσώπων του κόμματός του, «έναν χάρτη του τουρκικού κόσμου και τον παρέδωσε σαν σημαία στην επόμενη γενιά». Με απλά λόγια, σχεδίασε έναν χάρτη των τουρκικών εδαφών, στον οποίο σημείωσε με κόκκινο χρώμα τα ανεξάρτητα τουρκικά κράτη, με κίτρινο τις τουρκικές δημοκρατίες που περιλαμβάνονται σε άλλα κράτη και με πορτοκαλί τις τουρκικές κοινότητες σε άλλα κράτη.

“Τουρκικός” και “ρωσικός” κόσμος

Ο ίδιος ο χάρτης ονομάζεται “Χάρτης του Τουρκικού Κόσμου” – και, κατά τη γνώμη όσων δεν βλέπουν τίποτα κακό σε αυτόν, δείχνει μόνο την περιοχή εγκατάστασης των τουρκόφωνων λαών. Και σ’ αυτόν δεν υπάρχουν ούτε επιθετικά σχέδια, ούτε κάποια διπλωματική απρέπεια. Η Ρωσία, εξάλλου, έχει και αυτή τον δικό της χώρο του “ρωσικού κόσμου”. Ωστόσο, αυτή η επιχειρηματολογία κομματιάζεται πάνω σε τρεις σημαντικούς κυματοθραύστες: τον γλωσσικό, της ορολογίας και τον διπλωματικό. Από γλωσσικής απόψεως, η λέξη “τουρκικός” δεν πρέπει να παραπλανήσει κανέναν.

«Στην τουρκική γλώσσα δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των λέξεων “τιουρκική” και “τουρκική”. Αυτό καταδεικνύει πολλά – συμπεριλαμβανομένης της επιθετικής-επεκτατικής ουσίας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Τουρκία θεωρεί ότι τα τουρκικά κράτη είναι φέουδά της, επομένως, αποκαλώντας “τιουρκικές” τις όποιες οργανωτικές δομές, η Άγκυρα εννοεί ότι είναι ‘τουρκικές’. Και, κατά συνέπεια, μιλώντας για τον ‘τιουρκικό κόσμο’, η Τουρκία μιλά για τον τουρκικό κόσμο», εξηγεί στην εφημερίδα VZGLYAD ο Βλαντιμίρ Αβατκόφ, τουρκολόγος, ανώτερος ερευνητής στο IMEMO (Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων) της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, αναπληρωτής καθηγητής στη Διπλωματική Ακαδημία του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών. Δηλαδή, όχι για την περιοχή κατανομής των τουρκόφωνων λαών, αλλά για την επιθυμητή ζώνη επιρροής, βάσει των “αδελφικών δεσμών” της Άγκυρας.

Και πάλι, προκύπτει μια αναλογία με τον ρωσικό κόσμο, όπως το κατανοούν ορισμένοι Ρώσοι. Ωστόσο, είναι λάθος από άποψη ορολογίας να συγκριθεί ο “τουρκικός” και ο “ρωσικός κόσμο”. Η έννοια του ρωσικού κόσμου συνεπάγεται την ευθύνη της Μόσχας για τη μοίρα των Ρώσων ως λαού, ενώ ο παντουρκισμός διακηρύσσει τον κεντρικό ρόλο της Τουρκίας στην εθνογλωσσική κοινότητα (που είναι οι “Τιούρκοι”). Για σύγκριση: η ιδεολογία του πανσλαβισμού μπορεί να συγκριθεί με τον παντουρκισμό.

Ωστόσο, η Μόσχα ταυτίζει τον ρωσικό κόσμο και τον πανσλαβισμό; Οι ηγέτες του κυβερνώντος κόμματος στη Ρωσία σχεδιάζουν χάρτες στους οποίους ζωγραφίζουν την Τσεχία, τη Σλοβενία, τη Σερβία και την Πολωνία; Πιστεύουν ότι η μερίδα του λέοντος της Ανατολικής Ευρώπης (που κατοικείται από σλαβικούς λαούς) δεν πρέπει μόνο να κατευθύνεται από το Κρεμλίνο, αλλά ότι αυτοί οι λαοί πρέπει να αποκτήσουν ρωσική κουλτούρα; Αλλά στην Τουρκία το κάνουν. «Η Άγκυρα προσπαθεί να ενοποιήσει τη ζωή σε άλλα τουρκικά κράτη και περιοχές σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες της», λέει ο Αβατκόφ.

