Ασφάλεια και ελευθερία ή νόμος και τάξη
24/09/2018
Γράφει ο Γιάννης Μαντζουράνης –
1. Ολες τις σύγχρονες κοινωνίες ταλανίζουν προβλήματα ασφάλειας των πολιτών, που εντείνονται από φαινόμενα, όπως η οικονομική κρίση, η μετανάστευση, το προσφυγικό ρεύμα, το οργανωμένο έγκλημα, η τρομοκρατία κ.λπ.
Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος αναπτύχθηκαν κυρίως δύο ρεύματα πολιτικής σκέψης και πρακτικής, τα οποία διαφοροποιούνται στην επιχειρησιακή μεθοδολογία, στηρίζονται σε αντίθετα ιδεολογικο-πολιτικά υπόβαθρα και συν τω χρόνω απέκτησαν χαρακτηριστικά πολιτικοϊδεολογικών δογμάτων. Αμφότερα συνοψίζονται σε τρεις λέξεις. Πρόκειται για το δόγμα Νόμος και Τάξη και για το δόγμα Ασφάλεια και Ελευθερία. Μολονότι η διασφάλιση της ασφάλειας των πολιτών είναι κοινός στόχος αμφότερων, οι διαφορές τους δεν είναι ούτε πρακτικά ασήμαντες ούτε πολιτικά αδιάφορες.
2. Το δόγμα Νόμος και Τάξη νοηματοδοτούν δύο κρίσιμοι όροι: ο Νόμος με την έννοια της έκφρασης της κρατικής βούλησης για θέσπιση ρυθμιστικών της κοινωνικής συμβίωσης κανόνων δικαίου και η Τάξη με την έννοια του συνόλου δικαιικών κανόνων, οι οποίοι κατοχυρώνουν την ειρηνική συμβίωση των κοινωνιών και αξιώνουν υπακοή προς διατήρηση της σταθερότητας στις κοινωνικές σχέσεις και της καθεστηκυίας τάξης.
Η εντός του κράτους τάξη, άλλως δημόσια τάξη, προϋποθέτει εξουσία επιβάλλουσα ρυθμίσεις, υποδηλώνει υποταγή των πολιτών στο ρυθμιστικό πλαίσιο και δημιουργεί ευταξία, ήτοι κατάσταση ηρεμίας και σταθερότητας.
Κοινή καταγωγή αμφότερων είναι το Κράτος, που με την ενιαία και αδιαίρετη εξουσία ανεξαρτήτως της τριχοτόμησης των λειτουργιών της σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική και της ανάθεσης καθεμιάς λειτουργίας σε διαφορετικά όργανα, διαθέτει το μονοπώλιο της έννομης βίας.
Εδώ ο πολίτης είναι παρών, πλην όμως όχι ως πρωταγωνιστής αλλά ως αποδέκτης των επιλογών και δράσεων της κρατικής εξουσίας, που εκ των άνω παράγει νόμους και επιβάλλει τάξη. Στη βάση αυτού του δόγματος υπάρχει μια αντίληψη για την πολιτεία, η οποία στηρίζεται στη διάκριση κράτους και κοινωνίας και υπήρξε θεμέλιο ενός συχνά αποκρουστικού τρόπου λειτουργίας αυτής, στον βαθμό που διασφάλισε κρατικό «κύρος» σε μυθολογικό, θεολογικό, μοναρχικό, αυταρχικό ή και τύποις δημοκρατικό υπόβαθρο, ενώ επιτρέπει στο κράτος να επιβάλλεται στην κοινωνία χωρίς ουσιαστική εξάρτηση από τη λειτουργία των κοινωνικών θεσμών.
Αυτή η διάκριση εκφράζει μια πολιτεία όπου η διαδικασία κοινωνικής συναίνεσης εξαντλείται στη νομικά τυποποιημένη εκλογή των αρχόντων. Ετσι η πολιτεία γίνεται αυτοσκοπός, οπότε απαλλάσσεται από την υποχρέωση αναζήτησης μιας αέναης κοινωνικής δικαίωσης και μετατρέπεται σε ιερατείο, που απεχθάνεται τη διαφάνεια. Αναμφίβολα και το αντίστροφο εγκυμονεί κινδύνους, αφού η υποβάθμιση του κράτους συνεπιφέρει δεινά.
