“Άλλαξε ο Μανωλιός” στην Τουρκία

Στην άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο είχε επιβληθεί μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 προχώρησε τα μεσάνυχτα η προεδρική πλέον Τουρκία του Ερντογάν, ωστόσο η δημοκρατία έχει ακόμη πολύ δρόμο. Αυτό επισημαίνει και η τουρκική αντιπολίτευση, εστιάζοντας κυρίως σε δύο παραμέτρους: τις υπερεξουσίες που συγκεντρώνονται πλέον στο πρόσωπο του Προέδρου και τον νέο αντιτρομοκρατικό νόμο.

Το «καθεστώς εξαίρεσης», βασικό χαρακτηριστικό του οποίου ήταν οι εκκαθαρίσεις σε όλους τους κρατικούς θεσμούς, την αντιπολίτευση και τα ΜΜΕ, παρατάθηκε συνολικά επτά φορές από τον Ιούλιο του 2016, κάθε φορά με τρίμηνες περιόδους. Η ισχύς του εξέπνευσε στη 01:00 σήμερα, αυτομάτως, αφού η κυβέρνηση δεν ζήτησε την ανανέωσή του από το τουρκικό κοινοβούλιο.

Σε αυτούς τους είκοσι έναν μήνες, με μια σειρά αμφιλεγόμενων μέτρων, τα οποία έχουν δεχθεί έντονες επικρίσεις από το σύνολο της τουρκικής αντιπολίτευσης, από διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις και θεσμούς, αλλά και από Δυτικούς συμμάχους της Άγκυρας, ο Ερντογάν επέβαλε ένα καθεστώς τρόμου, καταλύοντας τις ελευθερίες και  περιορίζοντας στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Περισσότεροι από 150.000 δημόσιοι υπάλληλοι εκδιώχθηκαν ή τέθηκαν σε διαθεσιμότητα, περίπου 80.000 πολίτες συνελήφθησαν ως εμπλεκόμενοι στο δίκτυο του ιεροκήρυκα Γκιουλέν, τον οποίο η Άγκυρα θεωρεί ενορχήστρωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος, και περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι, ανάμεσά τους στρατιωτικοί και δημοσιογράφοι, καταδικάστηκαν σε ισόβια.

Είναι αρκετή η άρση;

Την άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης είχε υποσχεθεί  προεκλογικά ο Ερντογάν, ο οποίος ορκίστηκε προ ημερών και πάλι πρόεδρος, αυτήν την φορά όμως σε μία εκτελεστική προεδρία που συγκεντρώνει ιδιαίτερα ενισχυμένες εξουσίες. Ο θεσμός του πρωθυπουργού έχει καταργηθεί και ο πρόεδρος Ερντογάν  διορίζει απευθείας τους υπουργούς και προχωρά σε έκδοση διαταγμάτων. Στην περίπτωση της Τουρκίας το ίδιο γινόταν και πριν, τώρα όμως οι υπερεξουσίες του Ερντογάν έχουν θεσμοθετηθεί και αποτελούν το πολιτειακό σύστημα της χώρας.

Ο Τούρκος πρόεδρος δεν είχε υποσχεθεί όμως μόνον την άρση του καθεστώτος εξαίρεσης. Είχε εξαγγείλει και την ανάληψη σκληρής δράσης ενάντια σε κάθε δράση που απειλεί την ασφάλεια της Τουρκίας, προαναγγέλλοντας  έναν νέο τρομοκρατικό νόμο, τον οποίο έχει ήδη εισηγηθεί.

Ο συνδυασμός αυτός των δύο παραμέτρων αποτελεί, κατά την αντιπολίτευση, παράταση του προηγούμενου καθεστώτος, αφού ο Ερντογάν θα μπορεί να συνεχίσει να φιμώνει κάθε αντίθεση προς αυτόν φωνή και μάλιστα θεσμοθετημένα και νόμιμα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν περιμένουν πολλά από την λήξη της τελευταίας τρίμηνης παράτασης του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Οι ίδιοι είχαν επικρίνει άλλωστε ότι η προεκλογική περίοδος σημαδεύτηκε από αυτό το καθεστώς, ενώ και η εκλογική διαδικασία διεκπεραιώθηκε εντός του πλαισίου του.

Ο αντιτρομοκρατικός νόμος

Οι νέες αντιτρομοκρατικές ρυθμίσεις που σύμφωνα με την κυβέρνηση θα αποτρέψουν «μια διακοπή στην μάχη ενάντια στην τρομοκρατία» έχουν εισηχθεί για συζήτηση στο κοινοβούλιο.

