Τί αποκαλύπτουν για τον ελληνικό εμφύλιο τα αρχεία της ΕΣΣΔ

Ο γ.γ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας προσπαθώντας να υπερασπιστεί τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της ΕΣΣΔ  για τον ελληνικό εμφύλιο παράφρασε κατά λάθος το όνομα του καθηγητή του Τζον Χόπκινς Σεργκέι Ραντσένκο σε ” Παπαρατσένκο” και αμέσως έγινε viral στα social media.Ο Ραντσένκο ανάρτησε τέσσερα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα από τα ρωσικά κρατικά αρχεία που αφορούν την αναφερόμενη σε αυτά, στήριξη του ΚΚΕ από την ΕΣΣΔ.

Θυμώμαστε ότι λίγες ημέρες πριν την εκπνοή του 1991, η Σοβιετική Ένωση έγινε ιστορικό παρελθόν, μετά από διαδρομή 75 σχεδόν χρόνων. Αυτή η χρονολογία σηματοδοτεί το τέλος μίας ολόκληρης εποχής που δεν αφορούσε μόνο τη σημερινή Ρωσία και τις χώρες που προέκυψαν από την κατάρρευση, αλλά ουσιαστικά ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Ο πλανήτης παρακολούθησε την υποστολή της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο..

Ο όγδοος και τελευταίος ηγέτης της Μιχαήλ Γκορμπατσώφ παραιτήθηκε, παραχωρώντας τις εξουσίες του στον Ρώσο πρόεδρο Μπόρις Γέλτσιν. Λίγες ημέρες πριν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Γκορμπατσόφ πραγματοποίησε μία μυστική συνάντηση με τον τότε ηγέτη της Λευκορωσίας, Στάνισλαβ Σούσκεβιτς και της Ουκρανίας Λέονιντ Κραβτσούκ σε ένα δάσος της Μπελοβέζα.

Οι τρεις ηγέτες, που συνυπήρχαν στο Πολιτικό Γραφείο του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης, συνυπέγραψαν μία συμφωνία, η οποία όριζε πως «η ΕΣΣΔ έχει πάψει να υπάρχει ως υποκείμενο διεθνούς νομοθεσίας και γεωπολιτικής πραγματικότητας». Δεκαετίες αργότερα, ο Κραβτσούκ, προσπαθώντας να συγκεντρώσει υλικό από τα αρχεία της ΕΣΣΔ για την αυτοβιογραφία του, ανακάλυψε ότι το έγγραφο είχε κάνει φτερά. Χωρίς αμφιβολία δεν είναι το μοναδικό.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που παρομοιάζουν την ΕΣΣΔ με την άταφη σορό του αλλοτινού ηγέτη της Βλαντιμίρ Λένιν. Παραμένει σε ένα μαυσωλείο στην Κόκκινη Πλατεία. Με αυτό τον παραλληλισμό εννοούν ότι η ΕΣΣΔ έχει πεθάνει, αλλά συγχρόνως ζει, ότι είναι ένα είδος ζόμπι. Η Δύση συνεχίζει να αναζητά ψήγματά της στη σημερινή Ρωσία. Στην πραγματικότητα, είναι πολλά ακόμα αυτά που δεν γνωρίζουμε για εκείνο το καθεστώς που δρούσε και λειτουργούσε μυστικοπαθώς.

Τί φανερώνουν τα αρχεία της ΕΣΣΔ

Παρόλα αυτά, ο χρόνος λειαίνει ακόμα κι αυτή τη μυστικοπάθεια. Έτσι, όλο και πληθαίνουν τα αρχεία της ΕΣΣΔ που έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Ο αποχαρακτηρισμός των αρχείων της Σοβιετικής Ένωσης είναι ένα βασικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, χιλιάδες έγγραφα της KGB λέγεται ότι πουλήθηκαν στη μαύρη αγορά, όπως και μερικές μπομπίνες με φιλμ που περιείχαν απόρρητο υλικό.

