Πως φτάσαμε στην ίδρυση του ΝΑΤΟ – Ο ρόλος του Τζορτζ Κένναν

Στις 4 Απριλίου συμπληρώνονται 73 χρόνια από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, όταν το 1949 υπογράφηκε στην Ουάσιγκτον ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization). Επρόκειτο για τη συμμαχία των ΗΠΑ και του Καναδά με χώρες της Δυτικής Ευρώπης (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Δανία, Πορτογαλία, Ισλανδία), με σκοπό την προστασία της Γηραιάς Ηπείρου από ενδεχόμενη στρατιωτική επίθεση της ΕΣΣΔ.

Για να φθάσουμε στην τελική πράξη είχε προηγηθεί η πρωτοβουλία των Βρετανών για συλλογική άμυνα στην Ευρώπη, με την υπογραφή της Συνθήκης των Βρυξελλών τον Μάρτιο του 1948. Στην πραγματικότητα, το Λονδίνο είχε συλλάβει τη Συνθήκη των Βρυξελλών αποκλειστικά ως το όχημα για να καταστήσει δυνατή τη συμμετοχή των ΗΠΑ στις διευθετήσεις για την ευρωπαϊκή ασφάλεια.

Όλο αυτό συνέβαινε ενώ οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να εκβιάσουν την Δύση σε ένα νέο γύρο διαπραγματεύσεων για το μέλλον της Γερμανίας, κυρίως με το να επιβάλλουν αποκλεισμό στο Δυτικό Βερολίνο, εκτός από τον αέρα. Σήμερα γνωρίζομε ότι η απόφαση του Στάλιν να μην σταματήσει την αεροπορική πρόσβαση ήταν αντίθετη προς τις συστάσεις του σοβιετικού στρατού. Ο Στάλιν, περιμένοντας ότι δεν θα ήταν σε θέση η Δύση να υποστηρίξει το Δυτικό Βερολίνο από αέρος, επέλεξε να μην προκαλέσει μια στρατιωτική σύγκρουση.

Ο δεύτερος Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο Βέλγος Paul-Henri Spaak, είπε κάποτε, χαριτολογώντας, ότι το ΝΑΤΟ θα έπρεπε να αναγείρει ένα άγαλμα στον Ιωσήφ Στάλιν. Ακόμη και σήμερα, κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί: εάν ο Στάλιν δεν είχε υπερεκτιμήσει τις δυνατότητες του στην Ανατολική Ευρώπη και το Βερολίνο, θα είχε αναδυθεί το ΝΑΤΟ όπως το γνωρίζουμε;

Ο σκοπός του ΝΑΤΟ 

Το 1952, ο Lord Ismay, πρώτος Γραμματέας του ΝΑΤΟ, είχε αποκαλύψει –με το γνωστό βρετανικό φλέγμα και προβοκατόρικο τρόπο θα λέγαμε– τον σκοπό δημιουργίας του ΝΑΤΟ με την παροιμιώδη φράση: «Να κρατήσει την Σοβιετική Ένωση έξω, τους Αμερικανούς μέσα και τους Γερμανούς κάτω» (“keep the Soviet Union out, the Americans in, and the Germans down”). Για να φθάσουμε σε αυτό το σημείο είχαν προηγηθεί γεγονότα, εκτιμήσεις και καταστάσεις που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Στις ΗΠΑ, μετά τον πόλεμο, υπήρχε μια τάση και φωνές για απόσυρση από την Ευρώπη, αφού οι ΗΠΑ ήταν στις νικήτριες δυνάμεις, με τις λιγότερες απώλειες σε σχέση με τις κατεστραμμένες ευρωπαϊκές χώρες. Μάλιστα, η άποψη των Αμερικανών, σε ό,τι αφορά την ηττημένη Γερμανία που ήταν η αιτία για δύο παγκόσμιους πολέμους με δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς, ήταν να τη φέρουν ει δυνατόν στη λίθινη εποχή. Τι άλλαξε τότε την αμερικανική γεωστρατηγική αντίληψη; Δύο γεγονότα:

• Πρώτο, ήταν το πραξικόπημα της Πράγας, τον Φεβρουάριο του 1948 που έδωσε αποφασιστική ώθηση στη δημιουργία του Συμφώνου των Βρυξελλών. Ενίσχυσε δε και τις αμερικανικές τάσεις για μια συμμαχία με τη Δυτική Ευρώπη.
• Δεύτερον, ο αποκλεισμός του Βερολίνου από τον Ιούνιο του 1948 έπεισε τους Αμερικανούς ότι οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να προκαλέσουν έναν νέο πόλεμο, αν μη τι άλλο λόγω της μεγάλης ανισορροπίας ισχύος που υπήρχε στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Ο στρατηγικός γκουρού των ΗΠΑ

Μετά από αυτά, καταλυτικός παράγων απέβη τελικά το τηλεγράφημα του πρέσβη των ΗΠΑ στην Μόσχα του Τζορτζ Κένναν το 1946, που ξαναήλθε στην επιφάνεια. Στο μακροσκελές τηλεγράφημά του (the Long Telegram) έκτασης 8.000 λέξεων, ο Τζορτζ Κένναν, γκουρού αργότερα της αμερικανικής γεωστρατηγικής αντίληψης, ανέλυε την σοβιετική απειλή και παρότρυνε την αμερικανική ηγεσία στη λήψη σοβαρών αποφάσεων για την αντιμετώπισή της. Το τηλεγράφημα ήταν τελικά και ο καταλύτης για την αλλαγή στάσης των ΗΠΑ.

Έτσι άλλαξαν την αρχική τους αντίληψη περί απομονωτισμού και αποφάσισαν αφενός τη δημιουργία μιας μοναδικής και πρωτότυπης συλλογικής πολιτικοστρατιωτικής συμμαχίας κλειστού τύπου, αφετέρου αντί της καταλυτικής τιμωρίας των Γερμανών, να δημιουργήσουν στην Δυτική Γερμανία, το απαραίτητο στρατιωτικό και οικονομικό ανάχωμα για την αντιμετώπιση της σοβιετικής αναθεωρητικής και επεκτατικής πολιτικής.

Έτσι, καταλήγοντας θα λέγαμε ότι τα αίτια της δημιουργίας του ΝΑΤΟ πρέπει να αναζητηθούν σε δύο επίπεδα: Πρώτον, την εντεινόμενη δυτικοευρωπαϊκή ανασφάλεια, και δεύτερον στη συμπεριφορά της Σοβιετικής Ένωσης το έτος 1948, που τελικά έπεισε τους Αμερικανούς για την ανάγκη δικής τους παρέμβασης. Έτσι είδαμε την τεράστια οικονομική βοήθεια που προσφέρθηκε στη Δυτική Γερμανία, ώστε να αναφέρεται η πολιτική αυτή ως δήθεν γερμανικό οικονομικό θαύμα. Και αν το 1949 είχε “προταθεί” στο ΝΑΤΟ να αναγείρει ένα άγαλμα υπέρ του Στάλιν, σήμερα θα πρέπει να “προταθεί” να αναγείρει ένα άγαλμα υπέρ του Βλαντιμίρ Πούτιν!