Το “Τάγμα Αζόφ” και οι Ουκρανοί νεοναζιστές – Αλήθειες και ψέματα

Ως γνωστό σε κάθε πόλεμο, το πρώτο θύμα είναι η αλήθεια. Στον πόλεμο στην Ουκρανία η αλήθεια πυροβολήθηκε καιρό πριν  αρχίσουν οι πραγματικές εχθροπραξίες και ίσως το βόλι που την σκότωσε φτιάχτηκε το 2014. Η αλήθεια, οι μισές αλήθειες και τα ξεκάθαρα ψέματα ανταγωνίζονται για την κυριαρχία στην αφήγηση των Μίντια. Ο ισχυρισμός του Πούτιν ότι η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία για να την “αποναζιστοποιήσει” είναι ψέμα. Το ότι υπάρχουν νεοναζιστές, όπως το “Τάγμα Αζόφ” είναι, όμως, αλήθεια.

Ο ισχυρισμός ότι η εξέγερση του Μαϊντάν του 2014 ήταν ένα “φασιστικό πραξικόπημα” και ότι η Ουκρανία είναι ναζιστικό κράτος χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια από το Κρεμλίνο για να δικαιολογήσει την κατοχή της Κριμαίας και την υποστήριξη των ρωσόφωνων αυτονομιστών στα ανατολικά της χώρας. Ο ισχυρισμός έχει βρει θιασώτες σε αντίθετους πόλους και έχει απήχηση και στην Ελλάδα, αλλά δεν είναι αληθής. H Ουκρανία είναι ένα φιλελεύθερο-δημοκρατικό κράτος, αν και ατελές, με ελεύθερες εκλογές που επιφέρουν αλλαγές στην εξουσία, όπως έγινε το 2019 με την εκλογή του Ζελένσκι.

Η ειρωνεία του εν εξελίξει πολέμου είναι η προσπάθεια της Ρωσίας να χαρακτηρίσει τη σύγκρουση εκστρατεία “απoναζιστοποίησης”. Ο Πούτιν, εξαρχής τείνει να χαρακτηρίζει οποιαδήποτε εκδήλωση του ουκρανικού εθνικισμού σαν “φασισμό”. Λόγω και των δυτικών Μίντια, η διεθνής κοινή γνώμη δεν συμμερίζεται τους χαρακτηρισμούς της Μόσχας. Είναι παράλογο να χαρακτηρίζεται μια χώρα με έναν ελεύθερα εκλεγμένο Εβραίο πρόεδρο σαν “ναζιστική”.

Ο Ζελένσκι μπορεί να είναι ένας φιλελεύθερος, φιλοδυτικός λαϊκιστής, αλλά εξελέγη νόμιμα σε εκλογές που ούτε η Μόσχα αμφισβήτησε. Αναμφίβολα, λοιπόν, στην Ουκρανία δεν υπάρχει ναζιστικό καθεστώς. Το να υποστηρίζει κανείς, όμως, ότι δεν υπάρχουν νεοναζιστικά στοιχεία είναι ψευδές. Σε ένα πρόσφατο δελτίο ειδήσεων στο BBC Radio 4, αναφέρθηκε ότι είναι «αβάσιμος ο ισχυρισμός του Πούτιν πως το ουκρανικό κράτος υποστηρίζει τους Ναζί». Η αναφορά αυτή είναι παραπληροφόρηση που αντικρούει παλαιότερα ρεπορτάζ του BBC, το οποίο είχε αναφέρει με στοιχεία, ότι το ουκρανικό κράτος παρέχει από το 2014 χρηματοδότηση, όπλα και άλλες μορφές υποστήριξης σε ακροδεξιές πολιτοφυλακές, μεταξύ αυτών και σε νεοναζιστικές.

Το “Τάγμα Αζόφ”

Το 2019, ένα ρεπορτάζ στο αμερικανικό περιοδικό Harper’s καταδείκνυε ότι ανώτερα στελέχη του “Τάγματος Αζόφ” αλλά και άλλων ακροδεξιών ουκρανικών οργανώσεων παραδέχονταν ανοιχτά θέματα σχετικά με την ιδεολογία και τα σχέδιά τους για το μέλλον. Από τα δικά τους λόγια δεν αφήνεται αμφιβολία για τις νεοναζιστικές καταβολές και τη νεοναζιστική ιδεολογία αυτής της οργάνωσης.

Η ιστοσελίδα Bellingcat, που επικρίνει σφοδρότατα τη ρωσική προπαγάνδα, σε μια σειρά άρθρων που δημοσίευσε τα τελευταία χρόνια εστίασε στο “Τάγμα Αζόφ”, την πιο ισχυρή ακροδεξιά ομάδα της Ουκρανίας κι αυτή που ευνοείται περισσότερο από τη γενναιοδωρία του κράτους. Σε αυτό το πλαίσιο ερευνήθηκε το άνοιγμα της οργάνωσης προς τους Αμερικανούς λευκούς εθνικιστές, καθώς και η χρηματοδότησή της από το ουκρανικό κράτος για τη διδασκαλία “πατριωτικής εκπαίδευσης” και την υποστήριξη των απόστρατων βετεράνων. Καταδείχτηκε η σύνδεση του “Ταγματος Αζόφ” με τη διοργάνωση νεοναζιστικών φεστιβάλ black metal μουσικής και η υποστήριξή του προς το εξόριστο, αντι-Πούτιν ρωσικό νεοναζιστικό κίνημα Wotanjugend. Οι τελευταίοι πλέον φιλοξενούνται στο στρατηγείο του “Τάγματος Αζόφ” στο Κίεβο.

