Ο αλγόριθμος Αντωνίου για τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη

O Έλληνας καθηγητής Επιδημιολογίας, Αντώνης Αντωνίου, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ δημοσίευσε με τους συνεργάτες του μια έρευνα που δείχνει ότι υπάρχει τρόπος να προβλέπουν οι άνδρες αν έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν καρκίνο στον προστάτη ή όχι. Ο αλγόριθμος πέρα από τα γνωστά δεδομένα (πχ. οικογενειακό ιστορικό καρκίνου) έχει στην “εξίσωσή” του και την ύπαρξη συγκεκριμένων γονιδίων, τριών ήδη ευρύτερα γνωστών, αλλά και 268 μεταλλάξεων.

Η κακοήθεια στον προστάτη είναι από τις πιο συνήθεις μορφές καρκίνου στους άνδρες και την παρουσιάζει το 16% των ανδρών μέχρι την ηλικία των 85 ετών. Η διάγνωση της νόσου γίνεται με αιματολογικό έλεγχο που ανιχνεύει την αντίστοιχη πρωτεΐνη (PSA). Όμως, η εξέταση αυτή δεν είναι πάντα αξιόπιστη. Περίπου τα τρία τέταρτα των ανδρών που έχουν υψηλή PSA αποδεικνύεται εν συνεχεία ότι δεν παρουσιάζουν τελικά καρκίνο. Οπότε εκτός από την εξέταση της PSA, για πληρέστερη διάγνωση γίνεται συχνά και μαγνητική τομογραφία ή και βιοψία.

Ο καθηγητής Αντώνης Αντωνίου, του τμήματος Δημοσίας Υγείας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ δήλωσε σχετικά τα εξής: «Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο κοινός καρκίνος στους άνδρες, όμως η ευρύτατα γνωστή εξέταση PSA συχνά δίνει ψευδώς θετικά αποτελέσματα, με συνέπεια να υφίστανται την εξέταση της βιοψίας πολλοί άνδρες χωρίς λόγο. Επιπλέον, πολλοί όγκοι που φαίνονται με την εξέταση PSA είναι από τους καρκίνους που εξελίσσονται με πολύ βραδείς ρυθμούς και τελικά, ειδικά στις μεγάλες ηλικίες, δεν απειλούν τη ζωή, οπότε η θεραπεία σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει μάλλον ζημία παρά όφελος».

Όπως είπε ο ίδιος, ο αλγόριθμος “εκτιμά” τον κίνδυνο βάσει του οικογενειακού ιστορικού αλλά και του γενετικού υποστρώματος κάθε ατόμου, ώστε να προσωποποιεί τον κίνδυνο για κάθε άνδρα ατομικά, μια που ο καρκίνος του προστάτη είναι από τους καρκίνους που αποδίδονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στα γονίδια. Στην έρευνά του ο κ. Αντωνίου και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι ο κίνδυνος εκδήλωσης καρκίνου αυξάνει όταν ο άνδρας είναι φορέας “ελαττωματικών” παραλλαγών τριών γονιδίων, του BRCA2, BRCA1 (καρκίνος μαστού) και του HOXB13. Το τελευταίο ανήκει σε ομάδα γονιδίων πολύ σημαντικών για την εμβρυική ανάπτυξη, αλλά στις σπάνιες περιπτώσεις μετάλλαξής του, αυξάνει στο εικοσαπλάσιο τις πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του προστάτη. Αυτά τα γονίδια δεν είναι και τόσο συνήθη.

Τι μας είπε ο καθηγητής Αντωνίου

Το αν κάποιος θα εκδηλώσει τη νόσο, εξαρτάται και από δεκάδες άλλα γονίδια που μπορεί να παίξουν το ρόλο του “ενισχυτή” στην επικινδυνότητα ή απεναντίας, αν είναι λίγα, να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο.  Με την έρευνά τους οι ειδικοί, κατέληξαν να βρουν ως υπεύθυνες κάποιες σπάνιες γενετικές μεταλλάξεις αλλά και μερικές πιο συνήθεις. Συνολικά, προκειμένου να εκτιμηθεί ο κίνδυνος, βάζουν στον αλγόριθμο 268 μεταλλάξεις. Μελετώντας τα γονίδια όσων παρουσίασαν κακοήθεια ή όσων είχαν κάποιες μεταλλάξεις αλλά “την γλίτωσαν”, διαπίστωσαν ότι περισσότερο κινδυνεύουν όσοι έχουν πολλές από τις 268 μεταλλάξεις.