Υπήρξαν πρώην στελέχη του καθεστώτος που εγκατέλειψαν τα εδάφη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ζητώντας καταφύγιο σε δυτικές χώρες. Ως αντάλλαγμα έδιναν απόρρητες πληροφορίες. Ένα από τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα ήταν ο πρώην αρχειοφύλακας των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών της KGB Βασίλι Μιτρόχιν. Έδωσε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες τον μεγαλύτερο όγκο εγγράφων, στον οποίο μεταξύ άλλων αποκαλύπτονται 200 και πλέον ονόματα κατασκόπων βρετανικής υπηκοότητας, οι οποίοι εργάστηκαν για την σοβιετική μυστική υπηρεσία.

Ο Ιωσήφ Στάλιν, πάντως, είχε φροντίσει να καλύψει υπό άκρα μυστικότητα τα αρχεία, που αφορούσαν τις λεπτομέρειες της ζωής του. Κατά κανόνα αυτά ήταν καλά φυλαγμένα. Αποκαλύπτονται αργά και επιλεκτικά. H κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος οδήγησε στο άνοιγμα των ερμητικά κλειστών αρχείων της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης, από την κρίση της οποίας περνούσαν όλες οι σημαντικές κρατικές πράξεις.

Σε αυτό το παρατεταμένο σίριαλ των αποκαλύψεων, σειρά έχει η πιο πρόσφατη. Πρόκειται για τέσσερα νέα έγγραφα, τα οποία ήρθαν αυτές τις ημέρες στη δημοσιότητα. Ο διακεκριμένος Ρώσος καθηγητής Σεργκέι Ρατζένκο στο πανεπιστήμιο Johns Hopkins τα δημοσιοποίησε στον προσωπικό του λογαριασμό στο Twitter.

Τα έγγραφα που δημοσιεύτηκαν

Το πρώτο είναι μία αναφορά ενός Σοβιετικού αντισυνταγματάρχη στην Ελλάδα ονόματι Νετσάεβ. Σε αυτήν περιγράφει την θερμή υποδοχή που τους επεφύλασσε ο κόσμος στην Ελλάδα. «Ο κόσμος λαχταρούσε να μας δει, έτρεχε γρήγορα προς το μέρος μας. Αγκάλιαζαν τα αυτοκίνητά μας, χειροκροτούσαν και φώναζαν: “Ζήτω η Σοβιετική Ρωσία! Ζήτω ο Κόκκινος Στρατός! Ζήτω οι Σύμμαχοι!”», λέει, περιγράφοντας την υποδοχή στο Σιδηρόκαστρο, στο Διδυμότειχο, στην Καβάλα, στη Δράμα, στην Κομοτηνή και αλλού.

Το δεύτερο είναι μία λεπτομερής λίστα του οπλισμού που οι Σοβιετικοί είχαν στείλει στους Έλληνες αντάρτες το 1947 στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου. Σε αυτήν περιλαμβάνονται τουφέκια, καραμπίνες, οπλοπολυβόλα, φυσίγγια και άλλα. Το τρίτο είναι μία επιστολή του τότε υπουργού Εξωτερικών της ΕΣΣΔ προς τον Ιωσήφ Στάλιν. Ο Μολότοφ γράφει: «Τα αιτήματα του Ζαχαριάδη, πλην των δύο παρακάτω σημείων, ικανοποιήθηκαν πλήρως».

Τα σημεία αυτά που αναφέρονται στα συγκεκριμένα αρχεία της ΕΣΣΔ αφορούν 60 ορεινά πυροβόλα που είχε ζητήσει ο τότε ηγέτης του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, τα οποία –λέει ο Μολότοφ– «δεν έχουμε, αποστέλλονται ισάριθμα γερμανικά αντιαρματικά πυροβόλα των 37 χιλιοστών και οβίδες για αυτά». Συμπλήρωσε, μάλιστα πως «παρόμοια πυροβόλα είχαν ήδη σταλεί στους Έλληνες και έμειναν ικανοποιημένοι».