Και για αυτό χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία ήπιας ισχύος, από το εκπαιδευτικό σύστημα μέχρι τη μετάδοση τουρκικών τηλεοπτικών σειρών και κινούμενων σχεδίων στην Κεντρική Ασία, όχι μόνο προωθώντας τον τουρκικό τρόπο ζωής, αλλά και αντικαθιστώντας την τοπική γλώσσα με την τουρκική. Έτσι, στο Τουρκμενιστάν, οι αρχές ανακάλυψαν απροσδόκητα ότι στα νηπιαγωγεία τα παιδιά αρχίζουν να μιλούν στα τούρκικα και όχι στα τουρκμενικά (γλώσσες κοντινές μεταξύ τους, αλλά σε κάθε περίπτωση διαφορετικές), και στο Ουζμπεκιστάν, για να αποφύγουν τον κίνδυνο, ακύρωσαν εντελώς την μετάδοση μιας σειράς τουρκικών τηλεοπτικών σειρών.

Η είδηση από τον “χάρτη-Μπαχτσελί”

Ναι, οι τουρκικές προκλήσεις δεν είναι είδηση για τη Ρωσία. «Γενικά, αυτός ο χάρτης υπάρχει στα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια εδώ και αρκετά χρόνια. Τα παιδιά -μαθητές της ένατης τάξης, απ’ όσο θυμάμαι – διδάσκονται ότι ο τουρκικός κόσμος τελειώνει στις ακτές του Αρκτικού Ωκεανού. Δεν είναι μυστικό», λέει ο Γιεβγκένι Σατανόφσκι (στμ. οικονομολόγος και ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στον τομέα της πολιτικής και της οικονομίας των χωρών της Μέσης Ανατολής. Ιδρυτής και Πρόεδρος του Ερευνητικού Κέντρου “Ινστιτούτο για τη Μέση Ανατολή”, πρώην “Ινστιτούτο Ισραηλινών και Μεσανατολικών Σπουδών”. Πρώην πρόεδρος του Ρωσικού Εβραϊκού Κογκρέσου).

Και ο Μπαχτσελί έχει επίσης τη φήμη ανθρώπου που, για να το θέσω ήπια, αιωρείται σε ριζοσπαστικά σύννεφα. Ωστόσο, είναι σημαντική εδώ η διπλωματική πτυχή. Γεγονός είναι ότι αυτός ο χάρτης παρουσιάστηκε δημόσια από τον Μπαχτσελί στον Ερντογάν, ο οποίος στη συνέχεια φωτογραφήθηκε μπροστά του, παρέα με τον σύμμαχό του. Για όσους δεν γνωρίζουν το πρωτόκολλο, όλα τα δώρα στον αρχηγό του κράτους είναι εκ των προτέρων γνωστοποιημένα, οπότε ο Ερντογάν ήξερε τι θα του έδιναν. Ήξερε και με την φωτογράφιση υπέγραψε στην πραγματικότητα, κάτω από το μήνυμα του Μπαχτσελί.

«Εδώ είναι σημαντικός ο παράγων του συμβολισμού- νωρίτερα ο Τούρκος πρόεδρος δεν επέτρεπε στον εαυτό του να κρατήσει έναν χάρτη στον οποίο εμφανίζεται ο πυρήνας της ένωσης και όλα τα άλλα μέρη που θα έπρεπε να προσχωρήσουν σε αυτόν τον πυρήνα. Συμπεριλαμβανομένων των περιοχών της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Με αυτό το βήμα, επιδεικνύει τις πραγματικές του προθέσεις και στην πραγματικότητα παραβιάζει την εδαφική ακεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας», πιστεύει ο Αβατκόφ.

Τι κρύβει η αντιρωσική χειρονομία

Αυτές οι (όπως και πολλές άλλες) αντιρωσικές χειρονομίες του Ερντογάν δεν συνδέονται μόνο με τις διαφορές στη Συρία, τον αγώνα για έλεγχο στον Νότιο Καύκασο και άλλες τοπικές αντιθέσεις. Το γεγονός είναι ότι η Ρωσία, με την πολυπολιτισμικότητα και την ευρασιατική ιδεολογία της αποτελεί (σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς) μια υπαρξιακή απειλή για ολόκληρη την ιδεολογία του παντουρκισμού, στην οποία βασίζεται τόσο η πολιτική όσο και η εκλογική επίδοση του Ερντογάν.

«Η Τουρκία προσπαθεί να προωθήσει μια ψευδή θέση ότι είναι το κέντρο του τουρκικού κόσμου, ο μόνος σωστός τουρκικός λαός. Και επιβάλλει σε όλους να ακολουθούν αυτή τη λογική. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η Ρωσία ήταν ο πυρήνας τόσο του σλαβικού όσο και του τουρκικού κόσμου. Στη Ρωσία συνυπήρξαν διάφοροι τουρκικοί λαοί και αυτή η συνύπαρξη τούς επέτρεψε να διατηρήσουν τις μοναδικές παραδόσεις και τα έθιμά τους που είναι εγγενή σε καθέναν από αυτούς τους λαούς», λέει ο Αβατκόφ. Και είναι σαφές ότι ένα τέτοιο όραμα για τον “τουρκικό κόσμο” είναι πολύ πιο ελκυστικό για τους τουρκόφωνους και έχοντες τουρκική κουλτούρα λαούς, από την τουρκική ενωτική προσέγγιση.

