Οδοιπορικό στην Ίμβρο – Ο Ελληνισμός (υπο)μένει και ελπίζει…

Κάτι σκιρτάει έντονα μέσα σου όταν βρεθείς στην Ίμβρο. Στο πολύπαθο νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου, που εξαιρέθηκε της ανταλλαγής πληθυσμών και είχε το αυτοδιοίκητο, σύμφωνα με την Συνθήκη της Λοζάνης, αλλά υπέστη τα πάνδεινα. Το ελληνικότατο αυτό νησί έζησε πολλά σε δύσκολες περιόδους, με τον εκεί Ελληνισμό να συρρικνώνεται και να φεύγει κακήν κακώς τέσσερις δεκαετίες πριν, αφήνοντας χωριά κουφάρια…

Η ιστορική γνώση, οι νωπές μνήμες, οι καταγραφές θηριωδιών, οι άγριες εποχές των ανοικτών φυλακών που φιλοξενούσαν βαρυποινίτες της Ανατολίας, οι οποίοι βίαζαν και ρήμαζαν ανενόχλητα, έχουν μεν παρέλθει, αλλά… Τα βήματα επανόδου των Ιμβρίων στις πατρικές κοιτίδες είναι διστακτικά και περιορισμένα. Το δημοτικό σχολείο, το Γυμνάσιο και το Λύκειο που ξανάρχισαν να λειτουργούν πριν από επτά χρόνια είναι μια πρόοδος. Βήματα που είναι μεν θετικά, αλλά η εμπέδωση εμπιστοσύνης καθυστερεί.

Βρισκόμαστε στην χερσόνησο της Καλλίπολης και από το λιμάνι του Καμπάτεπε, στην ασιατική ακτή των Δαρδανελίων, με το φέρι της γραμμής μετά από μια όμορφη διαδρομή 14 μιλίων, μιας ώρας και 10 λεπτών, η άφιξη στο λιμάνι του Αγίου Κήρυκου (Κuzulimani) του νησιού είναι μια μικρή γιορτή. Οι ντόπιοι μας υποδέχονται με καλούδια και χαμόγελα, προβάλλοντας την πραμάτεια τους, κουλούρια, αναμνηστικά, καφέ φραπέ αλλά και ελληνικό, αριάνι και παγωτά. Αυτή η πλευρά του νησιού, που είναι ξερή, απότομη, σταχτιά με απότομα βράχια δίχως πράσινο, μας προϊδεάζει για τις αντιθέσεις που θα ζήσουμε. Η Ίμβρος, στην είσοδο του Ελλησπόντου, έχει έκταση 279 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Η Σαμοθράκη και η Λήμνος, αναλόγως προς τα πού κινούμαστε θα βρίσκονται στον ορίζοντά μας. Θέλουμε να τα δούμε όλα. Χωριά, κάστρα, εκκλησιές, τους ομογενείς που απέμειναν, να ακούσουμε αφηγήσεις, να γνωρίσουμε τον μητροπολίτη Κύριλλο. Τα σχολεία είναι κλειστά. Θα πάμε στην ιδιαίτερη πατρίδα του Οικουμενικού Πατριάρχη, στο χωριό των Αγίων Θεοδώρων, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Θα πάμε μετά στις βοτσαλωτές παραλίες, στην βόρεια και τη νότια πλευρά, με τους μαγευτικούς κολπίσκους. Στα Λιβούνια, τον Κάρδαμο και φυσικά στα πονεμένα χωριά, τα Αγρίδια και το Σχοινούδι, στο Κάστρο, αλλά και στο χωριό Σιρίνκιοϊ, όπου ήταν οι αγροτικές φυλακές.