Στη συνέχεια, ενημερώνει τον Στάλιν πως «δεν υπάρχει δυνατότητα να ικανοποιηθεί το αίτημα για βοήθεια σε υποδήματα και ρουχισμό, λόγω έλλειψης στολών και υποδημάτων ξένων προδιαγραφών» και ότι 100.000 δολάρια θα σταλούν στον Ζαχαριάδη, «μέσω του συντρόφου Σούσλοφ». Το τέταρτο έγγραφο στα αποχαρακτηρισμένα αρχεία της ΕΣΣΔ, είναι μία προσωπική επιστολή γραμμένη στα ελληνικά του Μάρκου Βαφειάδη και του Νίκου Ζαχαριάδη, η οποία στάλθηκε στις 7 Ιουλίου του 1948 στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης.

Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων

Αναφερόταν στην απόφαση των Αλβανών να κλείσουν τα σύνορα στον Δημοκρατικό Στρατό για δύο μήνες. «Το ταξίδι του συντρόφου Ζαχαριάδη σε σας με την κατανόηση και τη βοήθεια που δείξατε προς την υπόθεσή μας, στερέωσε ακόμα πιο πολύ την πίστη μας και την απόφασή μας να χτυπήσουμε εξοντωτικά το μοναρχοφασισμό και να δυσκολέψουμε πιο πολύ τις επιδιώξεις του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στη χώρα μας». Σε ένα άλλο σημείο παραθέτουν τους επιχειρησιακούς σχεδιασμούς του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που όπως αναφέρουν, κατατείνουν στην απόσπαση ελληνικού εδάφους.

«Όπως σας είναι γνωστό, το δικό μας σχέδιο συνοψιζόταν σε τούτο δω: Να φθείρουμε σε σημαντικό βαθμό το μοναρχοφασισμό (σ.σ. τον Εθνικό Στρατό που συγκροτήθηκε με τη συνδρομή των Βρετανών και αργότερα των Αμερικανών) κατά την επίθεσή του που ήταν υποχρεωμένος να κάνει ενάντια στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας στη βόρεια Πίνδο για να περάσουμε την κατάλληλη στιγμή σε αντεπίθεση με τις εφεδρείες μας, που για το σκοπό αυτό κρατάμε έτοιμες με τη μίνιμουμ επιδίωξη να του αποσπάσουμε ένα σοβαρό κομμάτι από τη βόρειο Ελλάδα».

Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων στον εμφύλιο πόλεμο είναι γνωστός. Αυτός είναι και ο λόγος που τον έχουν περιγράψει ως διεθνή πόλεμο. Διεθνή ανταγωνιστικά συμφέροντα ελίσσονταν μέσω των δύο αντιμαχόμενων πλευρών, διεκδικώντας την ισχυροποίησή τους στη μεταπολεμική παγκόσμια σκηνή. Τα τέσσερα αυτά νέα έγγραφα ρίχνουν φως στο ακανθώδες θέμα των σχέσεων των Ελλήνων κομμουνιστών με τη “Μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα”.

Πρόκειται για ένα ξεχωριστό κεφάλαιο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου που δεν έχει ακόμα ερευνηθεί πλήρως, μιας και το αρχειακό υλικό εμφανίζεται αργά και με το σταγονόμετρο. Εδώ αποδεικνύεται ότι ο Στάλιν παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αφού ενημερωνόταν ακόμα και για τον εξοπλισμό που είχε αποσταλεί στους αντάρτες. Αυτά δεν είναι τα μόνα αρχεία που αφορούν στην Ελλάδα.

Οι ελληνοσοβιετικές σχέσεις

Κάποια από τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα και αρχεία της ΕΣΣΔ αποτυπώνουν την προσοχή που έδινε η Μόσχα στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα ειδικά στις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Παρακολουθούσε και κατέγραφε συστηματικά τί συνέβαινε, μέσω πληροφοριών που συνέλεγε από διπλωματικές πηγές, από στελέχη του ΚΚΕ και από διάφορους άλλους πολιτικούς παίκτες που είχε προσεγγίσει.

