Κράτος εν κράτει σε πολιτική και οικονομία ο στρατός στο Σουδάν

Το πραξικόπημα της 25ης Οκτωβρίου στο Σουδάν ανέδειξε για μια ακόμα φορά τη δύσκολη συνεργασία μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών με σκοπό τη μετάβαση της χώρας στον κοινοβουλευτισμό και σε μια αμιγώς πολιτική εξουσία. Ένα από τα διακυβεύματα της μετάβασης αυτής είναι η εμπλοκή του στρατού στην οικονομία, μέσω του άμεσου ή έμμεσου ελέγχου 400 σχεδόν επιχειρήσεων και η απροθυμία του να αποσυρθεί από αυτές. Πώς όμως ο στρατός βρέθηκε σε αυτή τη πλεονεκτική θέση;

Η εμπλοκή του στρατού στην οικονομία είναι μια μορφή ανταμοιβής για τους αξιωματικούς που παρέμεναν πιστοί στο καθεστώς. Πρόκειται για μια πρακτική που την έχουμε δει σε μεγαλύτερη έκταση στην Αίγυπτο. Με την τοποθέτηση τους σε διευθυντικές θέσεις επιχειρήσεων, πολλοί αξιωματικοί έχουν ευκαιρίες πλουτισμού μέσα από πρακτικές διαφθοράς, κάνοντας στη συνέχεια τη δική τους είσοδο στο χώρο των επιχειρήσεων.

Η διαδικασία αυτή μετέτρεψε πολλούς αξιωματικούς σε μέλη μιας οικονομικής ελίτ, τα συμφέροντα της οποίας ήταν στενά συνδεδεμένα με τη τύχη του καθεστώτος Μπασίρ. Αρχικά η ανάμειξη στην οικονομία αφορούσε μόνο την αμυντική βιομηχανία. Κατά τη δεκαετία όμως του ’90 όμως στρατιωτικές βιομηχανίες άρχισαν να παράγουν εξοπλισμό που αφορούσε την οικονομία της ειρήνης.

Από τους τρισ. βραχίονες των κατακερματισμένων υπηρεσιών ασφαλείας, μόνο ο εφεδρικός στρατός (Δυνάμεις Άμεσης Επέμβασης) καρπώνονταν τα κέρδη των επιχειρήσεων αυτών, καθώς τόσο ο τακτικός στρατός και οι υπηρεσίες πληροφοριών ήταν υποχρεωμένες να κατευθύνουν μεγάλο μέρος από τα κέρδη των επιχειρήσεων που είχαν υπό τον έλεγχό τους, στα ταμεία του καθεστωτικού Εθνικού Κόμματος του Κογκρέσου.

Αμυντική βιομηχανία και εμπάργκο

Μετά τη πτώση του Ομάρ Μπασίρ το 2019 ο τακτικός στρατός και οι Δυνάμεις Άμεσης Επέμβασης ήταν οι μόνοι πυλώνες του καθεστώτος που επιβίωσαν και μοιράστηκαν την εξουσία με τους πολιτικούς. Ο τακτικός στρατός ωφελήθηκε διπλά στο οικονομικό πεδίο από την πολιτική αλλαγή. Καταρχήν διαχειρίζονταν πλέον ελεύθερα τα χρήματα που αποκόμιζε από τις επιχειρήσεις που βρισκόταν υπό τον έλεγχό του, ενώ απέκτησε τον έλεγχο και των επιχειρήσεων που ελεγχόταν από το Εθνικό Κόμμα του Κογκρέσου. Οι δε Δυνάμεις Άμεσης Επέμβασης πρόσθεσαν στο χαρτοφυλάκιο τους τις περισσότερες επιχειρήσεις που ελεγχόταν την περίοδο Μπασίρ από τις υπηρεσίες πληροφοριών.

Ποια όμως είναι η έκταση των οικονομικών δραστηριοτήτων των υπηρεσιών ασφαλείας; Οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας διαθέτουν μια οργανωμένη αμυντική βιομηχανία, τρίτη μεγαλύτερη χώρα παραγωγό όπλων στην Αφρικής, μετά την Αίγυπτο και τη Νότια Αφρική. Η ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας ήταν εν μέρει αποτέλεσμα του φόβου του καθεστώτος για το εμπάργκο όπλων που επιβλήθηκε από ΕΕ, OHE και ΗΠΑ λόγω των συνεχόμενων εμφύλιων συγκρούσεων, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Σήμερα η αμυντική βιομηχανία παράγει πυρομαχικά για διάφορους τύπους όπλων, συμβατικά όπλα, τεθωρακισμένα οχήματα, άρματα μάχης, αυτοκινούμενα πυροβόλα, βόμβες υψηλής ακρίβειας, μηχανολογικό εξοπλισμό, ηλεκτρονικό εξοπλισμό και στολές. Όπλα και πυρομαχικά παραγωγής Σουδάν έχουν βρεθεί σε πολλές αφρικανικές χώρες που βρίσκονται σε εμφύλιες συγκρούσεις όπως η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Μαλί, το Τσαντ, η Ουγκάντα, η Νιγηρία, το Νότιο Σουδάν, καθώς και στη Συρία.

