Έφυγε από τη ζωή η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα

Πέθανε σήμερα τα ξημερώματα, μετά από νοσηλεία δύο ημερών και σε ηλικία 83 ετών η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, επί δεκαετίες διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, ιστορικός τέχνης, αρχαιολόγος και καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Είχε διατελέσει και αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού-Παιδείας και Θρησκευμάτων στην υπηρεσιακή κυβέρνηση του 2015. Σε δύο μέρες, είχε προγραμματίσει προτού νοσήσει ξαφνικά, να δώσει συνέντευξη Τύπου για έκθεση έργων του Παρθένη.

«Κακά τα ψέματα, θα δυσκολευτούμε να συνηθίσουμε την Εθνική Πινακοθήκη χωρίς τη Μαρίνα», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη για το θάνατο της καθηγήτριας. Ο τέως πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος σχολίασε με θλίψη το γεγονός: «Η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα αναδείχθηκε, λόγω και έργω, αυθεντική και εμβληματική εκπρόσωπος του ελληνικού αλλά και του ευρωπαϊκού Πολιτισμού εν γένει. Και μόνον η ολοκλήρωση της Εθνικής Πινακοθήκης, έργο ζωής για την Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, της εξασφαλίζει το μερίδιο αιωνιότητας, το οποίο δικαιωματικώς της ανήκει».

Σε συλλυπητήριο μήνυμα ο πρωθυπουργός έγραψε «Αποχαιρετούμε με θλίψη μία κυρία του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, που υπηρέτησε τις τέχνες και για 30 χρόνια κράτησε το τιμόνι της Εθνικής Πινακοθήκης. Διατήρησε ολοζώντανο ένα κύτταρο αισθητικής και προσιτό σε όλους έναν πνεύμονα μνήμης και καλλιέργειας. Για να οδηγήσει, πριν φύγει, το αγαπημένο της «Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου» στη νέα εποχή, μετά την ανακαίνιση και τον εκσυγχρονισμό του. Έργο στο οποίο αφιερώθηκε με πάθος.Όλοι χάνουμε σήμερα μία μορφή δραστήρια, δημιουργική όσο και οικεία. Και, προσωπικά, μία ξεχωριστή φίλη».

Η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα γεννήθηκε στο Αρκαλοχώρι Ηρακλείου Κρήτης και παντρεύτηκε σε ηλικία 17 ετών με τον φιλόλογο Δημήτρη Πλάκα. Ο πατέρας της ήταν σιδηρουργός και το σπίτι ήταν στο ίδιο κτίσμα με το σιδεράδικο. Ο πατέρας  της είχε κλεφτεί με τη μητέρα της όταν ήταν δεκαέξι χρόνων – οι γονείς της δεν τον ήθελαν για γαμπρό. Η ίδια έβλεπε τον πατέρα της σαν τον Ήφαιστο, όπως είχε πει σε συνέντευξή της. Για τη μητέρα της, που την έχασε από καρκίνο, έλεγε πως ήταν ποιητική φύση.

Η Μαρίνα Πλάκα πήγε γυμνάσιο στο Ηράκλειο, επειδή στο χωριό δεν υπήρχε τριτάξιο. Όμως οι γονείς της ανησυχούσαν επειδή ήταν όμορφη και μπορεί “να έπαιρνε τον κακό δρόμο” εκεί στην μεγάλη πόλη, το Ηράκλειο. Οπότε την σταμάτησαν από το σχολείο και γύρισε στο χωριό. Εκεί γνώρισε τον τότε 26χρονο καθηγητή αρχαίων ελληνικών Δημήτρη Πλάκα που τον είχαν στείλει στο Αρκαλοχώρι με δυσμενή μετάθεση, επειδή ήταν αριστερός. Παντρεύτηκαν όταν εκείνη ήταν μόλις 17 ετών και στη συνέχεια σπούδασε, γιατί εκείνος την έπεισε να ξαναγυρίσει στα θρανία. Κέρδισε με αγώνα μάλιστα τις υποτροφίες, με τις οποίες προχώρησε τις σπουδές της, καθώς ο σύζυγος είχε έναν πολύ μικρό μισθό.

Φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης παρακολούθησε Ιστορίας της Τέχνης υπό τον καθηγητή Παντελή Πρεβελάκη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και εν συνεχεία έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με υποτροφία του Ι.Κ.Υ στην Ιστορία και Κοινωνιολογία της Τέχνης στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.

Το 1975 εκλέχθηκε καθηγήτρια στην έδρα της Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας αντικαθιστώντας τον αποχωρήσαντα λόγω ορίου ηλικίας Παντελή Πρεβελάκη και έγινε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στην ιστορία της Σχολής. Έχει βραβευτεί με το Βραβείο Καζαντζάκη του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης (1985), το Α΄ Κρατικό Βραβείο Μελέτης-Δοκιμίου για το βιβλίο Περί Ζωγραφικής-Αλμπέρτι και Λεονάρντο (1988)  κ.ά.

Ζωή γεμάτη τιμητικές διακρίσεις 

Επίσης έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ιππότη και Ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1997 και 2005), με το παράσημο του Αλφόνσου του Σοφού του Υπουργείου Πολιτισμού της Ισπανίας (2000), με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας (2004), το παράσημο του Ιππότη και Ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών της Ιταλικής Δημοκρατίας (1994 και 2007), το Βραβείο «Αριάδνη» από την Παγκρητική Ένωση Αμερικής (2009) και με το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας (2011).

Μια μεγάλη στενοχώρια της ήταν το 1992 όταν ο σύζυγός της παρουσίασε καρκίνο και έχασε τη μάχη πολύ γρήγορα. Η δεύτερη μεγάλη στενοχώρια της ήταν το 2012, με την κλοπή ενός έργου του Πικάσο (το “Γυναικείο Κεφάλι”)  και άλλων δύο από την Εθνική Πινακοθήκη. Είχε πει χαρακτηριστικά «ένιωσα όπως τότε που μου ανακοίνωσαν ότι ο σύζυγός μου έχει καρκίνο. Δεν θα ησυχάσω μέχρι να βρεθούν». Και βρέθηκαν το 2021 σε ένα ρέμα στο Χαλάνδρι.

Η ίδια κάνοντας έναν προσωπικό απολογισμό είχε πει ότι ως κοριτσόπουλο δεν είχε πάει ούτε σε ένα πάρτι και δεν έζησε νεανική ζωή, γιατί ήταν διαρκώς στον αγώνα σπουδής και επιβίωσης. «Δεν θεωρώ όμως ότι έχασα. Μάλλον κέρδισα. Και παιδιά που δεν έκανα, ήταν από βούληση. Ο Πλάκας έλεγε ότι πρέπει να διαλέξω. “Δεν μπορείς να είσαι και καλή μητέρα και καλή επιστήμων”. Διάλεξα αυτόν τον δρόμο και δεν με έχει στενοχωρήσει», είπε η ίδια πριν από λίγα χρόνια. Και συμπλήρωσε: «Πιστεύω ότι ο άνθρωπος που είναι αληθινά πνευματικός, δεν είναι ποτέ μόνος. Αυτό είναι το μεγάλο δώρο που μας κάνει η παιδεία. Οτι καταλύει τη μοναξιά. Επίσης δεν φοβάμαι τον θάνατο και λίγο-πολύ δεν φοβάμαι και τα γηρατειά. Αυτό μου το έμαθε η Άννα Σικελιανού που ήταν σοφός άνθρωπος».