Γιατί αυτοκτονεί το χταπόδι όταν αποκτά παιδιά;

Οι επιστήμονες εξακολουθούν να απορούν και να μένουν με αναπάντητα ερωτήματα όσον αφορά στο παράδοξο φαινόμενο της, τρόπον τινά, αυτοκτονίας του θηλυκού χταποδιού μετά την επώαση των αυγών του αλλά και του θανάτου του αρσενικού. Το χταπόδι είναι ένα από τα πιο έξυπνα ασπόνδυλα και έχει περίπλοκο νευρικό σύστημα. Γιατί αυτοκτονεί το θηλυκό μετά την επώαση, αλλά και γιατί τα αρσενικά μόλις γονιμοποιήσουν το θηλυκό, γερνούν απότομα και πεθαίνουν; Νεότερη έρευνα που δημοσιεύθηκε στους New York Times προσπαθεί να φωτίσει το πώς και το γιατί, τουλάχιστον ως προς το πρώτο σκέλος, για τη μητέρα.

Εν γένει τα περισσότερα είδη χταποδιού έχουν μέσο όρο ζωής το ένα έτος. Άπαξ και αναπαραχθούν, επωάζουν από εκατοντάδες μέχρι χιλιάδες αυγά. Κάποια είδη (εκείνα που έχουν π.χ. μήκος 7 μέτρα στους ωκεανούς και ζουν 5 χρόνια) επίσης αυτοκτονούν μετά την επώαση, αλλά εν τω μεταξύ, επωάζουν μέχρι και 80.000 ωά στην μία και μοναδική φορά που αναπαράγονται. Τα περισσότερα είδη αναπαράγονται προς το μέσον της ζωής τους, ανεξαρτήτως της διαφορετικής διάρκειάς της από είδος σε είδος.

Το θηλυκό, όταν ζευγαρώσει, φροντίζει εν συνεχεία τα αυγά του με εξαιρετική προσοχή. Τα παίρνει ένα- ένα και τα εναποθέτει ευλαβικά σε συγκεκριμένα σημεία σε μια σειρά, σαν τσαμπί σταφυλιών, σταθεροποιώντας τα στα τοιχώματα της σπηλιάς του στα βράχια. Φροντίζει να ανανεώνει το νερό στέλνοντας κύματα “φρέσκου” νερού προς το μέρος τους και διώχνει βίαια τους εχθρούς.

Το χταπόδι και τα χταποδάκια

Η μητέρα παύει να τρώει και μένει διαρκώς πλέον δίπλα στα αυγά της, χάνει το έντονο χρώμα και το μυικό της τόνο, τα μάτια θολώνουν και όταν πλέον τα “χταποδάκια” ξεπετάγονται, η μητέρα, με όσες δυνάμεις της έχουν απομείνει, αρχίζει να χτυπιέται σε βράχια ή να τρίβεται επιθετικά επάνω σε αιχμηρά σημεία ή και να τρώει τις ίδιες της τις σάρκες.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι για όλα “φταίνε” δύο αδένες που εδράζονται ανάμεσα στα μάτια του χταποδιού και παίζουν τον αντίστοιχο ρόλο με την υπόφυση των ανθρώπων. Θέλησαν να δουν τι γίνεται στην περίπτωση που αφαιρούσαν αυτούς τους δύο και κυρίως τον έναν που υποψιάζονταν ως “φταίχτη”. Διαπίστωσαν ότι, τα θηλυκά, από τα οποία είχαν αφαιρεθεί οι αδένες μετά την ωοτοκία, δεν αυτοκτόνησαν, συνέχισαν να τρέφονται και έζησαν αρκετούς μήνες, σαν να μην είχαν αποκτήσει απογόνους. Όμως, είχε αλλάξει η συμπεριφορά τους και προς τα αυγά: δεν τα φρόντισαν διόλου και τα άφησαν στην τύχη τους στη σπηλιά τους.

