Ο καπιταλισμός, oι δικαιωματιστές και ο economic man

Η εποχή των δικαιωματιστών έχει αρχή, χωρίς όμως να έχει και τέλος. Θα έλεγε κανείς ότι οι κοινωνίες έχουν καταντήσει να αποτελούνται μόνο από οργανωμένες αντιμαχόμενες ομάδες δικαιωματιστών οι οποίες προβάλουν αιτήματα που τείνουν να ξεπεράσουν σε αριθμό ακόμα και τα αστέρια του σύμπαντος. Αυτό, προφανώς, δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο αλλά στις μέρες μας “σπάει” τα ταμεία.

Ποιος το περίμενε ότι το κίνημα των αντιεμβολιαστών θα αποκτούσε τέτοιες διαστάσεις; Αλλά τι θα μπορούσε να περιμένει κανείς όταν όλοι οι κυβερνώντες, από όποιο κόμμα κι’ αν προέρχονται χωρίς καμιά εξαίρεση, για πάρα πολλά χρόνια, με στόχο την εξασφάλιση της καρέκλας της εξουσίας, υπολογίζουν το πολιτικό κόστος για κάθε κίνησή τους, διαθέτοντας συγχρόνως και την σουπερμάρκετ των αγαθών, δηλαδή διάφορα “δικαιώματα” στη διάθεση μόνον κάποιων ισχυρών “καταναλωτικών” ομάδων, με το αζημίωτο βέβαια.

Η νίκη στις εκλογές είναι άλλωστε ο τρόπος διατήρησης της καρέκλας της εξουσίας. Αυτοβαφτίζονται, μάλιστα, και ως δημοκράτες ενώ ασκούν πολιτικές ολιγαρχών. Με τελικό αποτέλεσμα οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες να καλπάζουν. Μ’ αυτά και μ’ αυτά καταντήσαμε τελικά να έχουμε κοινωνίες κατακερματισμένες και διχασμένες, τα μέλη των οποίων ξέρουν μόνον για δικαιώματα και τίποτα απολύτως για υποχρεώσεις.

Οι υποχρεώσεις γι’ αυτούς αφορούν το κράτος! Αυτή η συμπεριφορά είναι πια βαθειά ριζωμένη σε όλες τις κοινωνίες. Οι διάφορες ομάδες εν αρχή ξεκινούν ως ζήτουλες, στη βάση της αρχής της ισότητας, και εξελίσσονται στην πορεία σε ομάδες με αντιπολιτευτική ταυτότητα. Εξάλλου ο αγώνας δυναμώνει –αποκτά περισσότερους οπαδούς– και δικαιώνεται με τη δημιουργία επώνυμου εχθρού, κάτι που αποτελεί στρατηγική ολοκληρωτικών αντιλήψεων.

Με αποτέλεσμα η μέθοδος της διαλεκτικής συζήτησης για λύσεις να έχει πλήρως αντικατασταθεί με τη μάχη των χαρακωμάτων για την καρέκλα της εξουσίας και την άμβλυνση κάθε μορφής ανισότητας. Αυτό αποτελεί και μέρος της καπιταλιστικής στρατηγικής, όπου μέσω του διαίρει και βασίλευε εξασφαλίζουν τα υπερκέρδη του κεφαλαίου.

Σοσιαλδημοκρατία και καπιταλισμός

Η όλη εξέλιξη μου θυμίζει τον economic man που αναφέρει ο Paul Mollier στο βιβλίο του με τίτλο: “Το μέλλον του καπιταλισμού” περιγράφοντάς τον ως ένα άτομο εντελώς εγωιστικό και απεριόριστα άπληστο που ενδιαφέρεται μόνο για την πάρτη του. Βέβαια, επειδή ο ίδιος εισηγείται ως λύση αυτού του γενικότερου προβλήματος την καλλίτερη διαχείριση του καπιταλισμού, το φαινόμενο το αποδίδει στις διδασκαλίες των οικονομολόγων και όχι στον τρόπο και τις σχέσεις παραγωγής.

Άλλωστε η λογική της σοσιαλδημοκρατίας ανέκαθεν υπήρξε ο εκπολιτισμός του καπιταλισμού άσχετα τώρα εάν την προβάλουν και ως παράδειγμα δημοκρατικής λειτουργίας. Τόση ήταν η επιρροή της ελεύθερης αγοράς του Άνταμ Σμιθ που έριχνε το σύνθημα: ωφέλεια και στις δυο πλευρές με τη διαδικασία της ανταλλαγής. Καλές οι προθέσεις αλλά να που τις ανέτρεψαν και τις ανατρέπουν συνεχώς οι απληστίες των καπιταλιστών. Αυτό μας διδάσκει το αυτονόητο, ότι, δηλαδή, δεν πρέπει να αναμένουν ορισμένοι (εννοώ τους σοσιαλδημοκράτες που αυτοαποκαλούνται και δημοκράτες) διαφορετικά αποτελέσματα χρησιμοποιώντας τα ίδια μέσα.

