Για ποιους λόγους ο Ερντογάν κάνει ανοίγματα στον αραβικό κόσμο

Η ομαλοποίηση των σχέσεων της Τουρκίας με τον αραβικό κόσμο αποτελεί μια άμεση προτεραιότητα του Ταγίπ Ερντογάν, εξαιτίας κυρίως της παραπαίουσας τουρκικής οικονομίας. Ο Ερντογάν ανακοίνωσε στο πλαίσιο αυτό, ότι θα επισκεφθεί την Σαουδική Αραβία, ένα κράτος που έχει σημαντική επιρροή σε οικονομικά και γεωπολιτικά ζητήματα.

Το άνοιγμα του Ερντογάν προς τις αραβικές χώρες δεν αποτελεί έκπληξη καθώς σύναψε σχέσεις με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ενώ έχει πάντα στενό σύμμαχο το Κατάρ. Παράλληλα, η κυβέρνηση της Άγκυρας δεν έχει εγκαταλείψει τις προσπάθειες να προσεγγίσει Αίγυπτο και Ισραήλ.

Οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Ριάντ επιδεινώθηκαν σημαντικά μετά τη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι μέσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη, στις 2 Οκτωβρίου 2018. Η επίσκεψη Ερντογάν που προγραμματίζεται να γίνει στο Ριάντ τον Φεβρουάριο θα είναι η πρώτη μετά το 2018.

Το Ριάντ αναμένεται να βολιδοσκοπήσει τις πραγματικές προθέσεις του Ερντογάν, καθώς αντιλαμβάνεται ότι η προσέγγισή του συνδέεται με την επείγουσα ανάγκη της Τουρκίας για οικονομική βοήθεια ώστε να βγει από την κρίση που τη μαστίζει. Εκτιμάται ότι Σαουδική Αραβία θα επιδιώξει να αξιολογήσει την αξιοπιστία του Ερντογάν, κατά πόσο είναι διατεθειμένος να σταματήσει τον γεωστρατηγικό περιφερειακό ανταγωνισμό του με το βασίλειο.

Η Τουρκία θα προσπαθήσει να επαναλάβει την επιτυχία που είχε στις σχέσεις της με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι σχέσεις των δύο κρατών αποκαταστάθηκαν όταν ο διάδοχος του θρόνου Εμιράτων Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ αλ Ναχιάν επισκέφθηκε τον Νοέμβριο του 2021 την Άγκυρα. Το αποτέλεσμα ήταν να δώσουν τα Εμιράτα στην Τουρκία 10 δισ. δολάρια μέσω της σύναψης επενδυτικών συμφωνιών, μια πραγματική τονωτική “ένεση” στην τουρκική οικονομία.

Επισημαίνεται, ότι Άγκυρα διατηρεί στενές σχέσεις και με τη Ντόχα. Ο Ερντογάν επισκέφθηκε το Δεκέμβριο τον Εμίρη του Κατάρ Ταμίμ μπιν Χαμάντ Αλ Θάνι στη Ντόχα, υπογράφοντας δεκαπέντε νέες συμφωνίες για την ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας τους. Η στενή σχέση του Ερντογάν με τον Αλ Θάνι παραπέμπει σε ιδεολογίες με κοινό παρονομαστή τις αρχές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το Κατάρ είναι παραδοσιακός σύμμαχος της Τουρκίας και αυτή το στήριξε στο εμπάργκο που του είχε επιβληθεί από κράτη του Κόλπου.

Αίγυπτος και Ισραήλ

Ο Ερντογάν επιδιώκει και την ομαλοποίηση των σχέσεων με Αίγυπτο και Ισραήλ. Έχει αφήσει να εννοηθεί ότι η Τουρκία θα μπορούσε να επαναφέρει τους πρεσβευτές της σε Αίγυπτο και Ισραήλ. Ωστόσο, το Κάιρο απέφυγε να σχολιάσει τη συγκεκριμένη δήλωση του Ερντογάν. Οι σχέσεις Τουρκίας και Αιγύπτου δεν έχουν παρουσιάσει, μέχρι στιγμής, βελτίωση καθώς οι διερευνητικές συνομιλίες δεν απέδωσαν.

Το Κάιρο έθεσε απαραβίαστες “κόκκινες γραμμές” που περιλαμβάνουν την απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων από τη Λιβύη και τη διακοπή της υποστήριξης της Άγκυρας στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Τουρκία δεν απάντησε και ενδεχομένως να επιδιώξει να διαχωρίσει τις διαφορές με την Αίγυπτο, επιλύοντας κάποιες αλλά και καθυστερώντας άλλες.

H ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας με Ισραήλ, επίσης,  δεν είναι εύκολη. Ο Ερντογάν είχε στο τέλος του 2021 τηλεφωνικές συνομιλίες με το Ισραηλινό πρόεδρο Ισαάκ Χέρτσογκ και τον πρωθυπουργό Νάφταλι Μπενετ. Ωστόσο, η υποστήριξη της Τουρκίας στη παλαιστινιακή Χαμάς παραμένει “κόκκινο πανί” για το Ισραήλ. Επισημαίνεται, ότι οι προοπτικές για αναθέρμανση των τουρκοισραηλινών σχέσεων δημοσιεύονται  από τουρκικά μέσα ενημέρωσης. Το Ισραήλ δεν εμπιστεύεται τον Ερντογάν και αποφεύγει να κάνει σχολιασμούς.

Τα κίνητρα του Ερντογάν

Οι προσπάθειες ομαλοποίησης του Ερντογάν με κράτη του Κόλπου συνδέονται άμεσα με την τουρκική οικονομική κρίση που έχει επιδεινωθεί σε σημαντικό βαθμό και απειλεί την εξουσία του. Ένας παράγοντας που έχει συμβάλει σε ένα βαθμό στην πρόσεγγιση των σχέσεων είναι και η ενθάρρυνση της κυβέρνησης Μπάιντεν προς τους περιφερειακούς δρώντες να προωθήσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα και να αποκλιμακώσουν τις μεταξύ τους εντάσεις.

Τα ανοίγματα του Ερντογάν προς κράτη του Κόλπου, σε Αίγυπτο και Ισραήλ παρακινούνται και από την απομόνωση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Στην συνάντηση που είχε σήμερα ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών με τον Σαουδάραβα ομόλογο του, επιβεβαίωσαν τις άριστες σχέσεις Αθήνας-Ριάντ, με τον Νίκο Δένδια να κάνει εκτενή αναφορά στην τουρκική επιθετική ρητορική. Επιπλέον, οι περιφερειακές συμμαχίες Ελλάδας-Κύπρου, Ισραήλ, Αιγύπτου, Εμιράτων προκαλούν ανησυχία στην κυβέρνηση της Άγκυρας. Η προσέγγιση Τουρκίας προς τα κράτη του Κόλπου φαίνεται να παραπέμπει στην ανάγκη διαχωρισμού των οικονομικών σχέσεων από τις γεωπολιτικές εντάσεις.

Οι οικονομικές σχέσεις εξελίσσονται σε αναγκαιότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής καθώς η ανέχεια που μαστίζει τον τουρκικό πληθυσμό τραντάζει συθέμελα την πολιτική Ερντογάν. Επιπλέον, η προσέγγιση της Τουρκίας με τα κράτη του Κόλπου ενισχύεται και από την βελτίωση των σχέσεων Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας μετά τη συμφωνία al-Ula του Ιανουαρίου 2021 που έδωσε τέλος στον αποκλεισμό του Κατάρ.