Ο Μάνος Χατζιδάκις στην Καισαριανή ένα βράδυ Χριστουγέννων…

Ήταν βράδυ παραμονής Χριστουγέννων, στην Καισαριανή, γύρω στα 1960. Το σκοτάδι είχε φορέσει την πιο κρύα και υγρή μπέρτα του, λες κι ήθελε να διώξει τους ανθρώπους από τους δρόμους για να μείνει μόνο του, χεράκι-χεράκι, με τον ζόφο του! Τα φώτα ήταν αχνά και αραιά, αφού η σκηνή έλαβε χώρα σε μία από τις πιο φτωχικές συνοικίες της Αθήνας. Όμως κάποια φιγούρα, η οποία περιφρονούσε το κρύο, μία φιγούρα με τα χέρια στις τσέπες, περπατούσε αργά στα σοκάκια, λες και κάτι έψαχνε ή λες και είχε κάποιο μυστηριώδες ραντεβού. Ήταν ολοζώντανος, ο Μάνος Χατζιδάκις!

Πάμε τώρα 25 χρόνια, περίπου, μετά, κάποια χιονισμένη παραμονή Χριστουγέννων στη Στοκχόλμη, σε ένα ελληνικό σπίτι! Χριστούγεννα, την παραμονή κι όχι ανήμερα. Η βόρεια και κεντρική Ευρώπη έχει ως μεγαλύτερη θρησκευτική εορτή τα Χριστούγεννα, τα οποία γιορτάζει όχι ανήμερα, αλλά την παραμονή. Θα σας πω γιατί γίνεται αυτή η φτιάξη. Γίνεται γιατί οι εκεί αυτόχθονες χρειάζονται οπωσδήποτε δύο ημέρες για να ξεμεθύσουν από τα ξύδια που πίνουν την παραμονή, αρχίζοντας μάλιστα από πουρνό-πουρνό.

Έτσι, στη Σουηδία που έμενα, ακολουθούσαμε όλοι την ίδια συνήθεια, όμως κάποιοι Έλληνες που τύχαινε να έχουν επισκέψεις από την πατρίδα, γιόρταζαν με χαρά τα Χριστούγεννα ανήμερα! Με την ευκαιρία να πω ότι στην Ευρώπη τα δώρα (τα οποία εδώ τα λέμε πρωτοχρονιάτικα, λόγω του εορτάζοντος Αη-Βασίλη) μοιράζονται την παραμονή των Χριστουγέννων! Δυστυχώς, τώρα, στην πατρίδα μας, οι περισσότεροι Έλληνες, για να πιθηκίσουν την Ευρώπη, υιοθέτησαν τη συνήθεια της διανομής των δώρων παραμονή των Χριστουγέννων, πετώντας στα σκουπίδια, (οι ανόητοι…) μία ακόμα από τις ελληνικές παραδόσεις!

Έτυχε, που λέτε, εκείνη τη βραδιά να κάθομαι, στο τραπέζι δίπλα σ’ έναν μεσήλικα Έλληνα (Β.Η.), τον οποίο γνώριζα και πιάσαμε την κουβέντα. Είχε γεννηθεί στην Καισαριανή από οικογένεια πολύ φτωχών προσφύγων και έζησε το δράμα όταν οι Γερμανοί σκότωσαν την εικοσάχρονη αδελφή του (πανέμορφη, μου έδειξε μία φωτογραφία της μπούστο – τι τους έφταιξε;) και τον πατέρα του.

Το σπασμένο τζάμι

Τον ίδιον, τον ταλαιπώρησε η πατρίς του επειδή ήταν αριστερός, οπότε δυσκολευόταν να βρει δουλειά. (Μόνο σε γραφεία κηδειών του… επέτρεπε η πατρίς –λέμε τώρα– να εργαστεί). Στα χρόνια της “χούντας των ηλιθίων”, η οποία τον κυνήγησε χωρίς λόγο, κατάφερε και δραπέτευσε με ένα φορτηγό, κρυμμένος ανάμεσα σε προϊόντα που κουβαλούσε στην Ευρώπη.

