Β’ Παγκόσμιος: Κροάτες στρατιώτες και φονιάδες στην υπηρεσία του Μουσολίνι

Η Κροατία ήταν ένα κράτος δορυφόρος Ιταλών και Γερμανών που δημιουργήθηκε μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τον Απρίλιο του 1941. Ο ηγέτης του Άντε Πάβελιτς διέταξε την συγκρότηση κροατικών ενόπλων δυνάμεων προς ενίσχυση των αξονικών του συμμάχων και επικυρίαρχων. Το Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, η μετέπειτα Γιουγκοσλαβία ήταν ένα τεχνητό κράτος δημιούργημα της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Στο κράτος αυτό εντάχθηκαν και οι Κροάτες με απόφαση του κοινοβουλίου τους το 1918. Το 1921 ωστόσο το κροατικό κοινοβούλιο καταργήθηκε μαζί με την κροατική αυτονομία.

Οι Κροάτες, με επικεφαλής τον Στέπαν Ράντις αντέδρασαν. Όμως το 1928, εν μέσω αυξανόμενης έντασης, ο Ράντιτς δολοφονήθηκε και η κατάσταση εκτραχύνθηκε. Το 1929 ιδρύθηκε η εθνικιστική οργάνωση Ούστασα με στόχο την ανεξαρτητοποίηση της Κροατίας. Ο Γιουγκοσλάβος βασιλιάς Αλέξανδρος, για να συγκρατήσει την κατάσταση, ανέλαβε δικτατορικές εξουσίες τις οποίες διατήρησε ως το 1931. Η Ούστασα προκάλεσε μικρή εξέγερση το 1932 που καταπνίγηκε από τους Γιουγκοσλάβους, ενώ κύμα τρόμου επικράτησε στην Κροατία.

Ως αντίδραση ήρθε η δολοφονία του βασιλιά Αλέξανδρου, το 1934 στη Μασσαλία. Ακολούθησε πολιτική αναταραχή αλλά με την Συμφωνία Τσβέτκοβιτς – Μάτσεκ του 1939 αποφασίστηκε η δημιουργία της αυτόνομης επαρχίας της Κροατίας εντός του Γιουγκοσλαβικού βασιλείου και η κατάσταση τέθηκε υπό σχετικό έλεγχο. Βάσει της συμφωνίας το γιουγκοσλαβικό κράτος διατηρούσε τον έλεγχο στην άμυνα, την εσωτερική ασφάλεια, τις εξωτερικές σχέσεις και το εμπόριο. Κατά συνέπεια η κροατική αυτονομία ήταν μάλλον επιφανειακή και δεν ικανοποίησε τους ακραίους κύκλους και δει την Ούστασα που στηριζόταν στην ιταλική υποστήριξη.

Η Ιταλία είχε πάντα εδαφικές βλέψεις επί της Γιουγκοσλαβίας, από 1918, πολύ πριν δηλαδή ανέλθει στην εξουσία ο Μουσολίνι. Ο Ιταλός δικτάτορας έχοντας το όραμα της ανάστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν αυτός που ήθελε να προσαρτήσει τις δαλματικές ακτές και άλλες, συνοριακές, περιοχές. Πάντως, όταν στις 6 Απριλίου οι δυνάμεις του Άξονα εισέβαλαν στη Γιουγκοσλαβία οι κροατικές μονάδες εγκατέλειψαν τον αγώνα. Ο ούτως ή άλλως καταδικασμένος αγώνας της Γιουγκοσλαβίας έληξε σύντομα και στις 10 Απριλίου 1941 ανακηρύχθηκε το ανεξάρτητο κροατικό βασίλειο με βασιλιά τον Ιταλό πρίγκιπα Αϊμόνε της Αόστα ο οποίος έλαβε το όνομα Τόμισλαβ Β’.