3. Το δόγμα Ασφάλεια και Ελευθερία σημασιολογείται από δύο διαχρονικές αξίες:
α) την ασφάλεια με την έννοια αναζήτησης και κατοχύρωσης κοινωνικής αρμονίας, η οποία υπάρχει όταν η κοινωνική ζωή ρυθμίζεται από τη βούληση των περισσότερων και την καθολική αναγνώριση αυτής, οπότε η ασφάλεια καθίσταται συγκεκριμένο σύστημα ελευθερίας και η ελευθερία εννοιολογικό στοιχείο της ασφάλειας των πολιτών, καθώς και
β) την ελευθερία, που ορίζεται ως η νόμω ακώλυτη ανάπτυξη, έκφραση και τελείωση της ατομικότητας του κοινωνού με όλους τους επιτρεπτούς ή αδιάφορους για την έννομη τάξη τρόπους.
Οσο η αλληλεξάρτηση του ρυθμού της κοινωνικής ζωής και της βούλησης της πλειονότητας αποδυναμώνεται τόσο η δημοκρατική νομιμοποίηση της εξουσίας εξασθενεί. Τότε η εξουσία αναγκάζεται να διασφαλίσει, με τεχνητά μέσα, ένα status quo που δεν προϋποθέτει ελευθερία, αλλά χρειάζεται βία για να εξαναγκάσει τα μέλη της κοινωνίας να «εναρμονισθούν» με ένα ανομιμοποίητο δέον της εξουσίας. Εδώ αναφύεται και εγκαθιδρύεται μια «τάξη» είτε εκτός (praeter) είτε εναντίον (contra) της ελευθερίας. Σε αυτό το δόγμα στο επίκεντρο βρίσκεται ο πολίτης όχι ως μέσον αλλά ως σκοπός κοινωνίας και κράτους.
Σημειωτέον ότι οι όροι ασφάλεια και ελευθερία διακρίνονται για τη σχετικότητά τους. Η ύπαρξη αμφότερων διαπιστώνεται συγκριτικά και με αφετηρία κρίσης μια προηγούμενη κατάσταση του ίδιου κοινωνικού χώρου ή παράλληλων καταστάσεων κοινωνιών με παρόμοιο δικαιικό σύστημα.
Στην αδυσώπητη πραγματικότητα ό,τι προστίθεται στην ασφάλεια αφαιρείται από την Ελευθερία και ότι δεν αφαιρείται από την ελευθερία αφαιρείται από την Ασφάλεια. Αυτή η διαπίστωση οδηγεί στην αναπόφευκτη παραδοχή ότι ο συμβιβασμός της σχετικής ασφάλειας της κοινωνίας με ταυτόχρονη διατήρηση της σχετικής ελευθερίας των πολιτών είναι μονόδρομος.
Σε αυτό το πλαίσιο, η καταστολή δεν είναι ούτε ευλογία Θεού ούτε ξένο σώμα αλλά αναγκαίο εργαλείο, που η χρήση του περιορίζεται από την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, ήτοι αναλογίας σκοπού και μέσων. Οποιος κινείται εκτός αυτού του σχήματος είτε σκέπτεται ανιστορικά και αφηρημένα είτε έχει άλλες σκοτεινές επιδιώξεις.
4. Από τα παραπάνω γίνεται ολοφάνερο, γιατί τα αυταρχικά καθεστώτα, τα ακροδεξιά και δεξιά κόμματα και οι υπερσυντηρητικοί και ακραία νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υιοθετούν το δόγμα Νόμος και Τάξη και πολεμούν το δόγμα Ασφάλεια και Ελευθερία. Ολοι οι άλλοι, όμως, γνωρίζουν ότι: «Οσοι είναι πρόθυμοι να παραδώσουν θεμελιώδεις ελευθερίες για να αποκτήσουν λίγη προσωπική ασφάλεια δεν αξίζουν ούτε την ελευθερία ούτε την ασφάλεια» όπως διεκήρυσσε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος.
