Τα αδιέξοδα της Τουρκίας στο Αιγαίο

Οι δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, την 14η Νοεμβρίου του 2018 στην επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων του τουρκικού κοινοβουλίου περί τρίτης επιλογής, πέραν του διεθνούς δικαστηρίου και της διπλωματίας, για την διευθέτηση με την Ελλάδα της υφαλοκρηπίδας και των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, συνιστούν κλιμάκωση της ρητορικής της γειτονικής χώρας. Δεν είναι καθόλου υπερβολή να λεχθεί ότι επί της ουσίας φωνάζει ο κλέφτης για να φοβηθεί ο νοικοκύρης, τη στιγμή που η Τουρκία τοις πράγμασι απορρίπτει την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στη βάση του διεθνούς δικαίου και ως εκ τούτου δεν αποδέχεται την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Αντίθετα, η Άγκυρα στηρίζει την πολιτική λύση στο πλαίσιο διμερούς διαπραγμάτευσης εκτιμώντας ότι η Αθήνα βρίσκεται σε κατάσταση απομειωμένης διαπραγματευτικής ισχύος και ως εκ τούτου μέρος των τουρκικών αξιώσεων στο Αιγαίο δύναται να ικανοποιηθεί. Η εν λόγω τουρκική πεποίθηση ενισχύεται έτι περαιτέρω λόγω της εκλαμβανόμενης από την Τουρκία συνεχούς ελληνικής υποχωρητικότητας σε κρίσιμα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής όπως το Σκοπιανό.

Στρατιωτικά μέσα για την προβολή της τουρκικής ισχύος σε Αιγαίο συνιστούν τόσο η αποστολή του ερευνητικού πλοίου Μπαρμπαρός συνοδεία τουρκικών πολεμικών πλοίων νότια του Καστελόριζου και εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας όσο και οι καθημερινές παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη.

Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας βαίνουν αυξανόμενες τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά υπό την έννοια ότι η θέση της Άγκυρας, σύμφωνα με την οποία τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου περιβάλλονται μόνο από τουρκική υφαλοκρηπίδα, δημιουργεί αλυσιδωτές διεκδικήσεις που εστιάζουν στην αποστρατικοποίηση, τον επιχειρησιακό έλεγχο του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, το εύρος του ελληνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων.

Επί της ουσίας δηλαδή η Τουρκία επιδιώκει την εκ βάθρων ανατροπή του status quo στο Αιγαίο αξιώνοντας τη συνεκμετάλλευση του θαλάσσιου πλούτου και τη συνυπευθυνότητα ως προς τις περιοχές έρευνας και διάσωσης και τον έλεγχο της εναέριας κυκλοφορίας (FIR). Για την Ελλάδα η μοναδική διαφορά με την γειτονική χώρα περιορίζεται σε αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, δηλαδή στο δικαίωμα αποκλειστικής εκμετάλλευσης του βυθού και του υπεδάφους σε θαλάσσια περιοχή πέρα από τα ελληνικά χωρικά ύδατα.

Σε αναζήτηση θαλάσσιας ισχύος

Η Τουρκία αποτελεί de facto χώρα που ασκεί κυριαρχία επί χερσαίου εδάφους με δεδομένο τον υφιστάμενο θαλάσσιο αποκλεισμό των λιμανιών της Σμύρνης, της Μερσίνης και της Κωνσταντινούπολης που καθιστά αδύνατη τη ναυτική σύνδεση με την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. H τουρκική κάθοδος στα νερά του Αιγαίου και την ανοιχτή θάλασσα της Μεσογείου αποτελεί στρατηγικό στόχο της Τουρκίας.

Προς πραγμάτωση του εν λόγω στόχου, η Άγκυρα δημιουργεί εντάσεις στρατιωτικού ή διπλωματικού χαρακτήρα προκειμένου να εμπεδώσει την ύπαρξη περισσότερων διαφορών στο Αιγαίο με την Αθήνα προβάλλοντας το πρόσθετο επιχείρημα ότι ως διάδοχο κράτος της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανήκουν σε αυτή δεκάδες νησιά και βραχονησίδες στο Αιγαίο που δεν αναφέρονται ονομαστικά σε συνθήκες.