Ουσιαστικά πάντως την εξουσία ανέλαβε η Ούστασα με επικεφαλής τον Άντε Πάβελιτς, ο οποίος έλαβε και την προσωνυμία «Πογκλάβνικ» (αρχηγός-ηγέτης). Οι ελπίδες των Κροατών δεν ικανοποιήθηκαν πλήρως καθώς ναι μεν οι Γερμανοί τους παραχώρησαν και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αλλά παράλληλα Ιταλοί και Ούγγροι πήραν εδάφη κατοικούμενα από Κροάτες.

Το καθεστώς Πάβελιτς είναι υπεύθυνο για τις δολοφονίες εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως Σέρβων, αλλά και Εβραίων και τσιγγάνων. Στη χώρα λειτούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, εξόντωσης ουσιαστικά, με πρώτο το διαβόητο του Γιασένοβατς. Παράλληλα το καθεστώς συγκρότησε ένοπλες δυνάμεις με πρωταρχικό σκοπό την εκκαθάριση των μη Κροατών από τα εδάφη του κράτους και δευτερεύοντα την ενίσχυση των Ιταλών και Γερμανών συμμάχων.

Στην υπηρεσία της Ιταλίας

Τον Ιούλιο του 1941 η ιταλική Ανωτάτη Διοίκηση απαίτησε από τον Πάβελιτς την συγκρότηση μιας κροατικής «λεγεώνας» που θα πολεμούσε στο πλευρό του Ιταλικού Στρατού στο Ανατολικό Μέτωπο. Το καθεστώς Μουσολίνι είχε κάθε δικαίωμα να απαιτεί από τον Πάβελιτς καθώς ήταν αυτό που στήριξε και εξέθρεψε την Ούστασα από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 μέχρι την συντριβή της Γιουγκοσλαβίας. Ο Πάβελιτς δεν ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα από το ιταλικό αίτημα αλλά για καθαρά πολιτικούς λόγους αποφάσισε να συναινέσει. Έτσι στις 26 Ιουλίου η κροατική διοίκηση διέταξε την συγκρότηση του Ελαφρού Μηχανοκίνητου Τάγματος (ΕΜΤ).

Το ΕΜΤ εντάχθηκε οργανικά στο σώμα των Μελανοχιτώνων. Είχε δύναμη 45 αξιωματικών, 70 υπαξιωματικών και 1.100 στρατιωτών. Αποτελείτο από τρεις λόχους τυφεκιοφόρων, έναν λόχο πολυβόλων, έναν λόχο όλμων των 81mm, έναν λόχο αναπληρώσεων και μια πυροβολαρχία συνοδείας με τέσσερα ορειβατικά πυροβόλα των 65mm. Διοικητής τοποθετήθηκε ο αντισυνταγματάρχης Έγκον Ζίτνικ και η μονάδα μεταφέρθηκε στη βόρεια Κροατία για εκπαίδευση. Λόγω όμως αστοχίας της ιταλικής επιμελητείας, το ΕΜΤ, υποχρεώθηκε να παραμείνει στην περιοχή για περισσότερο καιρό. Μάλιστα για να μην αδρανεί αποφασίστηκε να συμμετάσχει σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά κρυμμένων Γιουγκοσλάβων στρατιωτών και παρτιζάνων.

Ανατολικό Μέτωπο

Μόλις στις 17 Δεκεμβρίου το ΕΜΤ μετακινήθηκε αλλά όχι για το Ανατολικό Μέτωπο. Μετέβη στην Ιταλία όπου εφοδιάστηκε με νέο οπλισμό και εκπαιδεύτηκε για τρεις μήνες. Μετά το πέρας της εκπαίδευσης και την επιθεώρησή του από τον Ιταλό στρατηγό και μετέπειτα στρατάρχη Ούγκο Καβαλέρο και τον Κροάτη υπουργό Άμυνας στρατάρχη Κβάτερνικ, το τάγμα έλαβε την πολεμική του σημαία και οι άνδρες του ορκίστηκαν πίστη στο κροατικό κράτος και τον Πάβελιτς, αλλά και στην Ιταλία, τον Ιταλό βασιλιά και τον Ιταλό δικτάτορα Μουσολίνι.