Το SLpress επικοινώνησε με τον καθηγητή Αντώνη Αντωνίου, για το πώς θα μπορούσαν να ανιχνευθούν τα γονίδια αυτά –αν δηλαδή είναι πρακτικά δυνατόν να διερευνήσει κάποιος τις πιθανότητες για κακοήθεια στον προστάτη του όταν τα δεδομένα είναι τόσο πολλά και το κόστος μεγάλο. Μας απάντησε ως εξής: «Ο αλγόριθμος βασίζεται στην ανίχνευση τριών γονιδίων, στο οικογενειακό ιστορικό του ατόμου, και στις 268 συχνές μεταλλάξεις (η σε συνδυασμούς αυτών). Τα τεστ για τους 268 πολυμορφισμούς είναι πολύ πιο εύκολα και στοιχίζουν πολύ πιο λίγα σε σχέση με τα BRCA1 και BRCA2 – υπάρχουν τεστ τα οποία προσφέρονται γύρω στις 50 λίρες Αγγλίας ιδιωτικά. Αλλά ακόμα δεν έχουν εφαρμοστεί στο γενικό σύστημα υγείας (in routine care)».

Προς το παρόν ο αλγόριθμος δεν έχει εισαχθεί στο σύστημα υγείας της Βρετανίας και είναι άγνωστο αν θα εισαχθεί στης Ελλάδας. Οι ειδικοί που βρήκαν τον αλγόριθμο θεωρούν, πάντως, ότι θα είναι πολύ χρήσιμος, γιατί όσοι ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου θα ελέγχονται συστηματικά από σχετικά νεαρή ηλικία, ενώ όσοι δεν κινδυνεύουν, δεν θα ταλαιπωρούνται με επεμβατικές εξετάσεις όπως η βιοψία. Ανάλογοι αλγόριθμοι ήδη χρησιμοποιούνται σε πολλές χώρες για την πρόγνωση του κινδύνου να αναπτύξει μια γυναίκα καρκίνο στο μαστό ή στις ωοθήκες. Η πρόοδος σε αυτό τον τομέα αφορά την πρόληψη και όχι τις θεραπευτικές μεθόδους.

Οι βασικές παράμετροι της εξίσωσης

Σύμφωνα με τον αλγόριθμο των ειδικών, όσοι άνδρες είχαν πατέρα που παρουσίασε καρκίνο στον προστάτη σε ηλικία 80 ετών, είχαν 27% πιθανότητες να αναπτύξουν και οι ίδιοι το ίδιο νόσημα. Αν όμως ο πατέρας παρουσίασε την κακοήθεια σε ηλικία νεότερη των 50 ετών, τότε ο γιος είχε 42% πιθανότητες να παρουσιάσει το νόσημα. Οι πιθανότητες ήταν ακόμα δυσμενέστερες για τους άνδρες που είχαν την μετάλλαξη των γονιδίων του καρκίνου του μαστού (του BRCA2 και BRCA1).

Όσοι φέρουν μετάλλαξη ειδικά του BRCA2, αρχικά φαίνεται να έχουν 54% πιθανότητες να εκδηλώσουν καρκίνο στον προστάτη. Εντούτοις χάρη στην έρευνα του Έλληνα ειδικού, διαπιστώθηκε ότι ακόμα και εκείνοι που φέρουν αυτή τη δυσμενή μετάλλαξη πιθανόν να μην κινδυνεύουν, αν δεν φέρουν πολλές από τις υπόλοιπες 268 ύποπτες μεταλλάξεις. Αν δηλαδή στο DNA τους δεν είναι παρούσες πολλές από αυτές, “την γλιτώνουν”. Αν απεναντίας φέρουν πολλές από τις 268, ο κίνδυνος αυξάνει.

Οι ερευνητές κατέληξαν στα συμπεράσματά τους, μελετώντας τα γονίδια 17.000 οικογενειών ασθενών αλλά και το γενετικό υλικό 170.000 ανδρών λαμβάνοντας υπ΄όψη παράλληλα και πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τη διατροφή και την υγεία των ανδρών αυτών. Κανένας από αυτούς τους 170.000 άνδρες δεν είχε καρκίνο στον προστάτη όταν δήλωσε συμμετοχή στην γονιδιακή έρευνα.

Όμως, 7.600 από αυτούς τους υγιείς άνδρες, παρουσίασε στην πορεία κακοήθεια στο συγκεκριμένο όργανο –μέσα στην δεκαετία από την έναρξη της έρευνας. Οι ερευνητές έκαναν χρήση του αλγόριθμου τους σε αυτό το δείγμα πληθυσμού και διαπίστωσαν ότι αυτός “έδειξε” σωστά το 86% των περιστατικών. Αν δηλαδή χρησιμοποιείτο πριν από 10 χρόνια θα είχε προβλέψει σε πολύ υψηλό ποσοστό ποιοι θα νοσούσαν και θα “έχανε” μόνον το 14%. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Κλινικής Ογκολογίας (Journal of Clinical Oncology) και είχε τη χορηγία του Ιδρύματος Cancer Research της Βρετανίας. Ο καθηγητής Αντωνίου έχει τιμηθεί και για τις έρευνες για τον καρκίνο του μαστού.