Τα μάτια της ψυχής ανοικτά

Τα μάτια της ψυχής ανοικτά, το μυαλό και η καρδιά μας σε διέγερση. Προχωρούμε αργά και σταματούμε σε κάθε σημείο. Δεν χορταίνουμε να αντλούμε εικόνες και πληροφορίες. Η απογραφή του 2020 στην Ίμβρο, πρώην Imroz και σημερινή Gokceada (σημαίνει ουρανοκατέβατο νησί) ή σε άλλη μετάφραση “νησί του Παραδείσου” κατέγραψε 10.106 κατοίκους Τουρκοπόντιους από την Τραπεζούντα, Κούρδους από τα βάθη της χώρας, Τουρκοβούλγαρους και 700 Έλληνες, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι ηλικιωμένοι, αλλά και ορισμένους νέους με οικογένειες και παιδιά που θέλουν να μείνουν στον τόπο τους.

Τα στοιχεία του παρελθόντος, όταν ήκμαζε ο Ελληνισμός, είναι συγκλονιστικά. Στο Σχοινούδι το 1960 υπήρχαν πάνω από 3000 Έλληνες, ήταν από τα πιο πλούσια χωριά της Τουρκίας, διέθετε εξατάξιο σχολείο και φοιτούσαν 300 μαθητές. Διέθετε εμπορικό κέντρο που εκτεινόταν σε έκταση 15 στρεμμάτων και είχε δυο κινηματογράφους.

Κινητικότητα στο νησί μια και η άφιξη του Οικουμενικού Πατριάρχη στην ιδιαίτερη πατρίδα του συνδέεται με μια σημαντική επέτειο των 61 χρόνων από τη μέρα που είχε χειροτονηθεί διάκονος, οπότε παρόντες οι μητροπολίτες κ. Κύριλλος Μοσχονησίων, Μύρων κ. Χρυσόστομος, Ίμβρου Τενέδου κ. Κύριλλος, ιερωμένοι από το εξωτερικό και διοργανωτές μιας σημαντικής έκθεσης φωτογραφίας του Θεσσαλονικιού φλαουτίστα και προβεβλημένου φωτογράφου Νίκου Κουκή με θέμα “Άγιο Όρος. Βίος της ερήμου”.

Βαρθολομαίος ο Κουτλουμουσιανός

Αυτές οι πρωτοβουλίες πολιτισμού είναι και μια αφορμή για να έρθουν επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό στην Ίμβρο, συνδυασμένες με τριήμερες εκδηλώσεις για μια φωτεινή προσωπικότητα. Συμπληρώθηκαν 250 χρόνια από την γέννηση του λόγιου ιερομονάχου Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού, που συνδυάστηκαν με πατριαρχική λειτουργία στο ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό καταγωγής του το Γλυκύ.

Εκφωνήθηκαν πύρινες ομιλίες για τον τιμώμενο, εξέχουσα μορφή της Εκκλησίας και του Γένους, αληθινό δάσκαλο, λόγιο που διακρινόταν για την φιλομάθειά του. Στην αντιφώνησή του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος αποκάλυψε ότι φέρει το όνομα του Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανού όταν ο τότε γέροντας Ίμβρου και Τενέδου Μελίτωνας, πριν 61 χρόνια. τον είχε χειροτονήσει διάκονο.

«Σ’ αυτή την εκκλησία λειτούργησα ως διάκονος, ως πρεσβύτερος και θλίβομαι που βλέπω το σχολείο του χωριού, που είχε γίνει με πολλούς κόπους και θυσίες, λειτούργησε μόνο ένα χρόνο, ενώ ενθυμούμαι ότι είχε κοινή αυλή με το ναό αυτό, και σήμερα είναι ξενοδοχείο, αποτυπώνοντας τις περιπέτειες της μικρής πατρίδας μας στον 20 αιώνα».

