Γιατί πολλοί Έλληνες γοητεύονται από την Ρωσία του Πούτιν

To φαινόμενο ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινής γνώμης να “γοητεύεται” από την Ρωσία του Πούτιν και το αυταρχικό καθεστώς του (146η χώρα στις 167 σύμφωνα με τον δείκτη δημοκρατίας του Economist) αποτελεί μια παραδοξότητα. Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία παλεύει αδιάκοπα εδώ και διακόσια χρόνια να βρει μια ισορροπία ανάμεσα σε ένα ανατολίτικο ανορθολογικό παρελθόν, το οποίο είναι αποτέλεσμα –όπως αναφέρει ο Στέλιος Ράμφος– ενός βυζαντινού συναισθηματικού εγκλωβισμού της και σε μία δυτικότροπη κοινωνικό-πολιτική πραγματικότητα. η οποία είναι μάλλον προϊόν των πολιτικών και πνευματικών ελίτ, παρά μίας ευρείας λαϊκής θέλησης.

Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία αποδέχεται τα οφέλη του δυτικού καπιταλιστικού τεχνολογικού πολιτισμού, ενώ αντιστέκεται σθεναρά στο δυτικό πολιτισμικό εκσυγχρονισμό, αποδίδοντας σε αυτόν κοινωνικά και εκφυλιστικά χαρακτηριστικά. Η ελληνική κοινή γνώμη είναι βαθιά επηρεασμένη από το παντοδύναμο πολιτισμικό θεσμό της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και ενός δομημένου νεοελληνικού κράτους με κυρίαρχα πελατειακά αλλά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως η πατριαρχία, ο εθνικισμός, η πατριδοκαπηλία και η θρησκοληψία. Αυτά δημιουργούν αντανακλαστικά αντίδρασης και αντίστασης στη δυτική νεωτερικότητα, όπως αυτή εκφράζεται από τον απόλυτο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην διαφορετικότητα, στην διαφάνεια και στην ύπαρξη στέρεων πολιτικών θεσμών.

Παρόμοια χαρακτηριστικά με τα παραπάνω διέπουν και την ρωσική κοινωνία. Ο αυταρχικός και παρεμβατικός χαρακτήρας του σύγχρονου ελληνικού κράτους ήταν απότοκο ενός πελατειακού συστήματος, σε αντίθεση με τα άλλα δυτικά κράτη που ο νεωτερικός χαρακτήρας τους προέκυψε μέσω διαρκούς δημόσιου ορθολογικού διαλόγου, που πολλές φορές αυτός έπαιρνε τη μορφή βίαιων συγκρούσεων, αλλά κατέληγε σε ένα ώριμο κοινοβουλευτισμό, απόρροια κοινωνικό-συμβολαιακών δεσμεύσεων.

Συνέπεια της απουσίας αυτού είναι η ελληνική κοινωνία να είναι επιρρεπής στον ανορθολογισμό με βαρύνουσες συνέπειες στο σχηματισμό μίας νεοελληνικής προοδευτικής πολιτικής κουλτούρας. Το αποτέλεσμα αυτού του ανορθολογισμού είναι μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας να δείχνουν προτίμηση σε αυταρχικά εξουσιαστικά μοντέλα εξουσίας, όπως αυτό της Ρωσίας και της Κίνας και κράτη με μακραίωνη θεσμική φιλελεύθερη δημοκρατική παράδοση, να έπονται σε δημοφιλία.

H προσωπολατρία του Πούτιν

Όσο αφορά τα χαρακτηριστικά ενός αυταρχικού ηγέτη όπως ο Πούτιν που τυγχάνουν δημοφιλή σε μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, είναι η άκαμπτη προσκόλληση σε συμβατικές μικροαστικές αξίες, η απόλυτη υπακοή και σεβασμός στις αρχές, η επιθετικότητα σε οποιονδήποτε αμφισβητεί αυτές τις αξίες, η συνωμοσιολογία για την σεξουαλικότητα των ημερών μας, που την χαρακτηρίζει ως “ανήθικη”, όπως δείχνει η απέχθεια του στις ΛΟΑΤΚΙ κοινότητες.