Ενδιαφερόταν για τα ρεύματα εντός του στρατεύματος και υπάρχει εκτενής αναφορά για δύο κινήσεις στο στράτευμα: η μία ανωτάτων αξιωματικών και φιλοβασιλική και η άλλη κατωτέρων που χαρακτηρίζεται αντιβασιλική και δημοκρατική. «Στις 4 Σεπτεμβρίου στις 10.00 επισκέφθηκα κατόπιν προσυνεννόησης τον υπουργό Εξωτερικών Αβέρωφ. Στις αρχές της συζήτησης έστρεψα την προσοχή του Αβέρωφ σε μία σειρά παραμέτρων, οι οποίες παρεμποδίζουν την ανάπτυξη των ελληνοσοβιετικών σχέσεων και, ειδικά, στη μη διευθέτηση του ζητήματος της διέλευσης της αεροπορικής γραμμής Μόσχας-Καΐρου μέσω Αθηνών», αρχίζει την λεπτομερή αναφορά του ο τότε πρεσβευτής της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα Μ. Σεργκέγιεφ.

Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης από το 1941 μέχρι το 1946 M. Λιτβίνοφ υποβάλει στον Στάλιν μία λίστα ζητημάτων προς εξέταση. Πρώτο φιγουράρει το θέμα των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, δεύτερη η Θεσσαλονίκη, και τρίτη η Κύπρος. Κρατικά αρχεία της ΕΣΣΔ είχαν αποκαλύψει και λεπτομέρειες για την ονομαζόμενη “Ελληνική Επιχείρηση”, η οποία δεν ήταν τίποτα άλλο πέρα από μία μετακίνηση-εκτοπισμό του ελληνικού στοιχείου στη Σοβιετική Ένωση, που αποτελείτο από Πόντιους, Μαριουπολίτες και πολιτικούς φυγάδες.

Οι διώξεις επί Στάλιν

Τον Σεπτέμβριο του 1938 εκτελέστηκαν πάνω από 21.000 Έλληνες που ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση για πολλά-πολλά χρόνια και άλλοι 30.000 στάλθηκαν σε σοβιετικά γκουλάγκ στη Σιβηρία. Τα έγγραφα αποκαλύπτουν πως στην πλειονότητά τους οι Έλληνες δεν ήθελαν να πάρουν τη σοβιετική υπηκοότητα διότι ήλπιζαν πως κάποια στιγμή θα γύριζαν στην Ελλάδα. Αυτός ήταν ο λόγος που στοχοποιήθηκαν σαν «εχθροί του λαού».

Οι πρώτες συλλήψεις αρχίζουν το Δεκεμβρίου του 1937 με την κατηγορία της κατασκοπίας και της «συμμετοχής σε ελληνικές αντεπαναστατικές οργανώσεις». Τα αρχεία αποκάλυψαν ότι αυτή η “πληροφορία” είχε φτάσει στη Μόσχα από την Αθήνα. Η ελληνική εμπλοκή δεν τελείωνε εκεί, καθώς Έλληνες ήταν και αυτοί που προετοίμασαν τις λίστες άλλων ομοεθνών τους σε κάθε χωριό και πόλη. Η αλήθεια είναι ότι ο ακριβής αριθμός όσων έχασαν τη ζωή τους παραμένει ακόμα άγνωστος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Στάλιν δεν εμπιστευόταν ποτέ τις εθνικές μειονότητες στη Σοβιετική Ένωση και δρομολόγησε διώξεις εναντίον τους. Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ζητήματα που αποκαλύπτουν τα αποχαρακτηρισθέντα αρχεία είναι οι διώξεις “εχθρών του λαού”, μη εξαιρουμένων όσων κομματικών στελεχών ο Στάλιν ήθελε να βγάλει από τη μέση για λόγους που ο ίδιος έκρινε. Πρόκειται για την πιο σκοτεινή σελίδα της Σοβιετικής Ένωσης και αυτή που έπρεπε να μείνει όσο καλύτερα κρυμμένη γινόταν.