Ιδιαίτερη επίσκεψη στο μητροπολιτικό μέγαρο του επισκόπου Ίμβρου και Τενέδου είχαν εξέχουσες προσωπικότητες της ομογένειας, όπως ο πρόεδρος της παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Μακεδόνων που έχει υπό την σκέπη του 480 συλλόγους, Γιώργος Κοσμίδης με έδρα το Brisbane στην Αυστραλία και καταγωγή από την Δράμα, πρόεδροι και στελέχη ιμβριακών συλλόγων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, παρούσα η Ελληνίδα γενική πρόξενος Κωνσταντινούπολης Γεωργία Σουλτανοπούλου, ο πρόεδρος της Λέσχης Αλεξανδρουπολιτών Νίκος Μανδάνης, ο νομικός, καθηγητής και συγγραφέας Σταμάτης Γεωργούλης, ο μητροπολίτης Ηλιού Σκωτίας κ. Ραφαήλ, επιχειρηματίες, άρχοντες του Πατριαρχείου κ.α.

Η εικόνα της Ίμβρου

Ακολουθώντας την κεντρική λεωφόρο Ινονού διασχίζουμε την πρωτεύουσα Παναγιά, όπου προβάλλουν πολλά καινούργια ξενοδοχειακά συγκροτήματα και καταλήγουμε στην ελληνική ενορία, στον Ευλάμπιο. Βλέπουμε δεκάδες μπλοκ τριώροφων οικοδομών με κεραμοσκεπές, χτισμένων στην σειρά στους γύρω λόφους, σούπερ-μάρκετ, καφέ και μπαράκια, καταστήματα με χαρακτηριστικά τοπικά προϊόντα, όπως το φημισμένο ιμβριώτικο ελαιόλαδο, κρασιά, μέλι, σπιτικές μαρμελάδες, λικέρ από κράνα και φρούτα, αποξηραμένα λαχανικά, χαρούπια. Όλα πάμφθηνα για το ελληνικό πορτοφόλι, αφού η αντιστοιχία είναι 1 ευρώ προς 18,5 λίρες.

Το νησί διαθέτει αεροδρόμιο, σύγχρονο νοσοκομείο, φαρμακεία, δεύτερο λιμάνι για τα πλοία της γραμμής από την ασιατική πλευρά και το Τσανάκαλε. Αυτό που εντυπωσιάζει ευχάριστα είναι το οδικό δίκτυο, καινούργιο με καθαρές διαγραμμίσεις, τσιμεντένια ρείθρα και τοίχους αντιστήριξης για συγκράτηση των απότομων πλαγιών. Σε κάποια δύσκολα σημεία γίνεται διάνοιξη τούνελ. Και εκεί συνειρμικά κάνεις συγκρίσεις με τα ακριτικά νησιά στην χώρα μας.

Η ανηφορική διαδρομή σου χαρίζει όμορφες εικόνες με φροντισμένα λιοτόπια, ενώ και η κοιλάδα του φράγματος που δημιούργησε μία τεχνητή λίμνη, δένει τώρα με το τοπίο. Το νερό έχει αναγεννήσει τις γύρω εκτάσεις. Έχει αναδειχθεί η εύφορη πεδιάδα. Και από εκεί πάμε στο νοτιοανατολικό μέρος του νησιού, με τις καταπληκτικές απάνεμες παραλίες

Η επίσκεψη στα ορεινά ελληνικά χωριά Γλυκύ, Άγιοι Θεόδωροι, Αγρίδια και Σχοινούδι είναι μια εμπειρία που σε συνοδεύει. Μπορεί να βλέπει κανείς μετρημένη πρόοδο σε κάποια σπίτια που ζωντανεύουν τον Αύγουστο σε συνδυασμό με το μεγάλο πανηγύρι που γίνεται στο νησί τον Δεκαπενταύγουστο. Έγινε και φέτος μας διαβεβαιώνουν οι ντόπιοι, ενώ περιέργως γράφηκε ότι δεν έγινε για πρώτη φορά, αλλά η εικόνα της εγκατάλειψης είναι ορατή. Βέβαια το ενθαρρυντικό είναι ότι με την στήριξη των αποδήμων Ιμβριωτών και της Ελλάδας ανακαινίσθηκαν τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες εκκλησίες των χωριών, αλλά και τα μικρά εξωκλήσια, ενώ αυξάνεται ενθαρρυντικά το τουριστικό ρεύμα Ελλήνων που μετά την covid εποχή έρχονται στην πατρογονική πατρίδα για το καλοκαίρι.