Το “Τάγμα Αζόφ” ιδρύθηκε το 2014 από τον Αντρίι Μπιλέτσκι, πρώην ηγέτη της ουκρανικής νεοναζιστικής ομάδας “Ουκρανός Πατριώτης”, στην αρχή της αποκαλούμενης “Επανάσταση του Μαϊντάν” ενάντια στον εκλεγμένο φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Το 2010, ο Μπιλέτσκι εξέφρασε την πεποίθηση ότι μια μέρα η Ουκρανία θα «ηγούνταν των λευκών φυλών του κόσμου σε μια τελική σταυροφορία… ενάντια στους σημίτες υπανθρώπους».

Τα γεγονότα που ακολούθησαν τον προώθησαν σε κεντρικό ρόλο στη ουκρανική πολιτική σκηνή. Μαζί με άλλες ακροδεξιές ομάδες, όπως ο “Δεξιός Τομέας”, το εκκολαπτόμενο “Τάγμα Αζόφ” έπαιξε ρόλο στη μάχη κατά της ουκρανικής αστυνομίας που είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του εκλεγμένου προέδρου. Το “Ταγμα Αζόφ” δημιουργήθηκε αρχικά ως ειδικό αστυνομικό τάγμα και γρήγορα έβγαλε όνομα για την υπεράσπιση της Μαριούπολης στη νοτιοανατολική Ουκρανία κατά την ρωσική επίθεση το 2014-2015. Πλέον αποτελεί σύνταγμα της ουκρανικής Εθνοφρουράς.

Η οργάνωση απέκτησε ένα μεγάλο κτήριο που του δόθηκε από το Υπουργείο Άμυνας και το μετέτρεψε σε έδρα και κέντρο στρατολόγησης στο Κίεβο, μετονομάζοντάς το σε “Κοζάκικο Οίκο”. Στον “Κοζάκικο Οίκο” υπάρχουν αίθουσες διδασκαλίας για τις εκπαιδευτικές διαλέξεις που παρέχει η οργάνωση με κρατική χρηματοδότηση. Το κτήριο επίσης φιλοξενεί το λογοτεχνικό σαλόνι και τον εκδοτικό οίκο του “Τάγματος Αζόφ” Plomin.

Στις συγκρούσεις του 2014

Έκτοτε το κίνημα έχει μετριάσει την δημόσια νεοναζιστική ρητορική του, εστιάζοντας στην προβολή της πολεμικής αρετής του. Αλλά τα στελέχη του συνεχίζουν να κάνουν τατουάζ με ναζιστικά σύμβολα (σύμβολα των SS και αποκρυφιστικά ναζιστικά). Οι διπλοί ρούνοι των SS είναι από τα επίσημα εμβλήματα του “Τάγματος Αζόφ” που υπάρχουν στις στολές και στα λάβαρα των μονάδων του.

Η δύναμη του “Τάγματος Αζόφ” πηγάζει από τις κάνες των όπλων κι όχι από τις όποιες λογοτεχνικές δραστηριότητες. Το 2014, όταν ο ουκρανικός στρατός τα βρήκε σκούρα με τους Ρώσους αυτονομιστές, εθελοντές του “Αζόφ” υπό την ηγεσία του Μπιλέτσκι πολέμησαν στις πρώτες γραμμές, ανακαταλαμβάνοντας τη Μαριούπολη, όπου και σήμερα πολιορκούνται. Αποδείχτηκαν ιδιαίτερα τολμηροί και αποτελεσματικοί, και έδρεψαν δάφνες ως υπερασπιστές του ουκρανικού έθνους.

Σαν ανταπόδοση και ευρισκόμενο υπό στρατιωτική πίεση το Κίεβο ενσωμάτωσε το “Τάγμα Αζόφ” ως επίσημο σύνταγμα της Εθνοφρουράς. Ταυτόχρονα η οργάνωση απολάμβανε την υποστήριξη του Αρσέν Αβάκοφ, ισχυρού ολιγάρχη και υπουργού Εσωτερικών στην κυβέρνηση Ποροσένκο (2014-2019). To 2019, η οργάνωση αριθμούσε 22.500 εγγεγραμμένους οπαδούς (20.000 μέλη του Εθνικού Σώματος, 1500 Σύνταγμα Αζόφ, 1000 Εθνική Πολιτοφυλακή), όπως ανέφερε μια αμερικανική μελέτη που δημοσιεύτηκε την εποχή εκείνη.

