Το εμπόριο νεκρών για την επιστήμη και η σημασία της δωρεάς Καζάκου

Η απόφαση του μεγάλου ηθοποιού Κώστα Καζάκου να δωρίσει το σώμα του στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, ουσιαστικά ήταν συμβολική και παραδειγματική, με την έννοια ότι δεκαετίες τώρα οι φοιτητές που πρέπει να εκπαιδευτούν στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος χρησιμοποιούν μόνον σορούς νεκρών που δεν έχουν συγγενείς. Μοναχικούς ανθρώπους, άστεγους και εν γένει νεκρούς που έχουν μείνει… στα αζήτητα. Η εκπαίδευση των νέων γιατρών στην ανατομία είναι βεβαίως απαραίτητη. Η χρήση νεκρών όμως, που πέθαναν ολομόναχοι, συχνά περιθωριακοί και δεν ενδιαφέρθηκε κανείς για αυτούς εγείρει ενστάσεις κοινωνικής ηθικής. Η δωρεά Καζάκου δίνει την αφορμή για περαιτέρω προβληματισμό. 

Ο Καζάκος θέλησε να δώσει το παράδειγμα, ώστε οι άνθρωποι, ακόμα κι αν είναι στα αζήτητα, να θάβονται κανονικά και οι φοιτητές να εκπαιδεύονται μόνον σε άτομα που προτού πεθάνουν είχαν δώσει την έγκρισή τους. Πριν από τον Καζάκο, ανάλογη κίνηση είχε κάνει και ο Αντώνης Σαμαράκης το 2003, που ανέφερε την ίδια επιθυμία στη διαθήκη του, δηλαδή η σορός του να πάει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για την εκπαίδευση των φοιτητών στην ανατομία. Πρόσφατα έδωσε με διαθήκη το σώμα του και ένας 76χρονος Καρδιτσιώτης, αλλά επειδή έπασχε από κορονοϊό, η επιθυμία του δεν υλοποιήθηκε.

Οι σπάνιες αυτές δωρεές δεν λύνουν το πρόβλημα της εκπαίδευσης εκατοντάδων φοιτητών κάθε χρόνο. Κάποιες σχολές αγοράζουν σορούς νεκρών από το εξωτερικό (κυρίως από της ΗΠΑ και την Ινδία) προς περίπου 2.000 δολάρια το ένα ή περιορίζονται σε ομοιώματα και σε προσομοιώσεις ψηφιακές μέσω υπολογιστή, λύσεις που δεν είναι ιδανικές για την εκπαίδευση. Αλλά και το εμπόριο των νεκρών, δεν φαίνεται να έχει όρια.

Η ακμάζουσα αγορά των ΗΠΑ 

Στις ΗΠΑ κάποιες εταιρίες προσφέρουν σε άπορους αλλά και σε συγγενείς αποβιωσάντων, τη δυνατότητα να τους προσφέρουν τα έξοδα της αποτέφρωσης σε “εύλογο χρόνο”, υπό την προϋπόθεση εν τω μεταξύ το πτώμα «να διατεθεί για ένα χρονικό διάστημα στην επιστήμη». Κάποιες από αυτές τις εταιρείες, όμως, βγάζουν πολύ χρήμα εν τω μεταξύ, γιατί μεταπωλούν σε διάφορους ενδιαφερόμενους κομμάτι-κομμάτι το σώμα του νεκρού. Στο τέλος οι συγγενείς δεν ξέρουν τι ακριβώς αποτεφρωθεί και πόσα έβγαλαν από αυτή την επιχείρηση οι έμποροι πτωμάτων.