Η πρόσκληση είναι να εγκατασταθούν το νησί κι όχι μόνο συνταξιούχοι αλλά οικογένειες με παιδιά που το αποφάσισαν, βλέποντας την οικονομική κρίση να τους χτυπά την πόρτα. Κι εδώ που ήρθαν τους στήριξαν να βρουν σπίτι, να μορφωθούν μετέχοντας της ελληνικής παιδείας στο Γυμνάσιο και Λύκειο που δημιουργήθηκαν μετά από δεκαετίες στα Αγρίδια. Απέναντι από την είσοδο του σχολείου η προτομή του Κεμάλ Ατατούρκ, με την επιγραφή “Είμαι ευτυχισμένος που γεννήθηκα Τούρκος”.

Από την Αυστραλία στην Ίμβρο

Μιλήσαμε με τον Γεώργιο Κοσμίδη, πρόεδρο της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Μακεδόνων για την εμπειρία του ταξιδιού του στην Ίμβρο. Η πρώτη του κουβέντα είναι ότι «οι Ίμβριοι κρατούν ψηλά την ελληνική σημαία και την Ορθοδοξία». Συγκλονισμένος από όσα είδε κι άκουσε στην σύντομη παραμονή του στην Ίμβρο, προσκεκλημένος του Οικουμενικού Πατριάρχη, έκανε αυτό το υπερπόντιο ταξίδι ζωής για να γνωρίσει από κοντά αυτό το κομμάτι του Ελληνισμού που έχει δεχθεί ανεπανόρθωτη ζημιά και συρρίκνωση με τις γνωστές τουρκικές μεθόδους εθνοκάθαρσης.

«Για πρώτη φορά στην Ίμβρο –θα πει μιλώντας στο SLpress.gr– αλλά αυτή είναι η αρχή. Υποσχέθηκα να ξανάρθω και να μεταφέρω κυρίως την εμπειρία μου τα παράπονα των ντόπιων Ελλήνων, την εικόνα που αντίκρισα γυρνώντας από άκρο σε άκρο το νησί, την συγκινητική εικόνα να κρατηθούν ναοί και ξωκλήσια, ελληνικά ήθη κι έθιμα με πολύ δύσκολες συνθήκες. Η γνωριμία με τον πατριάρχη θα με συνοδεύει μια ζωή. Πανέξυπνος, ευγενής, με όραμα, άνθρωπος της ουσίας, ταπεινός θα μπορούσα να τον εκθειάζω ώρες πιστεύω ότι είναι ο καλύτερος που υπήρξε σε αυτή την θέση. Κι εγώ τον προσκάλεσα και όπως μου είπε θαρθεί στην Αυστραλία στα πλαίσια μιας μεγάλης περιοδείας σε Σίδνεϊ, Μελβούρνη, Μπρίσμπαν το 2024 και θα τον υποδεχθώ με όλες τις οργανώσεις.

Τον ρωτήσαμε τί παίρνει μαζί του, φεύγοντας από την Ίμβρο; «Πολλές εικόνες που με τραυμάτισαν, μαρτυρίες των ντόπιων και την ευθύνη να κάνω κοινωνούς όλων όσων είδα κι έζησα τους απόδημους Έλληνες, με τους οποίους θα έχουμε μια οικουμενική διαδικτυακή συνάντηση τέλος Οκτωβρίου. Θα τους μιλήσω για τους Ιμβριώτες την ανάγκη στήριξής τους, την θέλησή τους να επισκεπτόμαστε το πανέμορφο κατά τα άλλα αυτό νησί και να τους τονώνουμε με την παρουσία μας. Κρατούν Θερμοπύλες! Παίρνω τις εικόνες των ρημαγμένων σπιτιών, τα συντηρημένα ξωκκλήσια δίχως σταυρούς, αλλά και τις εκκλησιές με τα χαμηλά καμπαναριά, απαγορεύεται να υπερβαίνουν το ναό, ενώ εντύπωση μου έκανε την ώρα που χτυπούσε η καμπάνα στον εσπερινό ξεκινούσε το μακρόσυρτο κάλεσμα του μουεζίνη στο τζαμί και την κάλυπτε. Σύμπτωση;»