Έτσι βρέθηκε στη Σουηδία όπου τον περιμάζεψαν, του έδωσαν άσυλο, κατοικία και χοντρά ρούχα, τον έβγαλαν και στην τηλεόραση όπου τα είπε όλα χύμα, τον μόρφωσαν… και τέλος πάντων τον έκαναν να απεχθάνεται την πατρίδα του και να μισεί χαοτικά τους εμβαγάσηδες Γερμαναράδες “überallηδες” – και τώρα “κλανιάρηδες” μπροστά στους Ρώσους και ε, ρε, …γέεελια οι Αμερικανοί και ημείς, κουμπάρε μου. Τα καλοκαίρια δεν κατέβαινε στην Ελλάδα, αλλά πήγαινε διακοπές στην Μαγιόρκα, στα Κανάρια ή στο δυάρι ξύλινο εξοχικό (stuga) που αγόρασε μέσα σε δάσος…

Μιλάγαμε και θυμηθήκαμε αξέχαστες ιστορίες από παλιά Χριστούγεννα, που είχαμε ζήσει και που δεν ξεχάσαμε ποτέ! Ο Β.Η. είχε φαίνεται ανάγκη να μιλήσει περισσότερο και να αναπολήσει… Πάντως, καλά τα μολογούσε! Έτσι, μου είπε ότι κάποια παραμονή Χριστουγέννων, στην Καισαριανή, στα εφηβικά του χρόνια, έσπασε από απροσεξία τη γωνία ενός τζαμιού σ’ ένα παράθυρο του σπιτιού τους. Ευτυχώς που δεν είχε σπάσει ολόκληρο! Πάντως η μάνα δεν τον μάλωσε. Φυσικά και έμπαινε κρύο από κει, το οποίο κρύο μείωνε την ισχνή ζέστη που έβγαζε μια ξυλόσομπα. Ο τζαμάς, που ήρθε, ζήτησε αρκετά χρήματα για το δικό τους βαλάντιο και μάλιστα τέτοιες μέρες με τα πρόσθετα έξοδα.

Δεν μπορούσε όμως να μείνει έτσι το τζάμι και κάποια τυχερή στιγμή, ο Β.Η. είχε μία ιδέα! Έκοψε το σκληρό οπισθόφυλλο του “Αναγνωστικού” του, έπειτα έφτιαξε μία πηχτή αλευρόκολλα (αλεύρι και νερό, όπως έκανε και για τους χαρταετούς του) και μετά κόλλησε το οπισθόφυλλο στη γωνία με το σπάσιμο. Απ’ την άλλη μεριά του τζαμιού κόλλησε κάποιο εξώφυλλο από παλιό περιοδικό. Αυτό το σπασμένο τζάμι, συμπλήρωσε με ένα πικρό χαμόγελο και αδειάζοντας το ποτήρι του, δεν το αντικατέστησαν γιατί είχε το συμβολισμό του…

Ο Μάνος Χατζιδάκις στην Καισαριανή

Πολύ με άγγιξε αυτή η ιστορία! Ταξίδευα με τη σκέψη μου και ήμουν αμίλητος… Το πρόσεξε, ο Β.Η., χαμογέλασε και μου είπε ότι θα μου διηγηθεί αμέσως, μία ευχάριστη ιστορία από παραμονή Χριστουγέννων. Λοιπόν, πρέπει να ήταν αρχές της δεκαετίας του ’60 και 24 Δεκεμβρίου αργά το βράδυ, κατά τις 10:00, όταν αυτός επέστρεφε σπίτι από ένα καρβουνιάρικο στην Καισαριανή, πού ήταν και ταβερνάκι. Πουλούσε δε εκτός από κάρβουνα, κρασί και οινόπνευμα! Βάδιζε γρήγορα, γιατί έκανε ψόφο, ψόφο πασπαλισμένο με ψιλόβροχο!