Αυτό δημιούργησε αντιδράσεις στην ουκρανική Ακροδεξιά, λόγω της προνομιακής μεταχείρισης του “Τάγματος Αζόφ”, καθώς του έδινε πρωτοκαθεδρία και υπερβολική προβολή. Παρόλα αυτά στις εκλογές του 2019 δεν κατόρθωσε να μπει στη Βουλή παρά το γεγονός ότι το όριο για εκπροσώπηση ήταν στο 2%, και παρά το γεγονός ότι είχε ένα ενωμένο μπλοκ ακροδεξιών κομμάτων ως όχημα. Απλά, οι Ουκρανοί ψηφοφόροι δεν έλκονταν καθόλου από τις πρακτικές και την ιδεολογία, αυτών των κομμάτων.

Ο “σωτήρας” της ουκρανικής Ακροδεξιάς

Η ρωσική εισβολή αποτέλεσε “νεκρανάσταση” για τον ακροδεξιό πολιτικό χώρο, ο οποίος έμοιαζε καταδικασμένος στην αφάνεια. Και πάλι το Κίεβο στράφηκε στο “Τάγμα Αζόφ” και τους εταίρους του για την υπεράσπιση της επαρχίας του Ντονμπάς, όπου αποδείχτηκαν ιδιαίτερα σκληροί και αποτελεσματικοί μαχητές, υφιστάμενοι όμως και αντίστοιχες απώλειες. Αυτό ανέβαζε τις μετοχές τους στο πολιτικό χρηματιστήριο.

Οι ένοπλες μονάδες του “Τάγματος Αζόφ” επεκτείνονται. Σχηματίζουν νέα τάγματα στο Χάρκοβο και το Ντνίπρο, μια νέα μονάδα ειδικών δυνάμεων στο Κίεβο και τοπικές αμυντικές πολιτοφυλακές σε δυτικές πόλεις όπως το Ιβάνο-Φρανκίβσκ. Ενώ πριν από λίγες εβδομάδες οι δυτικές χώρες προσπαθούσαν ο εξοπλισμός που έστελναν στην Ουκρανία να μην φτάσει στα χέρια του “Τάγματος Αζόφ”, τώρα  αυτό ανεστράφη.\

Μέχρι τη ρωσική εισβολή, οι δυτικές κυβερνήσεις και τα δυτικά Μίντια προειδοποιούσαν συχνά για τους κινδύνους νεοναζί και ρατσιστές από τη δυτική Ευρώπη να αποκτήσουν πολεμική εμπειρία πολεμώντας στις γραμμές του “Τάγματος Αζόφ” και άλλων νεοναζιστικών πολιτοφυλακών. Μετά τη ρωσική εισβολή, όμως, αυτές οι ανησυχίες έχουν εξαφανιστεί. Το ίδιο και τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ.

Πλέον, η Δύση αποφεύγει να κατονομάσει αυτές τις δυνάμεις ως αυτό που είναι, πρωτίστως από φόβο ότι εάν μιλήσει με τη γλώσσα της αλήθειας θα δώσει τροφή στις ρωσικές καταγγελίες. Αυτή η στάση, όμως, είναι λάθος. Αντί να “αποναζιστικοποιήσει” την Ουκρανία, η ρωσική επίθεση βοήθησε να εδραιωθεί ο ρόλος και η παρουσία των ακροδεξιών οργανώσεων στον στρατό της Ουκρανίας, αναζωογονώντας μια φθίνουσα πολιτική δύναμη, την οποία είχαν απορρίψει οι Ουκρανοί στις εκλογές.

Στο κάτω-κάτω, η πρωταρχική απειλή που αντιπροσωπεύουν οργανώσεις, όπως το “Τάγμα Αζόφ” δεν στρέφεται εναντίον του ρωσικού κράτους, στο οποίο υπάρχουν πολλά ακροδεξιά στοιχεία, ούτε εναντίον της Δύσης. Η νεοναζιστική Ακροδεξιά συνιστά απειλή για τη μελλοντική σταθερότητα του ίδιου του ουκρανικού κράτους, όπως έχει προειδοποιήσει εδώ και καιρό η Διεθνής Αμνηστία και η Human Rights Watch.

Ενώ μπορεί σήμερα οι νεοναζιστικές πολιτοφυλακές να είναι χρήσιμες για την άμυνα στη ρωσική εισβολή, σε περίπτωση που η κυβέρνηση Ζελένσκι πέσει ή βρεθεί σε κατάσταση ομηρίας ή εξορίας, οργανώσεις όπως το “Τάγμα Αζόφ” μπορεί να βρουν χρυσή ευκαιρία να αμφισβητήσουν ό,τι έχει απομείνει από το κράτος και να εδραιώσουν τις δικές τους βάσεις εξουσίας, έστω και σε τοπικό επίπεδο. Αν, λοιπόν, κάτι πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι Ουκρανοί νεοναζιστές και ο Πούτιν είχαν εξαρχής έναν κοινό παρονομαστή: την αλλαγή πολιτεύματος στο Κίεβο.