Η ταβέρνα του μπάρμπα Γιώργου Ζαρμποζάνη

Στο χωριό Αγρίδια (Τepekoy) η στάση για φαγητό γίνεται στην ελληνική ταβέρνα του “Μπάρμπα Γιώργου – barba Giorgos”, φημισμένη για την κουζίνα της. Ανοίγει το καλοκαίρι μέχρι το φθινόπωρο και διαθέτει παράλληλα με την ελληνικότατη κουζίνα και τις γεύσεις της Ανατολής, καθώς και ένα φροντισμένο υπόγειο κελάρι με δικά της κρασιά. Ο ιδιοκτήτης Γιώργος Ζαρμποζάνης είναι ο κλασσικός τύπος του ανοιχτόκαρδου ταβερνιάρη. Αγκαλιές και φιλιά σαν να γνωριζόμαστε χρόνια. Χαμόγελο πλατύ.

Από πού είστε, η ερώτηση μου. «Ντόπιος γέννημα θρέμμα εδώ και 4000 χρόνια». «Πριν τους Πελασγούς…», συμπληρώνω. Παραδοσιακή ταβέρνα με ωραίο περιβάλλον, με θέα που σε ταξιδεύει, με κρεατικά ακόμη και χοιρινό που στην Τουρκία απαγορεύεται, εκπληκτικό κατσικάκι στην γάστρα, με ψάρια, μεζεδάκια και μενού για χορτοφάγους. Ο 84χρονος ιδιοκτήτης κερδίζει το χειροκρότημα όλων στην σόλο ζεμπεκιά, όταν το βράδυ στήνεται γλέντι με ελληνική μουσική.

“Θεματοφύλακας” εδώ και 33 χρόνια στο Σχοινούδι

Αλλαγή σκηνικού: επίσκεψη στα ελληνικά χωριά του νησιού που όλα έχουν τουρκικές πλέον ονομασίες και τρομάζεις να τα βρεις, ενώ έχουν δημιουργηθεί και καινούργια (Εσελέκ, Σαχίνκαγια, Ουγιουρλού, Σιρινκιοϊ) με τους αποίκους της ανατολής που είχαν μεταφερθεί στις άγριες εποχές της δεκαετίας 1964-74 τώρα είναι η δεύτερη γενιά, λίγο πιο εξευγενισμένη.

Στάση στο Σχοινούδι το πιο πολύπαθο χωριό. Εκεί ο θεματοφύλακάς του σήμερα, ο Νίκος Δολδούρης που το εγκατέλειψε σε ηλικία 24 ετών, κλειδώνοντας απλά το πατρικό του σπίτι για να μεταναστεύσει στην Αυστραλία, να δημιουργηθεί οικονομικά και 26 χρόνια μετά, μη αντέχοντας αυτό τον αποχωρισμό να επιστρέψει. Σήμερα συμπληρώνει 33 χρόνια από τότε που επέστρεψε και ζει στο χωριό του.

Κάνει σωστικές παρεμβάσεις στα γκρεμούλια που καταρρέουν, οργανώνει συναυλίες και πολιτιστικές δράσεις που έχουν αφήσει εποχή. Στην αυλή του τραγούδησαν μεγάλοι καλλιτέχνες, στηρίζοντας ουσιαστικά το ανιδιοτελές έργο του: Δόμνα Σαμίου, Γιώργος Νταλάρας, Δήμητρα Γαλάνη, Ρος Ντέιλι, Πέτρος Γαϊτάνος, Θανάσης Γκαϊφύλλιας και πολλοί άλλοι.