Οι ερευνητές εντοπίζουν συγκεκριμένα δύο χημικά σήματα αυτών των αδένων που αφαίρεσαν και που συνδέονται με την αναπαραγωγική συμπεριφορά. Ο ένας αδένας παράγει πρεγνενολόνη και προγεστερόνη, κάτι αναμενόμενο καθώς αυτές οι δύο ορμόνες παράγονται από πολλά ζώα. Ο άλλος αδένας παράγει ουσίες που είναι απαραίτητες για την εν συνεχεία παραγωγή χολικών οξέων, που με τη σειρά τους βοηθούν στην απορρόφηση του διατροφικού λίπους. Επίσης βοηθούν στην παραγωγή μιας ακόμη πρόδρομης ουσίας (της 7-dehydrocholesterol ή 7-DHC), η οποία παράγεται και σε πολλά σπονδυλωτά.

Το χταπόδι ξέρει

Στους ανθρώπους η τελευταία ουσία προάγει την παραγωγή χοληστερόλης και βιταμίνης D, όμως στο ανθρώπινο είδος τα υψηλά επίπεδά της είναι επικίνδυνα και συνδέονται με σοβαρές γενετικές αναπτυξιακές ανωμαλίες. Στα χταπόδια οι ερευνητές υποψιάζονται ότι παίζει έναν άλλον μοιραίο  ρόλο και ότι συγκεκριμένα είναι εκείνη που τα ωθεί στην αυτοκτονική συμπεριφορά τους.

Η επιστήμη βλέπει τον ανθρώπινο θάνατο ως αποτέλεσμα της αποτυχίας των οργάνων να συνεχίσουν την ακμαία λειτουργία τους. Στο θηλυκό χταπόδι όμως φαίνεται πως το ίδιο το ζώο προκαλεί το θάνατό του, χωρίς να περιμένει τη φυσική φθορά και γήρανση. Πιθανόν το χταπόδι να “ξέρει” ότι για να τραφούν οι απόγονοί του, θα πρέπει αυτοί να βρουν τροφή και ο όγκος της μάνας αλλά και του πατέρα, θα τα στερήσει από το “κυνήγι” που τους χρειάζεται για να ζήσουν στην περιοχή –πλαγκτόν, γαστερόποδα, θαλάσσιοι γυμνοσάλιαγκες, μύδια, καβούρια και μικρά ψάρια.

Ο προγραμματισμός τους για πολλούς απογόνους παράλληλα, “λέει” στον οργανισμό τους το “τόπο στα νιάτα” ως κάθετη και μοναδική λύση για την επιβίωση του είδους, σαν να ξεκαθαρίζει απόλυτα ότι δεν χωρούν γέροι και νεογέννητα στον κόσμο, κι ας είναι αυτός ένας ολόκληρος ωκεανός. Ο απίστευτα μεγάλος αριθμός των ωαρίων που εκκολάπτονται, δηλαδή, είναι σημαντικός παράγοντας στο “να φεύγουν από τη μέση” οι γονείς με γενετικό προγραμματισμό. Ακόμα κι αν το 80% από τα νεογέννητα χταποδάκια φαγωθεί από άλλα είδη, και πάλι κάθε ζευγάρι χταποδιών αποκτά δεκάδες απογόνους.

Το χταπόδι και ο πιγκουίνος

Η φροντίδα των ωών είναι χρονοβόρα, από 2 μέχρι 10 μήνες ανάλογα με το είδος ενώ σε κάποια είδη κρατά σπανίως σχεδόν σε όλη τους τη ζωή, 5 χρόνια! Η μητέρα εξακολουθεί να προστατεύει τα μικρά της και αφότου εκκολαφθούν, μέχρι να γίνουν επαρκώς αξιόμαχα. Σε όλο αυτό το διάστημα οι μαμάδες δεν τρώνε τίποτα και δεν απομακρύνονται καθόλου από τη σπηλιά. Μάλιστα σε ένα πείραμα που έγινε, διαπίστωσαν ότι η μητέρα απόδιωχνε τις τροφές που τις έριχναν.

Εκείνο που κρατάει τη μητέρα στη ζωή κατά την επώαση είναι οι σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες, η ακινησία που μειώνει τον μεταβολισμό και ό,τι διατροφικό είχε αποθηκευμένο στον οργανισμό της προτού “κυοφορήσει”. Kαι οι πιγκουίνοι κάνουν κάτι παρόμοιο: όσο επωάζουν τα αυγά (επί 2-3 μήνες) δεν τρώνε τίποτα και συντηρούνται από το λίπος τους, χάνοντας περίπου το 45% του βάρους τους. Αυτοί όμως, δεν πεθαίνουν.