Όλη η αλήθεια για τον EastMed – Αίγυπτος, Ρωσία και ΕΕ

Εδώ και μήνες κυκλοφορεί η άποψη (με κυβερνητική ανοχή) ότι ο EastMed δεν συμφέρει, αφού τη θέση του μπορεί να λάβει ένας αγωγός που θα ξεκινά από τα παράλια της Αιγύπτου και θα φθάνει στην Ελλάδα. Παράλληλα θα κατασκευασθεί ηλεκτρικό καλώδιο το οποίο θα μεταφέρει φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα που θα παράγεται στην Σαχάρα από ηλιακή ενέργεια. Απίθανα πράγματα… Το Μαρόκο, π.χ., με σημαντικές επενδύσεις στην ηλιακή ηλεκτροπαραγωγή εδώ και 15 χρόνια, ακόμα δεν έχει καταφέρει να εξάγει σοβαρές ποσότητες ηλεκτρισμού στην Ισπανία.

Το ανωτέρω σενάριο προωθείται έντεχνα από ορισμένους κυβερνητικούς κύκλους και φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ και έχει την αφετηρία του σε ένα μη δεσμευτικό διακρατικό μνημόνιο μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου που συνήφθη στις 25 Νοεμβρίου 2021 κατά την επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Ενέργειας στο Κάιρο. Η Αίγυπτος δεν έχει δυνατότητα σοβαρών εξαγωγών φυσικού αερίου, πολύ δε περισσότερο ηλεκτρικής ενέργειας, καθότι αν και παραγωγός αντιμετωπίζει τεράστια και διογκούμενη εσωτερική κατανάλωση που φθάνει τα 70 δισ. κυβ. μέτρα τον χρόνο, ενώ παράγει γύρω στα 60 δισ. κυβ. μέτρα.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, ο πρόεδρος Σίσι, μετά την ανακάλυψη από την ιταλική ΕΝΙ του κοιτάσματος Ζohr, δεσμεύτηκε σε 10ετές πρόγραμμα αξιοπρεπούς ενεργειακής κάλυψης όλων των Αιγυπτίων. Η Αίγυπτος σήμερα εξάγει μικρές ποσότητες LNG μέσω δυο τερματικών της (Idku και της Damietta) που χρήζουν εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης. Ταυτόχρονα εισάγει σοβαρές ποσότητες από το κοίτασμα Leviathan του Ισραήλ μέσω συμβολαίων 10ούς διάρκειας με τις εταιρείες Noble Energy και Delek για 6,5 δισ. κυβ. μέτρα ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στην εσωτερική ζήτηση.

Συνεπώς, δεν υπάρχουν οι ποσότητες φυσικού αερίου από την Αίγυπτο που μπορούν να στηρίξουν αυτοδύναμα την κατασκευή και μακροπρόθεσμη λειτουργία αγωγού εξαγωγής προς την Ευρώπη, μέσω Ελλάδος. Επομένως, αυτό το σενάριο στερείται πραγματικής δυνατότητας. Αντιθέτως, η Αίγυπτος θα μπορούσε να αποτελέσει στο σχέδιο του EastMed την τέταρτη χώρα μαζί με το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα για την παροχή και εκ μέρους της ποσοτήτων αερίου στον αγωγό προς την Ευρώπη.

Ακόμα κι αν δεν μπει στο σχήμα συνεργασίας σ’ αυτή τη φάση, θα το κάνει αργότερα σε συνδυασμό και με τις διαθέσιμες ποσότητες αερίου. Η δημιουργία ενός τέτοιου ενεργειακού και γεωπολιτικού τετραγώνου στην Ανατολική Μεσόγειο θα είχε πολλαπλά θετικά αποτελέσματα και για τις τέσσερις χώρες και για τη σταθερότητα στην περιοχή. Ο EastMed τελικά μπορεί να μην υλοποιηθεί, αλλά αυτό δεν θα οφείλεται στο αμερικάνικο non paper.

Ποιοι δεν θέλουν τον EastMed

Στην προοπτική του EastMed δεν αντιδρά επιθετικά μόνο η Τουρκία, αλλά και η Ρωσία που δεν θέλει αγωγό που θα μείωνε το μερίδιό της στην τροφοδοσία της Ευρώπης. Τη θέση των Αμερικανών την εξηγήσαμε, τώρα που το δικό τους σχιστολιθικό αέριο έχει γίνει ανταγωνιστικό, στοχεύουν στην αγορά των ευρωπαϊκών χωρών και τη διεθνή ενεργειακή κυριαρχία τους.