Τελικά το τάγμα έφτασε στο Ανατολικό Μέτωπο στις 16 Απριλίου 1942 στην Ουκρανία και εντάχθηκε στην 3η Μεραρχία Ιππικού (ΜΙ) «Principe Amadeo Duca D’Aosta». Εκεί εφοδιάστηκε και του παραχωρήθηκαν τρία μικρά αυτοκίνητα, έξι μοτοσικλέτες και 44 φορτηγά, αλλά και 108 άλογα. Στις 11 Μαΐου του ΕΜΤ έλαβε το βάπτισμα του πυρός επιχειρώντας να ενισχύσει το ιταλικό 63ο Τάγμα Μελανοχιτώνων «Tagliamento».

Στην σύγκρουση αυτή υπέστη και τις πρώτες του απώλειες. Το τάγμα συνέχισε να μάχεται στην Ουκρανία. Στις 11 Ιουλίου 1942 η 3η ΜΙ διατέθηκε στο Ιταλικό 35ο ΣΣ. Την επομένη το τάγμα διακρίθηκε ιδιαίτερα στην επίθεση κατά των Σοβιετικών επιτυγχάνοντας προέλαση σε βάθος 19 χλμ. περίπου εντός της εχθρικής τοποθεσίας. Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν με ταχύ ρυθμό και στις 28 Ιουλίου το τάγμα πέρασε τον ποταμό Ντόνετσκ και συνέχισε την προς Ανατολάς προέλαση.

Στις 20 Αυγούστου δέχτηκε ισχυρή σοβιετική αντεπίθεση στο Σεραφίμοβιτς επί του ποταμού Ντον. Οι Κροάτες άντεξαν στην πίεση, απέκρουσαν την επίθεση και συνέλαβαν και 46 Σοβιετικούς αιχμαλώτους. Ωστόσο οι απώλειες του ήταν βαριές καθώς το ΕΜΤ θρήνησε 27 νεκρούς και είχε επίσης 90 άνδρες τραυματίες. Οι Ιταλοί πάντως αναγνώρισαν την μαχητικότητα των Κροατών και το τάγμα έλαβε εύφημο μνεία του διοικητή του ιταλικού 35ου ΣΣ.

Η ιταλική 8η Στρατιά κράτησε τις θέσεις τις επί του Ντον μέχρι τον Δεκέμβριο του 1942 όταν δέχτηκε ισχυρή σοβιετική επίθεση και διασπάστηκε. Στις 19 Δεκεμβρίου το κροατικό τάγμα ήταν ανεπτυγμένο στους λόφους 210 και 168 στην τοποθεσία του ποταμού Τσιρ. Εκεί το ΕΜΚ περικυκλώθηκε και πολέμησε, κυριολεκτικά, μέχρις εσχάτων, επί δύο ημέρες. Κανένας άνδρας του ΕΜΤ δεν επέζησε.

Η 2η Κροατική “Λεγεώνα”

Η καταστροφή του ΕΜΤ προκάλεσε οργή στο Ζάγκρεμπ. Η κροατική κυβέρνηση κατηγορούσε τους Ιταλούς για την τραγική αυτή εξέλιξη. Ωστόσο και πάλι, όταν πιέστηκε από τη Ρώμη, δεν μπόρεσε να αντισταθεί και συμφώνησε στην συγκρότηση ενός νέου τμήματος που θα πολεμούσε στο πλευρό των ιταλικών δυνάμεων. Το νέο σώμα ονομάστηκε 2η Κροατική Λεγεώνα (2η ΚΛ). Η μονάδα συγκροτήθηκε τον Μάιο του 1943. Επρόκειτο να έχει δύναμη συντάγματος. Θα αποτελείτο από δύο τάγματα, έναν λόχο όλμων, μια μοίρα πυροβολικού των δύο πυροβολαρχιών, απόσπασμα μηχανικού και έμπεδο τάγμα. Οι Ιταλοί παραχώρησαν στολές, οπλισμό και εξοπλισμό. Οι Κροάτες εθελοντές στάλθηκαν στην Ιταλία για εκπαίδευση, στις 22 Ιουνίου, αλλά τα γεγονότα πρόλαβαν.

