Κριτική στη συνηγορία Κυριακόπουλου στον κ. Παμπούκη

Στο άρθρο του με τίτλο «Μια κριτική της κριτικής στο άρθρο Παμπούκη», ο κ. Κυριακόπουλος, Λέκτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου έχει σταδιοδρομήσει και ο κ. Παμπούκης, μου έκανε την τιμή να ασκήσει κριτική στο άρθρο μου. Δυστυχώς δε μου έκανε την τιμή να το διαβάσει όσο προσεκτικά δηλώνει στην αρχή του κειμένου του, αλλά αυτό φυσικά είναι ζήτημα επιλογής. Πριν προχωρήσω στην ουσία των αντεπιχειρημάτων του προς τα δικά μου επιχειρήματα οφείλω να προβώ σε ορισμένες εισαγωγικές διασαφηνίσεις:

Πρώτον, δεν αντιλαμβάνομαι πώς ο κ. Κυριακόπουλος κατέληξε ότι δεν υπηρετώ συστηματικά τοn χώρο του διεθνούς δικαίου. Αφενός θα έπρεπε να γνωρίζει ότι ο τίτλος του διδάκτορα δημοσίου δικαίου απονέμεται και σε κατόχους του δημοσίου διεθνούς δικαίου. Αφετέρου εύκολα θα μπορούσε να εντοπίσει τις δημοσιεύσεις μου σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά διεθνούς δικαίου και βεβαίως σε αντίστοιχα συνέδρια διαρκώς τα τελευταία έτη- όχι σε αγγλόγλωσσες ελληνικές εκδόσεις. Είμαι σίγουρος ότι και ο κ. Κυριακόπουλος διαθέτει αντίστοιχες δημοσιεύσεις, παρότι από αβλεψία μου δεν έτυχε να εντοπίσω σε αντίστοιχα έντυπα και συνέδρια τα γραπτά του.

Δεύτερον, ανοίκειος είναι ο χαρακτηρισμός περί λάθους, μόνο στη βάση του αλάθητου του Πάπα. Θα περίμενε κανείς από ένα λέκτορα να γνωρίζει ότι στο ακαδημαϊκό ήθος είναι απαραίτητο να κριτικάρεις οποιονδήποτε για λάθη, εφόσον ειλικρινώς πιστεύεις ότι έχει διαπράξει τέτοια και ότι σε κάθε περίπτωση δεν θεωρείται μια τέτοια κριτική «ανοίκεια», παρά μόνο τεκμηριωμένη ή ατεκμηρίωτη. Ειδάλλως έχουμε προσχώρηση στην αυθεντία άρα θάνατο της ακαδημαϊκής σκέψης. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο, ούτε ο κ. Παμπούκης θα το ήθελε.

Τρίτον, ως προς το «δήθεν ακαδημαϊκό wishful thinking” και για την «κατασκευή πορισμάτων» θα του πρότεινα λιγότερη οργή -και εν γένει- περισσότερη ουσία στα λεγόμενά του. Η τριβή με τη διεθνή διαδικασία δημοσιεύσεων τα προσδίδει και τα δύο.

Τέταρτον, η επιλεκτική αναφορά σε βιβλιογραφία, σε ένα φιλόξενο και εξαιρετικό site για διεθνή και όχι μόνο θέματα, που δεν είναι αμιγώς διεθνοδικαιικού χαρακτήρα και άρα εξ ορισμού όχι κατάλληλο για εκτενείς βιβλιογραφικές αναφορές συνιστά ψευδό-επιστημονική τεκμηρίωση του τύπου «διαλέγω από χιλιάδες συναφών κειμένων, όποια με βολεύουν». Άρα εδώ έχουμε όντως κατασκευή επιχειρημάτων. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι το διεθνές δίκαιο είναι πολύ σοβαρή υπόθεση είτε για να αποτελεί αντικείμενο κοπτοραπτικής, είτε για να αψηφά τους κανόνες της λογικής του δικαίου και όχι μόνο.

Η ουσία

Πάμε στην ουσία λοιπόν: ξεκινά ο συγγραφέας γράφοντας ότι ο κ. Παμπούκης δημοσίευσε ένα άρθρο στην Καθημερινή προκειμένου να τοποθετηθεί απέναντι στο ερώτημα εάν διά της συμφωνίας των Πρεσπών η Ελλάδα αναγνωρίζει ή όχι «μακεδονική εθνότητα». Έχοντας διαβάσει το άρθρο μου -όπως ανέφερε- θα πρέπει να ενθυμείται ο κ. Κυριακόπουλος ότι αυτό ακριβώς επισήμανα και εγώ: ο κ. Παμπούκης απάντησε στο αν αναγνωρίζεται μακεδονική εθνότητα, αλλά όχι στο αν αναγνωρίζεται μακεδονική εθνικότητα, αρνούμενος να μεταφράσει τον όρο “nationality” ορθώς, παρότι αυτό το τελευταίο συνιστά το μείζον, νομικό ζήτημα.

