Φτωχοποίηση και ανάπτυξη στην Ελλάδα

Η ανασυγκρότηση της πραγματικής οικονομίας στην Ελλάδα, για να έχει διεθνώς ανταγωνιστική προοπτική, πρέπει να βασιστεί στη λειτουργική προώθηση της οικονομίας της γνώσης σε συνδυασμό με την επιδίωξη μιας ουσιώδους συμπληρωματικότητας. Μια συμπληρωματικότητα που πρέπει να διαπερνά τους κύριους τομείς της ελληνικής παραγωγής με τη συγκρότηση στρατηγικών κλαδικών πολιτικών και μεθοδευμένων αναπτυξιακών πρωτοβουλιών, «συνειδητά εκτός ειδικών μηχανισμών επιτροπείας».

Την αναπτυξιακή αυτή στρατηγική αναλύουν εμβριθώς στο σύγγραμμά τους «Πραγματική οικονομία-Εμπειρίες ανάπτυξης, κρίσης και φτωχοποίησης στην Ελλάδα», ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών Κωστής Βαΐτσος και ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του ιδίου πανεπιστημίου Βλάσης Μισσός (εκδ. Κριτική, 432 σελ.). Στο σύγγραμα επισημαίνεται εμφατικά πως όλες οι αναπτυξιακές προσπάθειες και πολιτικές πρέπει να σταθμίζουν δημιουργικά τις «νεοδιαμορφούμενες συστημικές συνθήκες», εντός του πλαισίου της οικονομικής ολοκλήρωσης στην ΕΕ.

Η έμφαση που αποδίδεται από τους δύο πανεπιστημιακούς στην οικονομία της γνώσης είναι κρίσιμη, καθώς ο εκθεμελιωμένος παραγωγικός ιστός της χώρας μας, μπορεί να οργανωθεί και να ξαναστηθεί σε παντελώς νέες και επιθετικές βάσεις με όρους οικονομίας της γνώσης. Να σημειώσουμε ότι πρόσφατα ο επικεφαλής της Daimler Benz, Dieter Zetsche, προέβλεψε ότι το λογισμικό θα καταργήσει τις περισσότερες παραδοσιακές βιομηχανίες τα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια.

Η τρισδιάστατη εκτύπωση προσλαμβάνει μεγάλες διαστάσεις, καθώς η τιμή του φθηνότερου εκτυπωτή 3D μειώθηκε από 18.000 δολ. σε 400 δολ. μέσα σε δέκα χρόνια, ενώ παράλληλα έγινε 100 φορές πιο γρήγορος. Όλες οι μεγάλες εταιρείες υποδημάτων έχουν ήδη ξεκινήσει να παράγουν 3D παπούτσια εκτύπωσης. Στη γεωργία, προβλέπει στροφή στις υδροπονικές καλλιέργειες με χρήση λιγότερου νερού, ενώ δεν θα αργήσει η έλευση του γεωργικού ρομπότ αξίας 100 μόλις δολ! Κάπως έτσι, το 70-80% των θέσεων εργασίας θα εξαφανιστούν τα επόμενα 20 χρόνια.

Είναι προφανές, ότι η ελληνική επανεκκίνηση πρέπει να σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά τα επερχόμενα. Οι οδηγοί θα έχουν ακούσει την καμπάνια της Cosmote, η οποία λανσάρει μια πλατφόρμα ασφάλισης αυτοκινήτων με συγκριτικές δυνατότητες επιλογής, που σημαίνει πως το επάγγελμα του ασφαλιστή τελειώνει.

Το κοινωνικό κράτος ως παραγωγός αξίας

Ταυτόχρονα, απαιτείται «ο ολοκληρωμένος επανακαθορισμός του ρόλου του κοινωνικού κράτους ως θεμελιακός πυλώνας της ελληνικής πραγματικής οικονομίας». Η εμπειρία των ανεπτυγμένων οικονομιών έχει καταδείξει ότι διατηρήσιμη επανενεργοποίηση του κοινωνικού κράτους αποτελεί οργανωμένη παραγωγή και αποτελεσματική αξιοποίηση θεμελιωδών αναπτυξιακών εξωτερικών οικονομιών, που εδράζονται σε πέντε στρατηγικούς τομείς:

• Στην εκπαίδευση, στην επιμόρφωση και τη γενικότερη παιδεία.
• Στις απαιτήσεις λειτουργίας οικονομιών της γνώσης και της παραγωγής ανθρώπινου κεφαλαίου σε σύγχρονες κοινωνίες.
• Στην κάλυψη βασικών αναγκών στον τομέα της υγείας.
• Στη δημιουργία συνθηκών διατηρήσιμης οικονομικής ασφάλειας και δημιουργικής απασχόλησης.
• Στην προαγωγή της κοινωνικής συνοχής.

Μια τέτοιου τύπου στρατηγική μπορεί να διασφαλίσει παραγωγικά πλεονεκτήματα που συνδυάζουν τη γνώση, την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και τα κρίσιμα συστατικά της κοινωνικής συνοχής.

Ειδικότερα, στον τομέα της εκβιομηχάνισης απαιτείται ένας οργανωμένος προγραμματισμός πρωτοβουλιών που να βασίζονται σε εμπεριστατωμένες εμπειρίες και πραγματολογικά δεδομένα, «αντί της άκριτης αποδοχής μιας εισαγόμενης πανάκειας». Γι΄αυτό προτείνεται η ίδρυση αναπτυξιακής τράπεζας, ώστε να εξυπηρετηθούν οι εθνικοί αναπτυξιακοί στόχοι αποτελεσματικά και να αξιοποιηθούν οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι. Οι συγγραφείς τονίζουν την ανάγκη σχεδιασμού και με βάση τις χωρικές ανισότητες της εγχώριας οικονομίας, καθώς και την ανάγκη υπέρβασης των σοβαρών αδικιών του πελατειακού συστήματος της μεταπολιτευτικής περιόδου, που χαρακτηρίζουν ως κύριο «αντιαναπτυξιακό παράγοντα».

