Luger: Η “δημιουργική καταστροφή” μιας ισχυρής οικογένειας

Η νέα ταινία του Κώστα Χαραλάμπους με τον τίτλο “Luger” αναφέρεται στην άνοδο και την παρακμή μιας οικογένειας που ξεκίνησε από ένα φτωχό χωριό της ορεινής Κρήτης και μετοίκησε στα ακριβοπληρωμένα προάστια των Αθηνών μέσα από μια αλματώδη πορεία ανοδικής οικονομικής και κοινωνικής κινητικότητας. Καταλύτης αυτής της ιλιγγιώδους πορείας “προς τα πάνω” υπήρξε το εμπόριο πετρελαίου, σε μια εποχή που η Ελλάδα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εισέρχεται σε φάση ανασυγκρότησης.

Ανασυγκρότηση με όλα τα τραύματα και τις παθογένειες που κληροδότησαν στον τόπο ο εμφύλιος, οι μεταπολεμικές αλλά και οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, αντίστοιχα. Αφορμή της υπόθεσης αποτελούν οι προσωπικές αναμνήσεις ενός μέλους της οικογένειας Αγγελιδάκη, που ενώ στην αρχετυπική εκδοχή της μοιάζει ενωμένη, αλληλέγγυα και στενά δεμένη, στη μετεξέλιξή της καταλήγει αλλοτριωμένη και εκ βάθρων μεταλλαγμένη από την αυξανόμενη οικονομική ισχύ και τα αγαθά μιας επιτυχούς κοινωνικής ανέλιξης.

Παρόλο που στο φόντο της υπόθεσης αντανακλώνται στιγμιότυπα από την ιστορική πορεία της χώρας, επίκεντρο της ταινίας είναι ο απολογισμός μιας 25ετίας από το βασικό ήρωα που, εν μέσω μιας θεραπείας σε δημόσιο νοσοκομείο, εξιστορεί εμπειρίες και μνήμες από μια κοπιώδη πορεία κοινωνικής ανόδου αλλά και καταβύθισης στο μελαγχολικό συνεχές μιας οικονομικής, οικογενειακής και υπαρξιακής κατάπτωσης.

Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί πως παρόλο η ταινία αναφέρεται στην ιστορία μιας οικογένειας, μάς υπενθυμίζει σε κάθε ευκαιρία ότι η πορεία της χώρας δομείται στα σαθρά θεμέλια μιας “συναλλακτικής”, πελατειακής και δημαγωγικής κουλτούρας που κυριάρχησε μεταπολεμικά ευνοώντας είτε τις πολιτικές elite, είτε συγκεκριμένες οικογένειες που ταύτισαν τα συμφέροντά τους με τη διαπλοκή και το πελατειακό κράτος.

Είναι όμως απολύτως εμφανές πως κεντρικό πυρήνα της ταινίας δεν αποτελεί ο ιστορικός και πολιτικός βίος της χώρας, αλλά η πορεία αλλοίωσης και αποξένωσης μιας παραδοσιακής πατριαρχικής οικογένειας που τα μέλη της μετασχηματίζονται σε απομονωμένες ατομικότητες, χάνοντας σταδιακά κάθε ίχνος συνοχής αλλά και επικοινωνιακής ενσυναίσθησης. Αναμφίβολα λοιπόν η ματιά του σκηνοθέτη εστιάζει στην αναμέτρηση του βασικού ήρωα με τους “ανοικτούς” λογαριασμούς ενός οικογενειακού μύθου, αναμέτρηση που καταλήγει σε τραγωδία όταν ένα ξεχασμένο γερμανικό πιστόλι Luger –σύμβολο μιας σκληρής και ταραχώδους περιόδου της ιστορίας του 20ου αιώνα– οδηγεί το δράμα στην κορύφωσή του.