Αν στην περίπτωση του κ. Παμπούκη συνιστούσε «απρόσμενο λάθος», το γεγονός ότι όχι μόνο το επαναλαμβάνει ο κ. Κυριακόπουλος αλλά και ότι αρνείται να απαντήσει σε αυτό μου το επιχείρημα που είναι και το κεντρικό του άρθρου μου αποτελεί είτε στρέβλωση της νομικής πραγματικότητας και της θέση μου, είτε αδυναμία κατανόησης όρων της αγγλικής και του δικαίου. Ειλικρινά, δεν ξέρω τι είναι χειρότερο από τα δύο, αλλά δε μου πέφτει και λόγος.

Δεύτερον γράφει ο κ. Κυριακόπουλος «Το έθνος δεν είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίου. Είναι γνωστό, ακόμη και σε πρωτοετείς φοιτητές, ότι τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου είναι, κυρίως, τα Κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί» (σ.τ.σ.). Μα αν είναι κυρίως τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί τότε δεν είναι μόνο τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί. Η δε άποψη ότι είναι κυρίως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου στέκει έωλη καθότι δεν επεξηγεί ο κ. Κυριακόπουλος υπό ποια έννοια είναι τα κυρίως υποκείμενα.

Κρατο-κεντρική ορθοδοξία

Δεν είναι, όμως, αυτή η μόνη αντίφαση του κ. Κυριακόπουλου. Αφού μας είπε ότι και οι πρωτοετείς φοιτητές ακόμα γνωρίζουν ότι τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί αποτελούν κυρίως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου -κοινότοπη σπόντα παρεμπιπτόντως- συνέχισε στο ότι υποκείμενα του διεθνούς δικαίου είναι και οι ιδιώτες- έστω υπό όρους κατά τον κ. Κυριακόπουλο- και εν τέλει ότι αιρετικώς μπορεί να θεωρηθούν και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ως per se υποκείμενα.

Ίσως ο κ. Κυριακόπουλος αισθάνεται υπερασπιστής κάποιας απολύτως κρατοκεντρικής ορθοδοξίας στο διεθνές δίκαιο. Εκτός του ότι θα έπρεπε να την υπερασπίζεται, χωρίς να αναγκάζεται να προβαίνει σε διαρκείς υπαναχωρήσεις στη βάση διαρκών εξαιρέσεων, του προτείνω να διαβάσει για το status της PLO. Όπως επίσης και την εκτεταμένη παλαιότερη και πρόσφατη αρθρογραφία περί των μη κρατικών δρώντων ως υποκειμένων για παράδειγμα του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, αλλά και του δημοσίου διεθνούς δικαίου εν γένει, ακόμα δε και της αυτοάμυνας μετά την 9/11. Δηλαδή ως φορέων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Αυτό, άλλωστε, σημαίνει «υπόκειμαι» άρα είμαι υποκείμενο ενός οποιουδήποτε δικαιικού συστήματος.

Σε αρκετά απλουστευμένη μορφή και για το μέσο αναγνώστη θα μπορούσε να τα εντοπίσει για παράδειγμα αρκετά τέτοια επιστημονικά άρθρα στο επιστημονικό blog της Ευρωπαϊκής Ένωσης Διεθνούς Δικαίου- EJIL Talk- της αμερικανικής ένωσης κλπ. Με άλλα λόγια, η ορθοδοξία του κ. Κυριακόπουλου και αν ποτέ υπήρχε -στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ- έχει πάψει να είναι ορθοδοξία, αποτελώντας απλά αρχαϊκό κατάλοιπο εδώ και τουλάχιστον επτά δεκαετίες.

Έθνη και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα

Αλλά εκεί που παραβιάζει ο κ. Κυριακόπουλος την κοινή λογική είναι όταν γράφει ότι «Ακόμα όμως και αν κάποιος, όλως… ‘αιρετικώς’, επιμένει να θεωρεί τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα (ως per se οντότητες) ως υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου, αυτό δεν συνεπάγεται ότι και τα έθνη είναι αντίστοιχα υποκείμενα». Δε θέλω να ταράξω την ακαδημαϊκή «ορθοδοξία» από τις βεβαιότητές της, αλλά τα εθνικό-απελευθερωτικά κινήματα προϋποθέτουν έθνη.