Οι περιβόητες “δίκες της Μόσχας” είναι η ορατή κορυφή του παγόβουνου. Οι μαζικές φυλακίσεις και τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας είναι ο τάφος ή η τραυματική εμπειρία εκατομμυρίων πολιτών, συχνά για ασήμαντους ή και για ανύπαρκτους λόγους. Μεταξύ των θυμάτων υπήρξαν διανοούμενοι, επιστήμονες, υπάλληλοι, εργάτες και αγρότες. Εάν έμπαινε κάποιος στο στόχαστρο της πανίσχυρης μυστικής αστυνομίας πολύ δύσκολα ξεμπέρδευε, ακόμα κι αν επρόκειτο για παρεξήγηση.

Διώξεις και… χάρτες

Η σκληρότητα των διώξεων αποτυπώνεται σε ένα έγγραφο, στο οποίο αποκαλύπτεται πώς κάποιος μπορούσε να μεταφερθεί σε ψυχιατρική κλινική χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του, αλλά και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των συγγενών του. Βρισκόταν μονάχα ένας γιατρός που έκανε λόγο «για την εμφανή ένδειξη επικινδυνότητας». Οι ψυχιατρικές διώξεις ήταν ένας από τους τρόπους για να βγάλουν από τη μέση πολίτες που για διάφορους λόγους είχαν πέσει σε δυσμένεια.

Πρόθυμοι γιατροί να παίξουν τον βρώμικο ρόλο υπήρχαν άφθονοι, αφού εάν υπάκουαν θα βρίσκονταν και οι ίδιοι στη θέση θύματος. Στις δεκαετίες του 1940 και 1950 άνθησαν σωφρονιστικές ψυχιατρικές κλινικές στο Λένινγκραντ, στη διαβόητη φυλακή Μπουτίρκα στην Μόσχα, αλλά και στην πόλη της Σιβηρίας Τομσκ. Η μυστική αστυνομία παρακολουθούσε τους πάντες και τα πάντα. Χαρακτηριστικός της μεθοδολογίας τους είναι ο φάκελος που υπάρχει για την επίσκεψη του αριστερού νοτιοαμερικανού ποιητή Πάμπλο Νερούντα στη Σοβιετική Ένωση.

Κάθε του κίνηση, κάθε του συνάντηση, κάθε του σχόλιο και συνομιλία, ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια καταγραφόταν. Δεκαετίες πριν ανακαλυφθούν τα Google Maps, η Σοβιετική Ένωση είχε φροντίσει να δημιουργήσει κάτι παρεμφερές. Επρόκειτο για χάρτες πόλεων στη Δύση, όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη. Ήταν τόσο λεπτομερείς που κατέγραφαν τους δρόμους, τις υπηρεσίες, τα καταστήματα, τις γέφυρες, μέχρι και το φορτίο που άντεχε η κάθε μία.

Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι χάρτες αυτοί δεν αποχαρακτηρίστηκαν, αλλά εντοπίσθηκαν τυχαία από έναν συλλέκτη. Ήταν μέρος των κλοπιμαίων από διάφορους αξιωματούχους, που κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης άρπαξαν ό,τι μπορούσαν για να τα πουλήσουν. Από τους χάρτες μέχρι τα απολύτως εμπιστευτικά αρχεία της σφαγής του Κατίν το 1940, κατά τη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκαν περίπου 22.000 μέλη της πολωνικής στρατιωτικής ελίτ από τις σοβιετικές δυνάμεις, βρήκαν τον τρόπο να βγουν στη δημοσιότητα.