Παρουσιάζοντας τες μάλιστα ο υπουργός Δικαιοσύνης Αμπουλχαμίτ Γκιουλ, τόνισε ότι «ο τερματισμός της κατάστασης έκτακτης ανάγκης δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως η λήξη της μάχης μας ενάντια στην τρομοκρατία». Ο ίδιος διευκρίνισε ότι «η πιο ανυποχώρητη και αποφασιστική μάχη ενάντια σε όλα τα είδη τρομοκρατίας θα συνεχιστεί μέχρι τέλους», ειδικά για το δίκτυο του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ ιεροκήρυκα, Φετουλάχ Γκιουλέν.

Με τις ρυθμίσεις που προωθεί η τουρκική κυβέρνηση ενάντια στην «τρομοκρατία» χορηγούνται εξουσίες στους τοπικούς κυβερνήτες, οι οποίοι θα μπορούν να περιορίσουν την πρόσβαση και τις μετακινήσεις κάποιων πολιτών, σε μέρη της επαρχίας τους, αν υποψιάζονται ή κρίνουν ότι τα άτομα αυτά μπορεί να διαταράξουν την δημόσια τάξη. Το μέτρο μπορεί να εφαρμοστεί σε περιπτώσεις πολιτικών συγκεντρώσεων και εκδηλώσεων διαμαρτυρίας, ενώ σίγουρη θεωρείται η εφαρμογή του στις κουρδικές επαρχίες με στόνο τον έλεγχο των μετακινήσεων.

Οι ίδιες ρυθμίσεις επιτρέπουν στις αρχές να συνεχίσουν τις μαζικές απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, ότι γινόταν τους τελευταίους 21 μήνες με το καθεστώς έκτακτης ανάγκης, αλλά και να κρατούν υπόπτους έως και 12 μέρες. Ο αντιτρομοκρατικός νόμος περιλαμβάνει και μια σειρά διατάξεων, οι οποίες διευρύνουν τις απαγορεύσεις διαδηλώσεων, καθιστώντας δυσκολότερη για τους πολίτες κάθε απόπειρα διαμαρτυρίας ή διεκδίκησης.

Τα διατάγματα και το «χταπόδι» Γκιουλέν

Την περασμένη Κυριακή ο Ερντογάν, αξιοποιώντας τα προνόμια που του παρέχει το νέο πολιτειακό σύστημα και με αφορμή την συμπλήρωση δύο χρόνων από το αποτυχημένο πραξικόπημα, εξέδωσε μία σειρά επτά διαταγμάτων με στόχο την αναδιάρθρωση κρατικών θεσμών.

Κύριος στόχος του ήταν ωστόσο να ενισχύσει τον έλεγχό του στο στράτευμα με την επανίδρυση και την αλλαγή της σύνθεσης του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου, ενός οργάνου το οποίο, μεταξύ άλλων, είναι αρμόδιο για  την χάραξη στρατηγικής και τις κρίσεις των ανώτατων αξιωματικών. Παραλλήλως έθεσε το Γενικό Επιτελείο, υπό τον έλεγχο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας.

Στο πλαίσιο του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο τυπικά έχει αρθεί από τα μεσάνυχτα, ο Ερντογάν προχώρησε σε εκτεταμένες εκκαθαρίσεις στο στράτευμα και στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης. Αν και ο τρόπος με τον οποίον έγιναν αυτές οι διώξεις θύμιζε οθωμανικό φιρμάνι, οι τουρκικές αρχές υποστηρίζουν ότι ήταν απολύτως απαραίτητες για να εκκαθαριστούν οι κρατικοί θεσμοί από το δίκτυο του Γκιουλέν.

«Κόψαμε τα πλοκάμια του χταποδιού της Πενσιλβάνιας» είπε ο ίδιος ο Ερντογάν, αναφερόμενος στον αυτοεξόριστο, σε αυτήν την Πολιτεία των ΗΠΑ, ιεροκήρυκα. Η μετάβαση ωστόσο από το καθεστώς έκτακτης ανάγκης στο καθεστώς των υπερεξουσιών και του αντιτρομοκρατικού νόμου δείχνει περισσότερο την πρόθεσή του να κόψει και άλλα …πλοκάμια, παρά να οδηγήσει την χώρα σε εκείνες τις διαδικασίες εκδημοκρατισμού που θα την φέρουν πιο κοντά στις Δυτικές δημοκρατίες και το ευρωπαϊκό κεκτημένο.