Πράγματι, η Μόσχα δεν βιάζεται να ανταγωνιστεί την Τουρκία για τον “τουρκικό κόσμο”. Αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, οφείλεται στο ανεπαρκές επίπεδο δεξιοτήτων της Μόσχας στον τομέα άσκησης ήπιας δύναμης. Ωστόσο, είναι πιθανό μετά από κάποιο χρονικό διάστημα η κατάσταση να αλλάξει, ειδικά επειδή το να αγωνιστούμε για το μυαλό και τις καρδιές του “τουρκικού κόσμου” (και αυτός είναι 10 ρωσικές δημοκρατίες[1] και πέντε χώρες[2] της πρώην ΕΣΣΔ) έπρεπε να το κάνουμε ήδη από χθες.

«Μήπως θα έπρεπε η Ρωσία να αντιταχθεί στην τουρκική πολιτική του παντουρκισμού με την ίδια ακριβώς συμμετρική πολιτική; Είμαστε δυνατοί σε ασύμμετρες απαντήσεις – αλλά παρόλα αυτά, μερικές φορές αξίζει όχι μόνο να ανταποκρινόμαστε, αλλά και να διαμορφώνουμε. Να διαμορφώσουμε μια ελκυστική μελλοντική ατζέντα για τον μετασοβιετικό χώρο και για εκείνες τις περιοχές που η Τουρκία θα ήθελε να συμπεριλάβει στη σφαίρα επιρροής της», λέει ο Αβατκόφ. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία πρέπει να κάνει τα πάντα ώστε ούτε ο Ερντογάν, ούτε κανένας άλλος στην Τουρκία να σκεφτεί ότι θα μπορούσε ποτέ και με οποιονδήποτε τρόπο να επηρεάσει τις περιοχές, που αποτελούν τμήμα ή ανήκουν στη ζώνη συμφερόντων της Ρωσίας.

Πηγή:http://sotiriosdemopoulos.blogspot.com/2021/11/blog-post.html

[1]  Οι “τουρκικές” Δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι:

• Δημοκρατία του Νταγκεστάν. Πρωτεύουσα η Μαχατσκαλά. Πληθυσμός 2,9 εκατομμύρια. Περισσότερες από 42 διαφορετικές εθνικότητες ζουν στο έδαφος του Νταγκεστάν, συμπεριλαμβανομένων των τουρκόφωνων (Αζέροι, Νογκάις, Κουμίκοι).
• Δημοκρατία του Καρατσάι-Τσερκεσσία. Πρωτεύουσα το Τσερκέσκ. Πληθυσμός 478 χιλιάδες. Οι τουρκικοί λαοί αντιπροσωπεύονται από τους Καρατσάι και Νογκάις.
• Η Δημοκρατία της Καμπαρντίνο-Μπαλκαρίας. Πρωτεύουσα η Ναλτσίκ. Πληθυσμός 859 χιλιάδες.
• Δημοκρατία του Ταταρστάν. Πρωτεύουσα το Καζάν. Πληθυσμός 3,7 εκατομμύρια.
• Δημοκρατία του Μπασκορτοστάν. Πρωτεύουσα η Ούφα. Πληθυσμός τέσσερα εκατομμύρια. Οι τουρκικοί λαοί είναι οι Τάταροι και οι Μπασκίροι.
• Δημοκρατία του Αλτάι. Πρωτεύουσα το Γκόρνο-Αλτάισκ. Πληθυσμός 206 χιλιάδες.
• Η Δημοκρατία του Σάχα ή Γιακουτία. Πρωτεύουσα το Γιακούτσκ. Πληθυσμός 958 χιλιάδες.
• Δημοκρατία της Τούβα. Πρωτεύουσα το Κιζίλ. Πληθυσμός 307 χιλιάδες.
• Δημοκρατία της Χακασίας. Πρωτεύουσα το Αμπακάν. Πληθυσμός 532 χιλιάδες.
• Δημοκρατία της Τσουβάσια. Πρωτεύουσα η Τσεμποξάρι. Πληθυσμός 1,2 εκατομμύρια.

[2] Οι πέντε χώρες του “τουρκικού κόσμου” της πρώην ΕΣΣΔ είναι:

• Καζακστάν (19.009 εκατομμύρια).
• Ουζμπεκιστάν (34.558 εκατομμύρια).
• Τουρκμενιστάν (6.031 εκατομμύρια).
• Κιργισία (6.592 εκατομμύρια).
• Αζερμπαϊτζάν (10.110 εκατομμύρια).
• Το Τατζικιστάν, στην Κεντρική Ασία, κατοικείται από τους Τατζίκους, που είναι ιρανικό και όχι τουρκικό φύλο.