Πολεμικός αιφνιδιασμός

Το ίδιο και κάποια από τα πεπραγμένα του Στάλιν, μέσω αποχαρακτηρισμένων απόρρητων εγγράφων που φέρεται να είναι υπογεγραμμένα από τον ίδιο και να διατάζουν εκτελέσεις πολιτών της ΕΣΣΔ. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έγγραφα αποκαλύπτει τα σοβαρά λάθη και τις καθυστερήσεις που σημειώθηκαν από τον Στάλιν τις πρώτες κρίσιμες ώρες της γερμανικής εισβολής τον Ιούνιο του 1941.

Τα αρχεία της ΕΣΣΔ επιβεβαιώνουν ότι ο Στάλιν αιφνιδιάστηκε από τη ναζιστική εισβολή, με αποτέλεσμα να διαπράξει λάθη. Τρεις ολόκληρες ώρες άργησε να δοθεί η εντολή και όταν αυτή δόθηκε ήταν άκρως αντιφατική. «Να επιτεθούν στους εχθρούς και να τους καταστρέψουν, αλλά να μην προχωρήσουν πέρα από τα σύνορα». Το αποτέλεσμα είναι γνωστό: οι Γερμανοί προελάσαν 300 χλμ. μέσα στο σοβιετικό έδαφος, σκοτώνοντας και καταστρέφοντας.

Τα έγγραφα είναι που στοιχειοθετούν την προσωπικότητα του “Πατερούλη”. Παρά το γεγονός ότι δεν είχε πνευματική καλλιέργεια, διάβαζε αρκετά και μάλιστα Ντοστογιέφσκι. Μεγάλη έκπληξη αν σκεφτεί κανείς ότι τον είχε απαγορεύσει σαν “κακή επιρροή για τους νέους”. Ο Στάλιν έγραφε μόνος του τις ομιλίες του. Ήταν υποχόνδριος, λάτρευε το κρασί και δεν ήταν λίγες οι φορές που γινόταν τύφλα.

Ο “Πατερούλης” μέσα απ’ τα αρχεία της ΕΣΣΔ

Επίσης, αγαπούσε τις κινηματογραφικές ταινίες και διέθετε πλούσια συλλογή. Μια πολύ πιο μακαύρια συλλογή ήταν εκείνη των θυμάτων του. Λέγεται ότι οι συνεργάτες του, τού παρουσίαζαν ένα άλμπουμ με τα υποψήφια θύματα, τα ονόματα και τις φωτογραφίες τους και εκείνος επέλεγε ποιος θα εξοντωθεί. Ας πάμε, όμως, στα πιο πρόσφατα. Η έκρηξη στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ είναι ένα από τα ζητήματα που ακόμα απασχολεί και γι’ αυτό τον λόγο παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα σχετικά απόρρητα έγγραφα.

Αυτά αποδεικνύουν ότι οι αρμόδιες αρχές της Σοβιετικής Ένωσης γνώριζαν ότι το πυρηνικό εργοστάσιο ήταν επικίνδυνο πολύ πριν από την καταστροφή. Η διαρροή ραδιενέργειας που προέκυψε αρχικά συγκαλύφθηκε «ώστε να αποφευχθεί ο πανικός και οι προκλητικές φήμες». Μετά από την έκρηξη, διενεργήθηκε μία ειδική επιχείρηση, στην οποία τα δείγματα νερού και εδάφους που συνέλεξε ένας Γάλλος δημοσιογράφος αλλάχθηκαν με ψεύτικα.

Η Σοβιετική Ένωση δεν πρόκειται να ταφεί και να ξεχαστεί σύντομα. Όχι τουλάχιστον όσο ακόμα εξάπτει την φαντασία αναλυτών και απλών πολιτών με τη λειτουργία της, τα τεχνολογικά εγχειρήματα και πειράματά της, καθώς με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά ενός κόσμου που ναι μεν ανήκει πλέον στην Ιστορία, αλλά έχει αφήσει βαθιά σημάδια και στο σήμερα.