Στον φαύλο κύκλο της ματαίωσης…

Στο μεταίχμιο του 19ου προς τον 20ο αιώνα οι πάντες δονούνταν στη γαλλική κοινωνία απ’ το ”σκάνδαλο” του ιμπρεσιονισμού (ζωγραφική αποτύπωση των ”instantané” της καθημερινότητας των ανθρώπων που ισοδυναμούσε κατά τα κοινωνικά πρότυπα με παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους) κι από την έκδοση του πολύκροτου μυθιστορήματος του Εμίλ Ζολά ”Νανά” (το οποίο έθετε εν αμφιβόλω τα δικαιώματα ισότητας ανδρών και γυναικών).

Αρκετά χρόνια αργότερα, στην Ελλάδα (με ανεπούλωτες ακόμα τις πληγές απ’ τον άτυχο πόλεμο του ’97 και τρέχουσα οδυνηρή πραγματικότητα την Μικρασιατική Καταστροφή και τις συνέπειές της) ο κόσμος κινούνταν σε παράλληλες συντεταγμένες με εκείνες τις γαλλικές στο θέμα ισότητας των δύο φύλων με κύρια χαρακτηριστικά την κοινωνική υποκρισία και την προσκόλλησή του στις επιταγές της κοινωνίας, αν και στην ελληνική περίπτωση ο συντηρητισμός και ο πουριτανισμός άφηναν χώρο για πιο ελευθέρια ήθη.

Η προσκόλληση ωστόσο πλειάδας Ελλήνων στις ηθικοποιημένες κοινωνικές στρεβλώσεις σε βαθμό παθολογικό ήταν γεγονός και είχε αποτυπωθεί μοναδικά στο πρόσωπο του Μαρή (”Κοσμά”) Αλιμπράντε (εξελληνισμένο επώνυμο ενός ξεπεσμένου αριστοκράτη απ’ το libro d’oro των ευγενών της Ζακύνθου με πιθανές βενετσιάνικες καταβολές), κεντρικού ήρωα του έργου του Γρηγόρη Ξενόπουλου ”Ο Κοσμάς κι ο Κόσμος”.

Τι έλεγε ο ήρωας του Ξενόπουλου

Ο Ζακυνθινός συγγραφέας (ο οποίος επηρεάστηκε λογοτεχνικά από την ”Νανά” του Εμίλ Ζολά) προσάρμοσε μοναδικά τις ιδιαιτερότητες του ήρωά του ”Κοσμά” στα χαρακτηριστικά της ζακυνθινής κοινωνίας, που έμοιαζε καθηλωμένη στις φεουδαλικές δομές της οι οποίες λειτουργούσαν ως πρότυπο για τον φτωχοποιημένο Αλιμπράντε (οι πατρικές γαιοκτησίες είχαν εξανεμιστεί) και την… τιμή του.

Την τιμή του που εξαρτιόταν από τις διαθέσεις και τη βούληση της κοινής γνώμης. Ο ”Κοσμάς” Αλιμπράντε ζούσε, εξάλλου, μόνο γι’ αυτήν. Για τον ζακυνθινό κοινωνικό του περίγυρο από τον οποίο ζητούσε την αναγνώριση και την επιβεβαίωση σε μια εποχή όπου η ανάγκη εκμαύλιζε συνειδήσεις. Κι αυτό το τελευταίο, δυστυχώς, ανθεί και στην εποχή μας έναν αιώνα αργότερα. Φευ!.. Οι ”λύκοι” άλλαξαν προβιά, αλλά παρέμειναν ”λύκοι”. ”Άλλα ονόματα, άλλες ιδιότητες, άλλη κοινωνική θέση, άλλα επίπεδα… επωνυμίας τότε”, θα μου πείτε.

Ναι, αλλά η κοινή συνισταμένη ορίζεται με την ίδια λέξη: Διαφθορά. Συνελόντι ειπείν, τους ”κόντηδες” εκείνης της εποχής τους συναντάμε και σήμερα στην ελιτίστικη ή νεοπλουτίστικη ελληνική κοινωνία (κυρίαρχα την αθηναϊκή) με θύτες μεγαλόσχημους του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και θύματα εργαζόμενους και εργαζόμενες ή ανθρώπους που ζητούν εργασία για να επιβιώσουν ή να αναδειχθούν επαγγελματικά.

«Ό,τι ο κόσμος, κι ο Κοσμάς. Ό,τι θέλει, μάτια μου ο κόσμος, εκείνο πρέπει να κάνει ο Κοσμάς» συνήθιζε να λέει ο μυθιστορηματικός ήρωας του Γρηγόρη Ξενόπουλου. Αυτό ήταν το ”moto” της ζωής του, το έμβλημά του, ο κανόνας ανέμελης διαβίωσής του. Γι’ αυτό και ακολουθούσε τις επιταγές της μικρής, επαρχιακής κοινωνίας της Ζακύνθου, ακόμα κι αν έρχονταν αυτές αντιμέτωπες με τη συνείδησή του και τον κώδικα των ηθικών αξιών του… πρότερου ”αναμάρτητου” βίου του.