Τα διακυβεύματα της ταινίας

Ακόμα και αν το στήσιμο του σεναρίου παραπέμπει στην αρχιτεκτονική ιστοριών που ήδη γνωρίζουμε είναι σημαντικό να δούμε πέρα και πίσω από τη βιαστική ματιά της κριτικής των επιφυλλίδων ορισμένα από τα βασικά “διακυβεύματα” της εν λόγω ταινίας. Η αρχική ενότητα της οικογένειας σε ποια ανθρωπολογικά θεμέλια εδράζεται; Ποιες αρχετυπικές προσταγές καθοδηγούν τις επιλογές των μελών της; Ποιες είναι οι “διαμεσολαβήσεις” που απομακρύνουν τα μέλη της από τον κοινό πυρήνα της οικογενειακής συνοχής;

Πώς διαχειρίζονται τα κρυμμένα μυστικά και τις “οριακές” τους σχέσεις; Πώς διαχειρίζονται τις ιεραρχήσεις και τις “πολλαπλές” τους ταυτότητες; Τι κρατούν για το εαυτό τους και ποια στοιχεία της αρχετυπικής τους εικόνας θυσιάζουν στο βωμό της οικονομικής και κοινωνικής ανόδου; Πώς καταλήγουν εντελώς μόνοι και ανυπεράσπιστοι μέσα στο συνωστισμό των πολλών που τους περιτριγυρίζουν;

Αναμφίβολα, στοιχεία όπως: ο κοινός αγώνας για την επιβίωση, οι αξίες της αλληλεγγύης που διέπουν εσωτερική ζωή μιας παραδοσιακής εκτεταμένης οικογένειας, οι αξιακές προσταγές του κοινοτικού μοντέλου ζωής στην περιοχή της ορεινής Κρήτης, το γενικευμένο όραμα της εποχής για ένα καλύτερο αύριο, η επίγνωση των σκληρών κανόνων κυριαρχίας κ.α. αποτελούν τη συγκολλητική ουσία που αρχικά τους κρατά ενωμένους και ταυτόχρονα ισχυρούς.

Και είναι σαφές πως οι αξιακές αυτές παρακαταθήκες αποτελούν το προϊόν μιας πολιτισμικής μεταβίβασης που μέσα στο πλαίσιο της πατριαρχίας οδηγούν την πραγματικότητα της οικογένειας σε υλιστικά καλύτερες μέρες με ακροτελεύτιο όμως τίμημα την ψυχική απομάκρυνση και την εσωτερική ερήμωση. Ποιος ευθύνεται όμως για αυτό; Τα ίδια τα άτομα ή οι κοινωνικές συνθήκες; Ή εν τέλει η διαλεκτική μιας ανυποψίαστης και αργόσυρτης πορείας προς τη νομοτέλεια της… “δημιουργικής καταστροφής”;

Και… όποιος αντέξει

Δεν είμαι σίγουρος για τον αν θα πρέπει πάση θυσία να αναζητήσουμε ένα ηθικό δίδαγμα στην ταινία Luger. Ακόμα και αν το πασίγνωστο, «το χρήμα δεν φέρνει πάντα την ευτυχία», φαίνεται να αναδύεται από το σενάριο, έχω την αίσθηση πως δεν είναι αυτή η πρόθεση του σκηνοθέτη. Αυτό που κατά τη γνώμη μου έχει σημασία είναι η απεικόνιση, η καταγραφή αλλά και η έκφραση μιας πορείας που τεκμηριώνεται σε αυτό που πριν ανέφερα ως διαλεκτική της “δημιουργικής καταστροφής”: από τη μία ο πόθος για οικονομική και κοινωνική άνοδο, από την άλλη η αλλοτρίωση, η ψυχική ερήμωση, το υπαρξιακό κενό και… όποιος αντέξει.

Θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί αυτή η αντιφατική και επαμφοτερίζουσα κίνηση; Θα μπορούσε να έχει αντιμετωπιστεί διαφορετικά από τα δρώντα υποκείμενα; Θα μπορούσαν να έχουν αποφύγει την οικονομική καταστροφή, την ψυχική συντριβή και την οικογενειακή τραγωδία αν είχαν προνοήσει διαφορετικά; Τα ερωτήματα αυτά αποτελούν προφανώς “υποθέσεις εργασίας” και ανοιχτά ενδεχόμενα που μπορεί να αναλογιστεί και να διαχειριστεί ο κάθε θεατής μέσα από τα προσωπικά του φίλτρα.

Καταληκτικά, το Luger του Κώστα Χαραλάμπους ο οποίος έχει ήδη καταθέσει σοβαρά δείγματα γραφής τόσο με τη βραβευμένη ταινία “Αγάπη στα 16”, όσο και με την τολμηρή “Δεμένη Κόκκινη Κλωστή”, ενέχει εγγυημένα σκηνοθετικά στοιχεία όπως η φωτογραφία αλλά και οι ερμηνείες των βασικών πρωταγωνιστών (Τάσος Νούσιας, Γιώργης Τσουρής, Στεφανία Γουλιώτη, Ερρίκος Λίτσης, Μαίρη Σταυρακέλλη, Κυριακή Γάσπαρη). Παράλληλα, η μουσική του Κώστα Χαριτάτου ξεχωρίζει για το κλίμα που δημιουργεί σε όλο το εύρος της ταινίας, ιδιαίτερα στις ανατροπές που επιφυλάσσει η εν λόγω κινηματογραφική αρχιτεκτονική.

Ο Χαραλάμπους, κατά την ταπεινή μου γνώμη, θα πρέπει να ιδωθεί από την κριτική, όχι μόνο για αυτά που μέχρι σήμερα μας έχει δώσει, αλλά κυρίως γι’ αυτά που πρόκειται να κάνει μιας και στην περίπτωσή του, κατά την οικεία σε μένα έκφραση του Αλτουσέρ, το κινηματογραφικό του μέλλον… διαρκεί πολύ. Η δυναμική του είναι αναμφίβολη και αυτό θα διαφανεί στο άμεσο μέλλον.

Κοινωνιολογική θέαση στο Luger

Το στοιχείο όμως που στη δική μου ανάγνωση υπερέχει, είναι πως η σκηνοθετική του ματιά αναμοχλεύει με ώριμους και κατανοητούς φιλμικούς όρους, θεμελιακά ταυτοτικά στοιχεία της “μέσης” εκτεταμένης παραδοσιακής οικογένειας που, στην προσπάθειά της να ξορκίσει τη φτώχεια και την υλική αποστέρηση υιοθετεί, με όλες τις συνέπειες, πρακτικές της ανερχόμενης νεοελληνικής παθογένειας.

Εδώ ακριβώς οι φιλμικοί του όροι είναι που μετατρέπονται σε εργαλεία κοινωνιολογικής θέασης: από την πατριαρχία, τις “οικογενειακές ανθρωποθυσίες”, τους σιωπηλούς συμβιβασμούς, τα “μυστικά και ψέματα”, τις σκληρές πρακτικές επιβίωσης, τις στρατηγικές κοινωνικής καταξίωσης μας μεταφέρει αβίαστα στις ανίερες συμμαχίες, στις πελατειακές σχέσεις, στα πολιτικά ρουσφέτια, στα διαπλεκόμενα συμφέροντα, στους ανταγωνισμούς, στον συστηματικό αριβισμό, στην ευδαιμονία του νεοπλουτισμού με όλες εκείνες τις ψυχικές μεταπτώσεις που προκαλούν οι ματαιώσεις και οι διαψεύσεις.

Πρόκειται ουσιαστικά για στοιχεία που πλαισιώνουν, στοιχειώνουν και εν τέλει δυναμιτίζουν το υπαρξιακό δράμα του βασικού ήρωα, ο οποίος παλεύει εναγωνίως να θυμηθεί και να ξεχάσει την άνοδο και την παρακμή του οικογενειακού του μύθου.