Στην ΕΕ τα πράγματα είναι ανάλογα. Πέρα από την πρόσδεση επιχειρηματικών ομιλών σε ανταγωνιστικά συμφέροντα και τις δράσεις παρασκηνίου, η Εσθονή επίτροπος Ενέργειας θεωρεί ότι οι ποσότητες φυσικού αερίου από Ρωσία, Κατάρ και Eμιράτα μπορούν να καλύψουν τις ευρωπαϊκές ανάγκες και ότι σημασία δεν έχει ένας νέος αγωγός, αλλά οι καλά σταθμισμένες εμπορικές σχέσεις και τα συμβόλαια κυρίως με τη Ρωσία.

Από την άλλη, ξεχειλίζει η υποκρισία με αφορμή την απανθρακοποίηση, όπου για ορισμένους ο EastMed ως μεταφορέας φυσικού αερίου αποτελεί στόχο. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται, όμως, στον αγωγό EastMed, αλλά μπορεί να αφορά όλο το φάσμα των έργων που περιλαμβάνονται στη λίστα Projects of Common Interest (PCI). Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτή περιλαμβάνει και τους αγωγούς Interconnector Greece-Bulgaria (IGB) και Poseidon (συνδέει Ελλάδα με Ιταλία).

Το σημαντικότερο είναι ότι τα 20 έργα φυσικού αερίου στην πέμπτη Λίστα PCI (Νοέμβριος 2021) καλύπτουν όλη την Ευρώπη! Μεταξύ αυτών των έργων είναι ένας τερματικός σταθμός φυσικού αερίου στην Πολωνία, αγωγός φυσικού αερίου Μάλτας-Ιταλίας, διασύνδεση Βουλγαρίας-Σερβίας, υπόγεια αποθήκευση φυσικού αερίου στη Ρουμανία, ενίσχυση μιας υπόγειας αποθήκευσης στη Λετονία και αγωγός στη Ρουμανία για μεταφορά αερίου από τη Μαύρη Θάλασσα. Πρόκειται για έργα φυσικού αερίου που ξεπερνούν αθροιστικά τα 32 δισ. €.

Στο εσωτερικό της Ελλάδας διαπιστώνουμε παρόμοιες εξαρτήσεις και ανάλογες στάσεις. Πολλοί είναι πανευτυχείς! Άλλοι γιατί δεν θέλουν να προκαλούμε την Τουρκία! Άλλοι γιατί είναι “ρεαλιστές”. Άλλοι γιατί είναι φιλορώσοι. Άλλοι γιατί είναι “πράσινοι”. Άλλοι γιατί είναι αντίθετοι με το Ισραήλ. Το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας αναζητά κι εδώ υποστηρικτές! Μέσα απ’ όλα αυτά και παρόλα αυτά, είναι πολύ σημαντικό ότι ο EastMed είναι ενταγμένος στα στρατηγικά έργα ενέργειας της ΕΕ.

Να μην εγκαταλειφθεί ο αγωγός

Ο EastMed είναι ένα στρατηγικό, γεωοικονομικό project υψηλού κόστους, αλλά για να πραγματοποιηθεί πρέπει να επιβεβαιωθεί ότι υπάρχουν ικανά κοιτάσματα φυσικού αερίου να τον γεμίσουν. Εξαρχής βασιζόταν όχι μόνο στα ισραηλινά και κυπριακά κοιτάσματα, αλλά και στο αρχικά βεβαιωμένο δυναμικό κοιτασμάτων νότια της Κρήτης, ακόμα και του Ιονίου. Η εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου και στον ελλαδικό χώρο θα καθιστούσε τον EastMed ξεκάθαρα οικονομικά αποδοτικό.

Υπάρχει, τέλος, ένα σημαντικό στοιχείο που έχει αποσιωπηθεί. Ο EastMed μπορεί στο μέλλον να γεμίζει και να λειτουργήσει και ως αγωγός μεταφοράς υδρογόνου, όταν το υδρογόνο θα χρησιμοποιείται ως ενεργειακή ύλη αντικαθιστώντας το φυσικό αέριο. Ήδη η Ιταλία, η Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία, η Ουγγαρία έχουν επιβεβαιώσει θετικά και αποτελεσματικά με επαναληπτικές μακρόχρονες λειτουργικές δοκιμές τη χρήση και τη λειτουργία των δικτύων τους φυσικού αερίου με ροές και χρήση του υδρογόνου ως καυσίμου.