Στον φαύλο κύκλο της ματαίωσης

Την αντίληψη του εργένη ”αριστοκράτη” μεσήλικα ότι ”με το να προσαρμόζεις τον βηματισμό σου στα θέλω του κόσμου γίνεσαι κόσμος και συ”, την έχουν πολλοί Έλληνες σήμερα έστω κι αν δεν υπάρχει σαν φόντο το ηθογραφικό πλαίσιο της ζακυνθινής υπαίθρου. Την έχουν, γιατί υποκύπτουν στη… γλώσσα του κόσμου και τις ηθικοποιημένες στρεβλώσεις της κοινωνίας όπου ζουν (προϊόν κοινωνικής υποκρισίας) που τους επηρεάζουν σε βαθμό παθολογικό, αφού τυχόν αποδοκιμασία της κοινής γνώμης την εκλαμβάνουν ως ματαίωση των προσωπικών αγώνων και φιλοδοξιών τους.

Ο ”Κοσμάς” έφτασε να προσδιορίζει την τιμή του άντρα σύμφωνα με τις επιταγές της κοινωνίας («… Η τιμή, να σε χαρώ, δεν έχει … τιμολόγιο»), με αποτέλεσμα να χωρίσει την ελευθεριάζουσα νεαρή Φιορούλα υπακούοντας στην κοινή γνώμη, για να αναγκαστεί να την ξαναπαντρευτεί μετά και να μετακομίσει στην Αθήνα επειδή δεν μπόρεσε να την ξεπεράσει.
Οι τωρινοί ”Κοσμάδες” έχουν προσαρμόσει και επιβάλλουν δικαιοσύνη στους ίδιους και τα μέλη της οικογένειάς τους με βάση αυτά που θεωρεί σωστά ο γείτονας, η γειτόνισσα, οι συγγενείς, οι φίλοι, η κοινή γνώμη της μικρής ή μεγάλης κοινωνίας με την οποία συμβιώνουν.

Το επιμύθιο ωστόσο της όλης υπόθεσης, με βάση τα δεδομένα της εποχή μας, δεν τους ανακηρύσσει νικητές όπως τον μυθιστορηματικό ήρωα του Γρηγόρη Ξενόπουλου ο οποίος κατόρθωσε τελικά να αντιμετωπίσει τους φόβους του και τα κοινωνικά στερεότυπα με επιτυχία και να επιστρέψει στη Ζάκυνθο ως εύπορος επαγγελματίας και ”υποδειγματικός” οικογενειάρχης, άλλο αν στην Αθήνα η φιλήδονη Φιορούλα είχε αμαυρώσει την πολυθρύλητη… τιμή του πολλάκις.

 Προς αποφυγή της κοινωνικής χλεύης

Για να επανέλθω όμως στο εκτός μυθιστορήματος επιμύθιο που μας αφορά, αυτό –όπως προείπα– δεν ανακηρύσσει νικητές τους τωρινούς ”Κοσμάδες”, γιατί η παγίδα της αποδοχής από την κοινή γνώμη τους οδηγεί σε επικίνδυνες ατραπούς με δυσάρεστα επακόλουθα στην προσωπική και οικογενειακή ζωή τους. Τους οδηγεί στον φαύλο κύκλο της ματαίωσης προς αποφυγή της κοινωνικής χλεύης.

Αποτέλεσμα αυτού είναι να παγιδεύονται, να εγκλωβίζονται στην εικόνα και τις επιλογές που αρέσουν στην κοινωνία αλλά κάνουν τους ίδιους δυστυχισμένους, άρα αποτυχημένους. Γιατί αποτυχία είναι να καταπιέζεις τις πραγματικές επιθυμίες και τα θέλω σου χάριν της επιθυμίας των τρίτων. Αποτυχία είναι να καταπιέζεις την αλήθεια σου κυριευμένος από φόβο, τύψεις και ανασφάλεια, για να προσαρμόσεις τον βηματισμό σου στα κοινωνικά πρότυπα της μικρής ή μεγάλης κοινωνίας στην οποία έχεις μεγαλώσει.

Αποτυχία είναι να μην επιλέγεις τον πολιτισμένο δρόμο του διαζυγίου από τη σύντροφο ή τον σύντροφο με την/τον οποίο αδυνατείς να συμβιώσεις και να παίζεις θέατρο στα παιδιά και τον κύκλο των γνωριμιών σου ενώ από μέσα σου κλαις για τη δειλία, την αβουλία και την κατάντια σου. Κι αυτό το κλάμα είναι προϊόν της… καθ’ υπαγόρευση υπομονής που έμαθες να κάνεις, για να μη σε πιάσει στο στόμα της η κοινωνία. Είναι κλάμα ήττας και απελπισίας, γιατί ”[…] δέχεσαι πράγματα που δεν τα θέλεις.

Γιατί ”άλλα ζητεί η ψυχή σου και γι’ άλλα κλαίει”. Κι αυτά τα άλλα έχουν να κάνουν με τη ζωή σου, την ευτυχία σου τις επιλογές της ψυχής σου, που δεν αφορούν κανέναν έξω από σένα. Αυτά θα τα κατακτήσεις μόνο αν απαλλαγείς απ’ την αρρωστημένη νοοτροπία σου. Την νοοτροπία που θέτει ως προτεραιότητα το τι θα πει ο κόσμος για σένα εάν χωρίσεις τον άλλον ή σε χωρίσει και όχι το τί θέλεις ΕΣΥ, για να ευτυχήσεις…