Η ζωγραφική Οδύσσεια στo Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πρόσφατα παρουσιάστηκε με τη φροντίδα των γνωστών για τη φιλοκαλία τους Εκδόσεων “Καπόν” της Ραχήλ και του Μωυσή Καπόν σε καλαίσθητο δίγλωσσο λεύκωμα η εικαστική παρέμβαση του ζωγράφου Γιώργου Κόρδη (γεννηθείς το 1956). Πρόκειται για τοιχογραφία μήκους 180 τ.μ. με σκηνές από την Οδύσσεια. Καταλαμβάνει το ανώτερο τμήμα στους τοίχους του τρίτου ορόφου της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) στην Πανεπιστημιόπολη Ζωγράφου.

Η έκδοση αποτελεί πρωτοβουλία του ρέκτη κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ Αχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη, καθηγητή Βυζαντινής Μουσικολογίας & Ψαλτικής Τέχνης. Περιλαμβάνει κείμενα του ίδιου του ζωγράφου, της Ειρήνης Φαραντούρη, αρχαιολόγου-φιλολόγου στα Αρσάκεια-Τοσίτσεια Σχολεία, των συναδέλφων Αικατερίνης-Νίνας Καρβούνη, επίκουρης καθηγήτριας Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η οποία είχε και τη φιλολογική επιμέλεια της έκδοσης, Στέφανου Ματθαίου, αναπληρωτή καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο ίδιο Τμήμα, Πλάτωνα Πετρίδη, καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της ίδιας Σχολής, Μάνου Στεφανίδη, ομότιμου καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της ίδιας Σχολής και του συντάκτη αυτού του κειμένου.

Τα κείμενα έχουν μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα από μεταπτυχιακές/ούς φοιτήτριες/τές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Αγγλική Γλώσσα, Γλωσσολογία και Μετάφραση του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, υπό την εποπτεία των συναδέλφων Μαρίας Σιδηροπούλου, καθηγήτριας Μεταφραστικών Σπουδών στο ίδιο Τμήμα, και Διαμαντούλας Κόρδα, μέλους Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού στο ίδιο Τμήμα.

Εικονουργία μέσα στην πανδημία

Ο Κόρδης και οι συνεργάτες του Κανέλλος Κανελλόπουλος, Πολυχρόνης Βήχος, Άλκης Παππάς και Μαρία Πάνου είχαν να αναμετρηθούν το 2021, μέσα στην πανδημία του κορονοϊού, με μακρά ζώνη της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Η χρήση του όρου “εικονουργία” αντανακλά επαρκώς το εγχείρημα. Δούλεψαν με ταχύτητα αξιοθαύμαστη στις εκτεταμένες επιφάνειες των γκρίζων τοίχων έξω από τις γραμματείες τμημάτων της Σχολής στο κτήριό της που το σχεδίασαν στη δεκαετία 1976-86 οι αρχιτέκτονες Λάζαρος Καλυβίτης (1938-2018) και Γιώργος Λεονάρδος (γ. 1940), σε συνεργασία με τους ομοτέχνους τους Πάνο Τσολάκη (1910-1984) και Αλέξανδρο Ζάννο (1928-2010).

Υπό την επήρεια της λειτουργικής αρχιτεκτονικής του μεσοπολεμικού Bauhaus, απόηχους της οποίας εντοπίζουμε στη μεταπολεμική Ελλάδα σε κτήρια που τα έχει σχεδιάσει ο δάσκαλός τους στη Σχολή Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Ιωάννης Δεσποτόπουλος (1903-1992), οι δύο αρχιτέκτονες είχαν τιμηθεί με πρώτο βραβείο για το κτήριο της Θεολογικής Σχολής στην Πανεπιστημιόπολη, σχεδιασμένο κατά το διάστημα 1970-76.