Η αξιοποίηση του EastMed σ΄ ένα τέτοιο περιβάλλον λειτουργίας θα ήταν επανάσταση. Επιπλέον, η αντιστροφή χρήση του, με κατεύθυνση από την Ευρώπη προς τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου μπορεί να καταστεί εφικτή δίνοντας νέες διαστάσεις στην αλληλοϋποστήριξη των περιοχών! Η Ελλάδα και η ΕΕ έχουν στρατηγικό και γεωοικονομικό συμφέρον να μην εγκαταλείψουν και να στηρίξουν αποφασιστικά τον EastMed. Η άποψη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ πρέπει να πέσει στο κενό.

Η εγκατάλειψη του EastMed από ελληνικής πλευράς εξυπηρετεί ξεκάθαρα την Τουρκία, στερώντας την Ελλάδα από την δυνατότητα να αναπτύξει τα δικά της κοιτάσματα υδρογονανθράκων, να ενισχύσει την ενεργειακή της ασφάλεια, να ισχυροποιήσει τον γεωπολιτικό της ρόλο, να κερδίσει από τη σχετική τεχνογνωσία. Δυστυχώς, η επιτυχία του Πρίνου δεν επαναλήφθηκε υπό το πρόσχημα των τουρκικών απειλών στο Βόρειο Αιγαίο, παρά το γεγονός ότι στην παραχώρηση ανατολικά της Θάσου υπάρχει αποδεδειγμένα μεγάλο πετρελαϊκό κοίτασμα.

Έτσι, σήμερα η Ελλάδα εισάγει το 99,8% του πετρελαίου και το 100% του φυσικού αερίου που καταναλώνει. Η ενεργειακή της εξάρτηση είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη και αγγίζει το 78%, όταν ο μέσος ευρωπαϊκός όρος είναι 55%. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η κατανάλωση πετρελαίου έφθασε τα 7,2 εκατ. τόνους το 2019 που ισοδυναμεί με 141.000 βαρέλια την ημέρα και του φυσικού αερίου στα 5,6 δισ. κυβ. μέτρα. Το 2019 ο λογαριασμός για τις συνολικές εισαγωγές υδρογονανθράκων έφθασε τα έξι δισ. €.

Λόγω της αύξησης των τιμών, κυρίως του φυσικού αερίου, παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι ο λογαριασμός για εισαγωγές πετρελαίου (μέση τιμή $ 62,50 το βαρέλι το 2021 σε σχέση με $ 41,70 το 2020) και φυσικού αερίου (μέση τιμή το 2021 € 55 ανά MWh συγκριτικά με € 15 ανά MWh το 2020) πρόκειται να φθάσει τα οκτώ δισ. €, ενώ το 2022 το ποσό αυτό μπορεί να διαμορφωθεί ακόμα και στα 10 δισ. €!

Το κόστος στους καταναλωτές

Πρόκειται για πολύ σοβαρές αποκλίσεις από την μέχρι πρότινος κατάσταση. Αναπόφευκτα αυτό θα έχει αρνητικές συνέπειες στα δημόσια οικονομικά, αφού εκτινάσσει το έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Ήδη επηρεάζει τον τιμάριθμο, που έχει αυξηθεί σχεδόν κατά 7%, προκαλώντας απανωτές ανατιμήσεις στην παραγωγική αλυσίδα.

Έχει υπολογισθεί ότι το επιπλέον καθαρό κόστος που θα επιβαρυνθούν οι καταναλωτές (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) για ηλεκτρισμό και φυσικό αέριο που θα καταναλώσουν τους κρύους μήνες του 2021-2022 θα ξεπεράσει τα έξι δισ. €, δηλαδή, θεαματικά περισσότερο από τα τρία δισ. €, σε επιδοτήσεις που σχεδιάζει η κυβέρνηση συνολικά μέχρι τέλη Απριλίου 2022.

Με δεδομένο ότι το 75% του ενεργειακού ισοζυγίου αντιστοιχεί σε υδρογονάνθρακες είναι ξεκάθαρο ότι εάν πράγματι επιθυμούμε μείωση του ενεργειακού κόστους και βελτίωση της ενεργειακής ασφαλείας πρέπει να στραφούμε στην εγχώρια παραγωγή και να σταματήσουμε να τρέφουμε αυταπάτες περί ενεργειακής αυτάρκειας μέσω Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τον στόχο μεγαλύτερης διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα, αλλά είναι απόλυτα σαφές ότι αυτές δεν πρόκειται να μας εξασφαλίσουν χαμηλές τιμές και στρατηγική αυτονομία, ιδιαίτερα στα δύσκολα χρόνια που έρχονται.