Στρατός και οικονομία

Όσο αφορά τις οικονομικές δραστηριότητες πέρα της αμυντικής βιομηχανίας, αυτές αφορούν ένα πολύ μεγάλο φάσμα της λεγόμενης οικονομίας της ειρήνης. Οι επιχειρήσεις αυτές εξαιρούνται φορολογίας και δασμών ή πληρώνουν ελάχιστα. Καθώς δε ελέγχουν την αγορά πετρελαίου και σιτηρών, επωφελούνται από τις επιδοτήσεις στα συγκεκριμένα αγαθά. Σύμφωνα με τον Jean Baptiste Gallopin οι επιχειρήσεις που συνδέονται με το τακτικό στρατό ελέγχουν ή έχουν μετοχές σε επιχειρήσεις εξόρυξης και εξαγωγής πετρελαίου και χρυσού, εισαγωγής καυσίμων, κατασκευής οχημάτων, τηλεπικοινωνιών, κατασκευών, κτηματαγοράς, τράπεζες, λατομεία μαρμάρου, βυρσοδεψία, σφαγεία, ενώ ελέγχουν σε ποσοστό 60% την εισαγωγή σιταριού στη χώρα.

Τα ίδια τα στρατιωτικά εργοστάσια παράγουν κλιματιστικά, σωληνώσεις, καθαριστικά και φαρμακευτικά προϊόντα. Οι δε Δυνάμεις Άμεσης Επέμβασης ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της εξόρυξης και εμπορίας χρυσού ενώ δραστηριοποιούνται και στις κατασκευές. Πουλώντας χρυσό διαφοροποίησαν το χαρτοφυλάκιο τους, επενδύοντας στη κτηματαγορά και στην αγροτική οικονομία. Πηγή εσόδων για τις Δυνάμεις Ένοπλης Επέμβασης είναι επίσης και η παροχή μισθοφορικών υπηρεσιών σε συγκρούσεις, όπως αυτές της Υεμένης και της Λιβύης, υποστηρίζοντας πάντα τα συμφέροντα των χωρών του Κόλπου. Ποια είναι όμως τα έσοδα από αυτές τις επιχειρήσεις;

Σύμφωνα με τον Yezid Sayigh οι περίπου 200 επιχειρήσεις που ελέγχονται από το στρατό (στρατιωτικές και μη) έχουν έσοδα 2 δισ. δολάρια το χρόνο. Για τις επιχειρήσεις των Δυνάμεων Άμεσης Επέμβασης είναι δύσκολο να υπολογίσουμε τα ετήσια έσοδά τους. Σύμφωνα με υπόθεση του Jean Baptiste Gallopin οι Δυνάμεις Άμεσης Επέμβασης είχαν το 2018 περίπου 390 εκατ. δολάρια τζίρο από πωλήσεις χρυσού στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ το 2019 ενίσχυσαν το κρατικό προϋπολογισμό με ένα δισ. δολάρια. Για να καταλάβουμε τα παραπάνω μεγέθη, ο προϋπολογισμός του 2020 προέβλεπε έσοδα της τάξης των 12,63 δισ. δολαρίων και έλλειμα 1,62 δισ. δολαρίων.

Τα συμφέροντα του σουδανικού στρατού στην οικονομία είναι τεράστια. Εφόσον τα πράγματα κυλήσουν ομαλά στη χώρα, η μετάβαση των μη στρατιωτικών επιχειρήσεων στον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας θα είναι χρονοβόρα, με τον στρατό να είναι διατεθειμένος για σκληρά παζάρια προκειμένου να κρατήσει τον έλεγχο κάποιων από αυτές. Παζάρια στα οποία θα υποχρεωθεί να μπει η πολιτική τάξη ,  οποία συνδέει τη διέξοδος από το οικονομικό τέλμα με την ανάκτηση κάποιων έστω επιχειρήσεων από τον έλεγχο του στρατού.