Οι εταιρείες αυτές ανθούν, ειδικά στις περιπτώσεις όπου ο νεκρός δεν προσφέρεται για δωρεά οργάνων. Εν προκειμένω, η περιύβριση νεκρού δεν τεκμηριώνεται ως αδίκημα. Ωστόσο ακόμη και στην ασύδοτη αγορά των ΗΠΑ προκλήθηκε σκάνδαλο όταν οι ιδιώτες έμποροι πτωμάτων διέθεσαν πέντε σορούς για δοκιμαστικές εκρήξεις του στρατού. Πολλοί στις ΗΠΑ, ξεκαθαρίζουν πλέον, πως όταν δωρίζουν το σώμα τους στις επιστήμες, δεν συμπεριλαμβάνουν τις έρευνες για στρατιωτικούς σκοπούς.

Πολλοί καθηγητές του Πανεπιστημίου υποστηρίζουν ότι τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με το ανθρώπινο σώμα για την εκπαίδευση των φοιτητών στην ανατομία, ενώ άλλοι ακολουθούν αποκλειστικά της λύση του προπλάσματος για το μάθημα. Εντούτοις, το βέβαιο είναι ότι ένας εντατικολόγος π.χ. δεν μπορεί να κάνει την πρώτη απαιτητική επεμβατική διασωλήνωση σε ζωντανό πειραματόζωο, δηλαδή στον πρώτο ασθενή του, όταν την έχει διδαχθεί μόνον στον υπολογιστή ή στο πλαστικό. Ορισμένες Σχολές χρησιμοποιούν μόνο προπλάσματα, ενώ άλλες ψηφιακά προγράμματα, όμως οι περισσότερες επιθυμούν οι φοιτητές τους να ασκούνται σε ανθρώπινο σώμα.

Η κατάσταση σε Ευρώπη και Ελλάδα 

Πολλές χώρες κάνουν καμπάνιες ζητώντας από τους πολίτες να γίνουν δωρητές και κάποιες χώρες πράγματι καλύπτονται αποκλειστικά από δωρεές, όπως η Αυστρία, η Τσεχία, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία και άλλες. Η Ελλάδα είναι μεταξύ λίγων ευρωπαϊκών κρατών που χρησιμοποιούν αζήτητες σορούς όπως επίσης η Βουλγαρία, η Ιταλία και η Σερβία. Όμως και οι χώρες που υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιούν μόνον δωρεές, όπως η Γαλλία ή η Ισπανία για παράδειγμα, δεν είναι απόλυτα σαφές αν εννοούν αποκλειστικά τους δικούς τους πολίτες. Τουτέστιν, για να χρησιμοποιηθεί π.χ. σώμα νεκρού Ισπανού πρέπει να έχει προηγηθεί δωρεά, αλλά τα ισπανικά πανεπιστήμια διατηρούν το δικαίωμα μαθημάτων ανατομίας σε σορούς αλλοδαπών, δηλαδή στην ουσία στηρίζονται στην αγορά πτωμάτων από άλλες χώρες.

Στην χώρα μας, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα παραλαμβάνουν τις αζήτητες σορούς, οι οποίες συντηρούνται ώστε αν μέσα σε ένα εξάμηνο ζητηθούν από συγγενείς, να δοθούν σε αυτούς. Μετά την άσκηση των φοιτητών, πάλι με φροντίδα και έξοδα του Ανατομείου, κηδεύονται σύμφωνα με τους κανόνες της Εκκλησίας. Όποιος επιθυμεί να δωρίσει το σώμα του στην Ιατρική, συμπληρώνει μια σχετική αίτηση και αποκτά μια κάρτα σώματος, αντίστοιχη με την κάρτα δωρητή οργάνων. Να υπενθυμίσουμε ότι δωρητές δεν μπορούν να γίνουν όλοι οι πολίτες. Όποιος ενδιαφέρεται, θα πρέπει να ελέγξει ποια νοσήματα αποκλείουν τη δωρεά οργάνων και ποια τη δωρεά σώματος. Εάν πρόκειται για ύποπτο θάνατο, επειδή γίνεται ιατροδικαστική εξέταση, η σορός τις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να δοθεί στην Ιατρική.