Νικολάου και Kokoschka

Δεν είναι η πρώτη εκτεταμένη τοιχογραφική σύνθεση σε πανεπιστημιακό ίδρυμα. Έχουν προηγηθεί ο Νίκος Νικολάου (1909-1986), που το 1949 ολοκλήρωσε σύνθεση διαστάσεων 4,50 × 10,00 μ., με θέμα το Λύκειο, τη Σχολή του Αριστοτέλη, για την αίθουσα τελετών της Παντείου Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Επιστημών, του σημερινού Παντείου Πανεπιστημίου, και ο Oscar Kokoschka (1886-1980), ο οποίος το 1954 ζωγράφισε τρίπτυχο διαστάσεων 2,25 × 8,00 μ., με θέμα τη μάχη των Θερμοπυλών για το κτήριο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Αμβούργου.

Ο Νικολάου συνδυάζει μορφικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής με τη σημασιολογική προοπτική της βυζαντινής-μεταβυζαντινής ζωγραφικής, την εμφατική μεγέθυνση της κλίμακας του δασκάλου σε σχέση προς τους μαθητές, οι οποίοι τον πεkokλλουν. Εξπρεσιονιστικών αντιλήψεων στη σχεδιαστική ένταση και στη χρωματική έμφαση, η σύνθεση του Kokoschka αναπτύσσει τρία επεισόδια της μάχης των Θερμοπυλών, τον αποχαιρετισμό του Λεωνίδα, τη μάχη και την έλευση των βαρβάρων.

Πολυγνώτεια χρωματική κλίμακα

Στην αφήγηση αναπτύσσονται επιλεκτικά μείζονες και συμβολικές σκηνές από την Οδύσσεια. Κατακόρυφα διάχωρα τέμνουν την αφήγηση, που την περιτρέχει ταινία με κεφαλαιογράμματο το αρχαίο κείμενο. Αξιοποιώντας την εμπειρία του από την εκκλησιαστική ζωγραφική, όπου έχει επαρκώς θητεύσει, ο Κόρδης σχηματοποιεί με μανιεριστική επιμήκυνση τις μορφές, δίνοντάς τις με προοπτική έξαρση των σημαντικότερων και υπερβαίνοντας την συμβατική οπτική πεποίθηση ως προς τις σχέσεις των αντικειμένων. Παράλληλα ισχύει ο φόβος του κενού (horror vacui), καθώς δεν υπάρχει σημείο στις ζωγραφικές επιφάνειες που να μην πληρούται.

Οι σκηνές διαδραματίζονται με απόλυτα ρυθμικό τρόπο κυρίως στο πρώτο επίπεδο, σαν σε οθόνη, ενώ τα υπόλοιπα επίπεδα λειτουργούν σαν πλαίσια, στα οποία τα θέματα διατυπώνονται με γεωμετρική αφαίρεση. Το σχέδιο παραπέμπει στην αρχαία ελληνική αντίληψη, ενώ η πολυγνώτεια ολιγοχρωμία (ώχρα, κόκκινο, άσπρο, μαύρο) έρχεται να ολοκληρώσει το σύνολο.

Ζωγραφική εναντίον κτηρίων ψυγείων

Η ζωγραφική “Οδύσσεια” στο κτήριο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ θέτει εφεξής πρότυπο μνημειακής ζωγραφικής. Είναι επιπλέον η απάντηση ενός σύγχρονου εικαστικού δημιουργού στον διάλογο με δύο παλαιότερους Έλληνες ζωγράφους, τους Γιώργο Γουναρόπουλο (1889-1977) και Φώτη Κόντογλου (1895-1965), οι οποίοι κατά τη δεκαετία του 1930 ολοκλήρωσαν τις δικές τους τοιχογραφικές απόπειρες αντιστοίχως στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο του μεγάρου του Δημαρχείου Αθηνών, στην οδό Αθηνάς.

Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ο Κόρδης έχει γράψει για τη ζωγραφική του Κόντογλου. Και έρχεται να του αποκριθεί, όταν εκείνος σε ανέκδοτο κείμενό του ονόμαζε τα κτήρια από σίδερο και από γυαλί ψυχρά ψυγεία για ψυχικά και για πνευματικά πτώματα. Καθώς διερευνά το κρίσιμο μεταίχμιο ανάμεσα στην υλική ουσία και στην πνευματική υπόσταση των θεμάτων του, δηλαδή στο υπαρκτό αντικειμενικό βάρος των μορφών και στην προσπάθεια της εικαστικής απόδοσής τους, καταυγάζει με χρώματα και με φως το παγερό κέλυφος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.