Με την ιταλική συνθηκολόγηση στις 9 Σεπτεμβρίου ο διοικητής της 2ης ΚΛ συνταγματάρχης Νόβακ επιχείρησε να οδηγήσει τους άνδρες του πίσω στην Κροατία, αλλά επενέβησαν οι Γερμανοί και η μονάδα τέθηκε υπό γερμανική διοίκηση. Αναπτύχθηκε κατά υπομονάδες για τη φύλαξη της μήκους 120 χλμ. σιδηροδρομικής γραμμής Ταρβίζιο-Ούντινε, στη βόρεια Ιταλία, γινόμενη στόχος των παρτιζάνων.

Παρέμεινε εκεί μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου του 1943. Κατόπιν μεταφέρθηκε στο Στόκεραου της Αυστρίας για να συνεχιστεί η εκπαίδευση των ανδρών. Οι Γερμανοί όμως άλλαξαν γνώμη και αποφάσισαν να διαλύσουν τη 2η ΚΛ, όπως και έγινε. Οι άνδρες της μεταφέρθηκαν σε άλλους, υπό συγκρότηση, κροατικούς σχηματισμούς – κυρίως στην 373η Κροατική Μεραρχία Πεζικού (ΚΜΠ) και στην εθνοφρουρά.

“Αντικομμουνιστές” εθελοντές

Μια άλλη μονάδα στην υπηρεσία της Ιταλίας στην οποία πολέμησαν Κροάτες ήταν η Εθελοντική Αντικομμουνιστική Εθνοφρουρά – Milizia Volontaria Anti Comunista (ΕΑΕ). Στη δύναμη αυτή υπηρέτησαν Κροάτες, αλλά και Σέρβοι αντικομμουνιστές και έδρασε στις κατεχόμενες από τους Ιταλούς Δαλματικές περιοχές με αποστολή την αντιμετώπιση των παρτιζάνων, όπως μαρτυρά και το όνομά της.

Στο διάστημα από το καλοκαίρι του 1942 μέχρι την άνοιξη του 1943 οι Ιταλοί συγκρότησαν την μονάδα εθνοφρουράς «Ζάρα», η οποία υπήχθη στην ομώνυμη ιταλική 158η Μεραρχία. Η μονάδα αριθμούσε συνολικά 1.500 άνδρες οργανωμένους σε οκτώ λόχους δυνάμεως 100-250 ανδρών έκαστος. Όλοι οι αξιωματικοί ήταν Ιταλοί, αλλά οι υπαξιωματικοί ήταν άνδρες του πρώην Γιουγκοσλαβικού Στρατού.

Σε δύο από τους λόχους υπηρετούσαν Σέρβοι και στους λοιπούς έξι Κροάτες. Αργότερα συγκροτήθηκε ένας ακόμα λόχος από Σέρβους και Ιταλούς. Τον Μάρτιο του 1943 η μονάδα αναδιοργανώθηκε και σχηματίστηκαν δύο τάγματα, το 22ο Τάγμα Εφόδου Ορθοδόξων (Σέρβοι) και το 20ο Τάγμα Εφόδου Ρωμαιοκαθολικών (Κροάτες). Η μονάδα αρχικά και τα δύο τάγματα κατόπιν συμμετείχαν στις κατά των παρτιζάνων επιχειρήσεις του Ιταλικού Στρατού στη Δαλματία και διέπραξαν εγκλήματα πολέμου, σφαγιάζοντας αμάχους και καίγοντας χωριά.

Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, καταδιωκόμενοι από τους παρτιζάνους πολλοί άνδρες του 20ου Τάγματος τέθηκαν στην υπηρεσία των Γερμανών, ενώ άλλοι αποτέλεσαν τον πυρήνα της VII Ούστασα και ανέλαβαν καθήκοντα «εσωτερικής ασφάλειας», ανάλογα με τα προηγούμενά τους. Οι Σέρβοι της μονάδας εντάχθηκαν στην «Μεραρχία Dinar» των Τσέτνικ.