Καλά μέχρις εδώ, αλλά μην φανεί, επειδή δεν μπορούμε να δείρουμε το γάϊδαρο, ότι χτυπάμε το σαμάρι. Θα πρέπει να βάλουμε τον δάχτυλο επί τον τύπο των ήλων και να αναφερθούμε στους πρωταίτιους, τους γενεσιουργούς αυτού του απαράδεκτου καθεστώτος που ανάλογα με την εποχή είχαν και διαφορετική σχέση με τα μέλη των κοινωνιών. Και είναι χρήσιμο να το κάνουμε αυτό, γιατί πολλοί είναι αυτοί που τα κακώς κείμενα τα προσάπτουν στη φύση του ανθρώπου, κι’ αυτό συμβαίνει γιατί συγχέουν τη φύση του ανθρώπου με τη συμπεριφορά του κάθε φορά η οποία επηρεάζεται και από άλλα στοιχεία. Και αξίζει να ξεκινήσει κανείς από την αρχή.

Ο άνθρωπος από την εποχή της εμφάνισης των Homo sapiens ζει σε ομάδες, όπως και σήμερα, μέσω των οποίων επιβιώνει. Με δεδομένη τη φύση του μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η συμπεριφορά του από τότε μέχρι σήμερα ήταν η ίδια; Κάθε φορά ανάλογα με τις συνθήκες η συμπεριφορά του ήταν διαφορετική, παρά του ότι η φύση του δεν άλλαζε και κάθε φορά πρόσθετε με τους αγώνες του και κάποιο καινούργιο λιθαράκι που αναβάθμιζε την οικονομική και κοινωνική του θέση στις σχετικές πυραμίδες.

H αναπαραγωγή του economic man

Άλλη ήταν η συμπεριφορά του στην πρώτη κομμούνα, άλλη στην περίοδο του σκλαβοπάζαρου, άλλη στην περίοδο της φεουδαρχίας, άλλη στην περίοδο της βασιλείας και άλλη στην σημερινή περίοδο. Σε κάθε περίοδο η συγκεκριμένη μορφή εξουσίας, που καθόριζε και τον τρόπο καθώς και τις σχέσεις παραγωγής, καθόριζε και τη συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας.

Η κάθε περίοδος πρόσφερε διαφορετικά μέσα στους πολίτες με βάση τα οποία προσπαθούσε να επιβιώσει και προφανώς διαφορετικά ήταν και τα κίνητρα που οδηγούσαν τους πολίτες να προβούν σε συγκεκριμένες πράξεις. Συγχρόνως άλλαζαν και τα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι έχοντες και κατέχοντες για τον έλεγχο της καρέκλας της εξουσίας. Από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα το κεφάλαιο αναπαύεται στις δόξες του.

Η καρέκλα του δεν τρίζει. Αυτό το εγγυάται η επινόησή του που του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει αναίμακτα την καρέκλα της εξουσίας δια της μεθόδου: Συν Αθηνά (συν το λαό) και χείρα κίνει. Ή αλλιώς εάν το προτιμάτε: εκλογές και ο λαός στην εξουσία. Ας όψονται οι επαγγελματίες πολιτικοί που συμβάλουν και στην αναπαραγωγή του economic man. Σε μια τελευταία δημοσκόπηση ενός διεθνούς οργανισμού το 48% των πολιτών δεν θεωρούν πως η ανάδειξη των πολιτικών δια των εκλογών υπηρετεί τη δημοκρατία.

Ολιγαρχικά καθεστώτα

Εδώ είμαστε σήμερα ύστερα από χιλιάδες χρόνια αγώνων με εκατομμύρια θύματα, καθώς και εκατομμύρια πεινασμένους και δυστυχισμένους πολίτες στον πλανήτη. Η εικόνα δεν μπορεί να χαροποιεί πολίτες που θεωρούν πως άλλη πρέπει να είναι η εικόνα των κοινωνιών, όπου τα αγαθά που παράγουν να μπορούν να τα απολαμβάνουν όλοι και όχι μόνον μερικοί. Πέρα από το ότι οι περισσότερες μορφές αγώνων οδηγούν τελικά σε βαθύτερους διχασμούς αντί στην ενότητα.

Γι’ αυτούς που τα ρίχνουν στη φύση του ανθρώπου οι τελευταίες ανακαλύψεις της επιστήμης για τη φύση του άλλα μας λένε. Ο Jonathan Haidt στο βιβλίο του (2012) με τίτλο: “The righteous Mind: Why Good People are divided by politics and religion” με τις έρευνές του στον πλανήτη Γη κατέγραψε ορισμένες θεμελιώδεις αξίες και ότι σχεδόν όλοι μας λατρεύουμε έξι από αυτές: αφοσίωση (πίστη), δικαιοσύνη (ευθύτητα), ελευθερία, ιεραρχία, φροντίζω (νοιάζομαι) και ιερότητα (αγιότητα).

Βασικά αυτά τα ευρήματα μας λένε ότι ο άνθρωπος δεν ζει για να διεκδικεί μόνο δίκαια αλλά ότι έχει και υποχρεώσεις στην ομάδα στην οποία ανήκει απέναντι στους συμπολίτες του και γενικά στο γεωγραφικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Δεν είναι, λοιπόν, οι πολίτες που δημιουργούν τον economic man αλλά τα ολιγαρχικά καθεστώτα που τα ονοματίζουν και δημοκρατίες και αυτά πρέπει να αλλάξουν για να δούμε άσπρες μέρες.