Οι όροι για νέα αγροτική ανάπτυξη

Στον αγροτικό πολυκλάδο, που υπάρχουν διαχρονικά κρίσιμες συστημικές αδυναμίες, όπως η εξάρτηση από το επιδοματικό κοινοτικό και εθνικό πλαίσιο και η κομματικοποίηση των συνεταιριστικών φορέων, προτείνονται ριζοσπαστικές ιδιωτικές και δημόσιες πρωτοβουλίες. Πρώτον, χρειάζεται η επανατοποθέτηση-μετασχηματισμός του πρωτογενούς τομέα στην οργάνωση και την οικονομία της γνώσης, με ταυτόχρονη –σταδιακά- αντιστροφή των πληθυσμιακών ροών.

Δεύτερον, η αναπτυξιακή προσπάθεια της αγροτικής παραγωγής πρέπει να συσχετισθεί δυναμικά και λειτουργικά με την αναβάθμιση της ποιότητας διαβίωσης του ελληνικού πληθυσμού, όπως άλλωστε και σε σχέση με τον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα.

Τρίτον, ενδελεχή εξέταση των θεσμικών προϋποθέσεων πιο ευέλικτων πρωτοβουλιών και συγκρότηση νέων οργάνων συλλογικής δράσης, ώστε να υπερβούν το διαβρωμένο συνδικαλιστικό σύστημα. Στόχος είναι η διείσδυση σε δυναμικές αγορές του εξωτερικού και η αξιοποίηση της αγοραστικής δύναμης στις αγορές αναγκαίων εισροών για την ανταγωνιστική αγροτική παραγωγή.

Τέταρτον, προϋπόθεση για όλα αυτά είναι η ειδική και συνεχής εκπαίδευση του νέου ανθρώπινου αγροτικού κεφαλαίου και η συνεχής γνωσιολογική και τεχνολογική υποστήριξή του.

Ο παραγωγικός μετασχηματισμός

Το πυκνό και εμπεριστατωμένο αυτό έργο δεν περιορίζεται στις εμπειρικές, αναλυτικές και ερμηνευτικές σκοπιές της μεταπολιτευτικής οικονομικής πραγματικότητας. Επίσης, όμως, δεν περιορίζεται ούτε σε εξειδικευμένες μεθοδολογικές προσεγγίσεις που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τον επιστημονικό και τον επαγγελματικό χώρο οικονομολόγων και οικονομικών αναλυτών. Το έργο απευθύνεται και στον κάθε μορφής και επιπέδου υπαρκτό ή και μελλοντικό επιχειρηματία και σύγχρονο πολίτη.

Κι αυτό γιατί, εκτός από την ανάδειξη βασικών ιδιαιτεροτήτων του παραγωγικού και θεσμικού συστήματος της χώρας, δίνεται ξεχωριστή έμφαση στις διαφορετικότητες, στις ρωγμές ή και στις βαθιές τομές, καθώς και στις καθοριστικές ασυνέχειες των τριών προσδιοριστικών δεκαετιών της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας (του 1990, του 2000 και του 2010). Έτσι, αναδεικνύεται η διαχρονική και πολυεπίπεδη κρίση αξιών, θεσμών και παραγωγικών δομών στην ελληνική πραγματική οικονομία, που είχε να αντιμετωπίσει στη συνέχεια και μια οκταετή περίοδο τιμωρητικών παρεμβάσεων.

Σε αυτές κυριάρχησαν ιδιόρρυθμα σχήματα εθνικού κρατισμού από κοινοτικούς εταίρους και διακρατικού θεσμικού παραγοντισμού από όργανα της ΕΕ. Ο πυρήνας και οι τρόποι εφαρμογής των πολιτικών εσωτερικής υποτίμησης που επιβλήθηκαν παγίωσαν τις συνθήκες βίαιης και πολυετούς φτωχοποίησης κράτους-μέλους της ΟΝΕ στην αντιμετώπιση της de facto πτώχευσής του.

Η ενδελεχής τεκμηρίωση των παραπάνω που διαπερνούν όλο το έργο, καταδεικνύουν την οργανική και λειτουργική διασύνδεση όλων των προσπαθειών που πρέπει να αναληφθούν για τον μετασχηματισμό του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου. Ένας μετασχηματισμός από αντιαναπτυξιακό πελατειακό κράτος των συνδικάτων, του κομματισμού και της διαπλοκής, σε ένα ευέλικτο και επιθετικό με όρους οικονομίας της γνώσης παραγωγικό μοντέλο.

Αυτό απαιτεί πολύπλοκους και έξυπνους σχεδιασμούς συγκροτημένων αναπτυξιακών εγχειρημάτων και μέγιστη αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Αυτό το βαρύ βιβλίο οφείλουν να μελετήσουν προσεκτικά όχι μόνο οι 300 της Βουλής. Χρειάζεται να το μελετήσουν και όλοι όσοι ασχολούνται ευρύτερα με την πολιτική και τα κοινά όλων των αποχρώσεων, ιδιαίτερα οι νεότεροι που δεν έχουν την ιστορική εμπειρία. Με τον τρόπο αυτό θα κατανοήσουν τους καρκινικούς μηχανισμούς του ελληνικού συστήματος και θα εμπνευστούν για τη μάχη της ανασυγκρότησης της χώρας.