Εκεί που βάδιζε, είδε μπροστά του μία άγνωστη στρουμπουλή ανδρική φιγούρα, που τον σταμάτησε και τον ρώτησε εάν μένει στην περιοχή και εάν γνωρίζει άτομα που είναι πολύ φτωχά και χρειάζονται κάποια ενίσχυση, γιατί επιθυμούσε να βοηθήσει, τέτοια μέρα που ήταν, παραμονή Χριστουγέννων! Και βέβαια ήξερε ο Β.Η. όλους τους φτωχούς της γειτονιάς του, αφού όλοι ήντουσαν φτωχοί… Δε φαινόταν ολόκληρο το πρόσωπο του άγνωστου, λόγω κασκόλ και σηκωμένου γιακά παλτού. Όταν έφτασαν στην πόρτα του πρώτου σπιτιού που υπόδειξε ο Β.Η., ο άγνωστος, του έβαλε ένα διπλωμένο χαρτονόμισμα στη χούφτα του, του είπε να μην το δει, να το δώσει με τρόπο όταν ανοίξουν και να πει ότι είναι μία μικρή βοήθεια από κάποιον φιλάνθρωπο!

Αυτό έγινε αρκετές φορές, οι κουβέντες τους ήταν ελάχιστες, όμως ο Β.Η. παρατήρησε ότι ο φιλάνθρωπος ανθρωπάκος δεν μπορούσε να προφέρει καλά το “ρ”! Όταν κάποια στιγμή η διανομή των χαρτονομισμάτων έλαβε τέλος, ο φιλάνθρωπος ευχαρίστησε και ευχήθηκε τον Β.Η. και χαιρετώντας τον με χειραψία, άφησε στην παλάμη του δύο πεντακοσάρικα. Και τότε φάνηκε λίγο περισσότερο το πρόσωπό του, οπότε ο δικός μας αναγνώρισε ότι ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις! Δεν του είπε όμως τίποτε!

“Να πάρει κάτι ο Χατζιδάκις κι από μένα”

Το σκοτάδι ρούφηξε και τους δύο άντρες, τυπώνοντας για πάντα το περιστατικό στη μνήμη του Β.Η. Όταν αφηγήθηκε την επομένη το γεγονός στην παρέα του, κάποιος που ήξερε, του είπε ότι ο Χατζιδάκις (ούτε 40 χρονών τότε), είχε κομμουνιστικές απόψεις όταν ήταν νέος, μάλιστα ήταν και στην ΕΠΟΝ. Αλλά μετά από κάποιο ταξίδι-αποστολή (που τον έστειλε η ηγεσία) στα μέρη της Λαμίας, αν θυμάμαι καλά, σταμάτησε να έχει σχέσεις με το κόμμα!

Σαν να μην πίστευα, τότε, αυτά που άκουγα, τα επιβεβαίωσα όμως όταν τα διηγήθηκε όλα ο Μίκης στον Μίμη Ανδρουλάκη το 1995. Με τον Β.Η. συναντηθήκαμε τον επόμενο Μάιο, ήπιαμε καφέ στο Skansen (ένα εξαιρετικό σύνθετο πάρκο στη Στοκχόλμη) και με παρακάλεσε να του αγοράσω όλους τους δίσκους του Μάνου Χατζιδάκι που θα βρω – ήξερε ότι κατέβαινα στην Ελλάδα με μεγάλο αυτοκίνητο. Μάλιστα με υποχρέωσε να πάρω και κάμποσα χρήματα για να μη χρησιμοποιήσω δικά μου. Το έκανα με χαρά και μάλιστα όταν (μετά το καλοκαίρι) ήρθε στο σπίτι μου για να παραλάβει τους δίσκους και τα ρέστα του, συγκρίναμε τους δίσκους που του έφερα με αυτούς που είχα εγώ και ό,τι δεν κατάφερα να βρω, τού το ηχογραφούσα σιγά-σιγά σε κασέτες… Θυμάμαι μία ωραία φράση του: «Να πάρει κάτι ο Χατζιδάκις κι από μένα…».

Χρόνια πολλά και του χρόνου με υγεία, που έλεγαν οι παλιοί… Και πριν λίγες μέρες σκέφτηκα κάτι που θεωρώ σημαντικό, ιδιαίτερα για την εποχή μας και τη χώρα μας: «Πολύ πιο σημαντική από την αγάπη, είναι η κατανόηση». Αυτό, οι Ευρωπαίοι το έχουν κατανοήσει από πολλά χρόνια (σε σχέση μ’ εμάς τους καθυστερημένους) και μάλιστα το έχουν κάνει πράξη -μερικές φορές και ακραία!