Επιπλέον, όπως γράφω στο πρώτο άρθρο μου, πράγματι το διεθνές δίκαιο δεν έχει μια διαδικασία πιστοποίησης εθνών -όπως στην πραγματικότητα ούτε και κρατών- αλλά σταδιακώς και εμμέσως έθνη όπως και κράτη τυγχάνουν αναγνώρισης με διμερείς ή με πολυμερείς διαδικασίες. Ένας κατεξοχήν τέτοιος τρόπος είναι η διμερής, πολυμερής και εν τέλει διεθνής, βάσει διεθνών συνθηκών, αναγνώριση της εθνικότητας-nationality-ιθαγένειας των πολιτών όποιου κράτους. Εξ ου και όπως έγραψα στο πρώτο άρθρο μου, η «απάντηση» Μακεδόνας στο «ερώτημα» εθνικότητα σηματοδοτεί -καλώς ή κακώς- αναγνώριση μακεδονικού έθνους.

Παρεμπιπτόντως ο κος Κυριακόπουλος θα έπρεπε να γνωρίζει ότι τα άτομα αναγνωρίζονται ως υποκείμενα του διεθνούς δικαίου και σε μια σειρά ακόμα υποκλάδων του διεθνούς δικαίου, πέραν όσων αναφέρει. Ο κ. Κυριακόπουλος παραβιάζει κάθε ίχνος λογικής, αλλά και αδικεί τον κ. Παμπούκη όταν γράφει «Εξήγησε ο κ. Παμπούκης, κατά επιστημονικό τρόπο, ορθά, τη διαφορά μεταξύ ιθαγένειας και εθνικότητας (νομικός δεσμός Κράτους πολίτη το πρώτο και πολιτισμικός δεσμός προσώπου με ομάδα το δεύτερο)».

Ο κ. Παμπούκης πολύ προσεκτικά για τον ίδιο δεν αναφέρει πουθενά στο επίμαχο άρθρο του τον όρο «εθνικότητα», διότι φυσικά γνωρίζει τη νομική διαφορά εθνικότητας και εθνότητας. Ο κ. Κυριακόπουλος πάλι, δείχνει να αγνοεί τη διαφορά αυτή των δύο όρων. Εξ ου και παρακάτω γράφει ότι ο όρος nationality δεν περιγράφει τον όρο «εθνότητα», το οποίο ακριβώς υποστήριξα εξ αρχής. Δεν περιγράφει την εθνότητα, αλλά την εθνικότητα. Απλή και κατανοητή διαφορά. Δεν θα πω και για πρωτοετείς φοιτητές, προκειμένου να αποφύγουμε τη διαρκή επανάληψη κοινοτοπιών.

Ιθαγένεια και εθνικότητα

Υπενθυμίζω στον κ. Κυριακόπουλο ότι ο όρος εθνικότητα δεν περιγράφει πολιτιστικό δεσμό αλλά νομική σχέση στη βάση συλλογικού, εθνικού αυτοπροσδιορισμού, επί του οποίου θεμελιώνεται η συνοχή και η υπόσταση του κάθε κράτους. Εν τέλει, αν δεν θέλει να προστρέξει σε επιστημονική αρθρογραφία, ας δει ένα οποιοδήποτε έγγραφο ταυτοπροσωπίας.

Στο πλαίσιο ακριβώς είτε της μη προσεκτικής ανάγνωσης του άρθρου μου, είτε του σχολιασμού, όχι αυτού που έγραψα αλλά εκείνου που θα ήθελε ο κ. Κυριακόπουλος να έχω γράψει -λέγεται και wishful thinking- αναφέρει: «Αλλά κυρίως η κριτική, με τρόπο ακατάληπτο (λογικά ασύνδετο) και πάντως ατεκμηρίωτο, καταλήγει εντούτοις ότι η εθνότητα είναι η ιθαγένεια και η ιθαγένεια εθνότητα». Δυστυχώς για τον ίδιο δεν το έγραψα πουθενά αυτό. Έγραψα ότι ιθαγένεια και εθνικότητα είναι το ίδιο.

Δεν έχω ούτε την πρόθεση, ούτε την υπομονή να εξηγήσω περαιτέρω στον κ. Κυριακόπουλο τη διαφορά των όρων. Αν νομίζει ότι το χρειάζεται ας το ζητήσει από κάποιον ακαδημαϊκό. Ο κ. Παμπούκης θα ήταν μια εξαίρετη επιλογή. Εάν θέλει να δημοσιεύει άρθρα κριτικής απόψεων άλλων να το κάνει βεβαίως, αλλά αντιλαμβανόμενος τι οι τελευταίοι όντως γράφουν. Τέλος, να επισημάνω ότι δε με εξέπληξε το πάθος του κ. Κυριακόπουλου. Είθισται…