Με τα σημερινά δεδομένα, τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας εκτείνονται στα 6 ναυτικά μίλια κατ’ εφαρμογή του άρθρου 139 του Κώδικα Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου του 1973 (Ν.Δ. 187/1973, ΦΕΚ Α΄261) και του Αναγκαστικού Νόμου 230/1936 “Περί Καθορισμού Αιγιαλίτιδος Ζώνης της Ελλάδος». Τουτέστιν, η Ελλάδα ασκεί κυριαρχία επί ποσοστού 35% των υδάτων του Αιγαίου, η Τουρκία επί 8,8%, ενώ το εναπομείναν 56,2% συνιστά διεθνή χωρικά ύδατα.

Η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια θα αυξήσει στο 64% την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο, η Τουρκία θα ασκεί κυριαρχία σε ποσοστό 10% με το εναπομείναν 26% να συνιστά διεθνή χωρικά ύδατα. Με απλά λόγια, η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια αποτελεί εφιαλτικό σενάριο για την Τουρκία καθώς με αυτό τον τρόπο θα παγιωθεί ο χερσαίος εγκλωβισμός και άρα ο θαλάσσιος αποκλεισμός της ο οποίος μεταφράζεται και σε αποκλεισμό από τη νομή και κατοχή των θαλασσίων πόρων.

Προς αποτροπή του εφιαλτικού σεναρίου, η Τουρκία επιδιώκει να αποκτήσει θαλάσσια ισχύ αφενός δημιουργώντας στρατιωτικές ή διπλωματικές εντάσεις στο Αιγαίο και πέριξ της κυπριακής ΑΟΖ αλλά και προβαίνοντας σε ανοικτές ή κεκαλυμμένες πολεμικές απειλές, όπως εμφαίνεται στις πρόσφατες δηλώσεις τόσο του Τούρκου υπουργού εξωτερικών στο τουρκικό κοινοβούλιο όσο και του Τούρκου υπουργού Άμυνας. Αφετέρου η Τουρκία επιδιώκει την πρόσκτηση θαλάσσια ισχύος υλοποιώντας φιλόδοξο στρατιωτικό πρόγραμμα, του γνωστού ως έργο MILGEM, για την κατασκευή κορβετών με ενσωματωμένα συστήματα τεχνολογίας stealth που θα πραγματοποιούν ανθυποβρυχιακό πόλεμο και περιπολίες σε θαλάσσιες περιοχές.

Εξαιρετικά περιορισμένες δυνατότητες

Η διπλωματική ή/και στρατιωτική παρεμβατική δυνατότητα της Τουρκίας προκειμένου να αποτρέψει τις εξελίξεις επί του ενεργειακού παιγνίου όπως αυτό εκτυλίσσεται εντός της κυπριακής ΑΟΖ κρίνεται επί του παρόντος εξαιρετικά περιορισμένη. Τούτο αποτυπώνεται άλλωστε στην απρόσκοπτη διεξαγωγή των προετοιμασιών στο θαλάσσιο οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ όπου κατέφθασε το γεωτρύπανο Stena IceMax προκειμένου να πραγματοποιηθεί η πρώτη γεώτρηση της αμερικανικής Exxon Mobil και της καταριανής Qatar Petroleum.

Η τελευταία ανακοίνωση του εκπροσώπου του αμερικανικού Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι η Ουάσιγκτον αποθαρρύνει κάθε ενέργεια ή ρητορική που αυξάνει τις εντάσεις στην περιοχή εκτιμάται ότι έχει ως αποδέκτη την τουρκική προεδρία απορρίπτοντας τις διατυπωθείσες τουρκικές απειλές εν όψει της έναρξης των αμερικανικών γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ.

Η Τουρκία ωστόσο φαίνεται να χρησιμοποιεί ως πεδίο εκτόνωσης και προβολής των τουρκικών διεκδικήσεων την Ελλάδα με αποδέκτες τόσο το εσωτερικό της ακροατήριο όσο και τρίτες χώρες. Στους τουρκικούς υπολογισμούς, η Ελλάδα αποτιμάται ως ο αδύναμος κρίκος από τον οποίο μπορεί να αποσπαστούν παραχωρήσεις ή/και υποχωρήσεις, όπως η πρόσφατη αναδίπλωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στην άσκηση του κυριαρχικού δικαιώματος για επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια. Η τακτική του ανατολίτικου παζαριού εκ μέρους της Τουρκίας αναμένεται να ενεργοποιηθεί πλήρως έναντι της Ελλάδας το προσεχές χρονικό διάστημα. Στο χέρι της τελευταίας είναι να αποφύγει τις ανατολίτικες κακοτοπιές και να προστατεύσει τα εθνικά της συμφέροντα.