Ο ίδιος είναι παράδειγμα θάρρους κι έμπρακτης αγάπης για το νησί, κάνοντας αρκετούς φίλους να επιστρέψουν και να φροντίσουν πατρογονικές εστίες που έσβηναν. Λόγιος, ευγενής, επίμονος στους στόχους του και πληθωρικός σε αισθήματα και κονδύλια όταν πρέπει να κάνει κάτι. Τον συναντήσαμε στο γεροπλάτανο της μικρής ξενοδοχειακής μονάδας στην είσοδο του χωριού απέναντι από την ιστορική εκκλησία που είναι σφαλισμένη με διπλό λουκέτο.

Αγέραστος με το αρχοντικό παράστημα και το θερμό εγκάρδιο καλωσόρισμα με ένα ποταμό δράσεων που δίνουν φως ελπίδας κι αισιοδοξίας σε σχέση με το παρελθόν, αλλά η επιστροφή των Ιμβρίων απαιτεί ουσιαστικές πρωτοβουλίες που πρέπει να πυκνώσουν. Ο ίδιος “καλογέρεψε” στο νησί, όπως λέει, και οι επισκέψεις του στην Ελλάδα, Αθήνα και Θεσσαλονίκη γίνονται μόνο για να δει αγαπημένα πρόσωπα.

Ο ακριβός φίλος μου ήθελε να ξαναζωντανέψει ο γενέθλιος τόπος του κι αυτό έγινε αυτοσκοπός της ύπαρξής του. Θα άξιζε για την ζωή του να γίνει αυτοτελές αφιέρωμα στη δύναμη του ανθρώπου που σε ένα τρομακτικό τοπίο, με κουφάρια σπιτιών, όλα γκρεμούλια με μηδενικές υποδομές, με πείσμα, με τρέλα θα πει κάποιος, και με φοβερή θέληση, άνοιξε δρόμους. Μακάρι να είχαμε πολλούς σαν το Νίκο Δολδούρη. Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτό το χωριό σχεδιάζεται η δημιουργία του πρώτου γηροκομείου για τους ομογενείς μας της τρίτης ηλικίας.

 

Η περιήγηση στην Ίμβρο σε αναστατώνει. Εναλλαγή τοπίου, καλοκαίρι και εδώ, βοτσαλωτές αλλά και αμμουδερές παραλίες, γεμάτες από Τούρκους επισκέπτες που θέλουν να βρεθούν σε ένα νησί. Να ταξιδέψουν με πλοίο να ζήσουν την ατμόσφαιρά του, κι αυτό δίνει στα αξιοποιημένα τουριστικά θέρετρα της Ίμβρου ένα κοσμοπολίτικο, ανερχόμενο χαρακτήρα.

Στενά σοκάκια, με εμφανή την προσπάθεια τουριστικής αναγέννησης του νησιού, καταστήματα κράχτες, όμορφες αγορές σε ανθρώπινα μεγέθη, δελεαστικά παγωτατζίδικα, μπυραρίες, πιτσαρίες, καφέ, ό,τι επιθυμεί η ψυχή του επισκέπτη. Αλλά για τον Έλληνα η επίσκεψη στην Ίμβρο έχει μία άλλη σημασία και αξία. Δεν μπορείς να την περιγράψεις. Μπορείς μόνο να την βιώσεις, όπως εμείς οι τυχεροί.

Ο αποχαιρετισμός μας, όταν βρεθήκαμε στο πλοίο της γραμμής, μας αποζημιώνει. Από το δεύτερο κατάστρωμα απολαμβάνουμε ένα μοναδικό πορφυρό ηλιοβασίλεμα, στην Ίμβρο που σιγά σιγά σβήνει από την ματιά μας, αλλά ταυτόχρονα αυθόρμητα ξεπηδά η ίδια επιθυμία: Να ξανάρθουμε Σαν τάμα, σαν ιερή υποχρέωση, σαν ανάγκη!