Η προσωπολατρία για τον Πούτιν στα ρωσικά ΜΜΕ και στη λαϊκή κουλτούρα έχει φτάσει σε επίπεδο σχεδόν αγιοποίησής του, αντίστοιχη με την προσωπολατρία για τον Στάλιν και έγκειται στην αίσθηση ασφάλειας και ενότητας που παρείχαν και οι δύο στο ρωσικό λαό, σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα. Μία ειδωλοποίηση, η οποία πολλές φορές βρίσκει απήχηση και έξω από τα σύνορα του κράτους που ηγείται. Στη περίπτωση μας, η εικόνα του θεοσεβούς Πούτιν είναι δημοφιλής, τόσο στη Ρωσία, όσο και σε άλλα ομόδοξα κράτη, όπως η Σερβία και η Ελλάδα.

Είναι όμως η εικόνα του ορθόδοξου θεοσεβούς Πούτιν λόγος της δημοφιλίας του ρωσικού αυταρχικού κράτους σε μεγάλα τμήμα της ελληνικής κοινής γνώμης; Η διαμόρφωση μίας εχθρικής ή φιλικής τάσης της κοινής γνώμης προς μια άλλη χώρα μπορεί να οφείλεται σε εξωτερικές πολιτικές παρεμβάσεις της τελευταίας, ή απλά να είναι αποτέλεσμα επιλογής από τις πολιτικές ελίτ ενός συγκεκριμένου οικονομικού μοντέλου, που κυρίως κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου καθόριζε και το γεωπολιτικό στρατόπεδο που θα άνηκε μία χώρα.

Μεταπολίτευση και αντιαμερικανισμός

Η επιβολή της σκληρής ισχύος, δηλαδή της στρατιωτικής πολιτικής ή οικονομικής παρέμβασης ενός κράτους στα εσωτερικά ενός άλλου κράτους μπορεί να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα.
Στη περίπτωση της Ελλάδος, η απροσχημάτιστη εμπλοκή των ΗΠΑ στο εσωτερικό της χώρας με αρχή τον εμφύλιο και αποκορύφωμα την περίοδο της επταετίας, είχε σαν αποτέλεσμα τον αντιαμερικανισμό να γίνει κυρίαρχο αφήγημα στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα μετά την Μεταπολίτευση εξαιτίας της αμερικανικής εμπλοκής στο πραξικόπημα, αλλά και της τουρκικής εισβολής στη Κύπρο, την οποία η αμερικανική κυβέρνηση δεν προσπάθησε αποτελεσματικά να αποτρέψει.

Το αποτέλεσμα του αντιαμερικανισμού μπορεί να οδηγήσει την κοινή γνώμη στην αποδοχή ενός ανταγωνιστικού πολιτικοκοινωνικού μοντέλου. Ο Pieangelo Insernia προσεγγίζει τον αντιαμερικανισμό ως μια γενική ολιστική αντιπάθεια, η οποία δεν είναι απαραίτητο να έχει ένα σαφές ιδεολογικό πρόσημο, αλλά λειτουργεί απλοποιημένα και μανιχαϊστικά, βρίσκοντας απόκριση σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και οδηγεί στην πρόσληψη ενός ανταγωνιστικού πολιτιστικού μοντέλου, δηλαδή στην περίπτωση μας ενός φιλορωσικού.

Ο αντιαμερικανισμός, ως πολιτική θέση που ενέσκηψε μετά τον Εμφύλιο και ειδικά μετά την επταετία και ο αντιευρωπαϊσμός μετά την οικονομική κρίση του 2010, λειτούργησαν ως παράγοντες διαμόρφωσης μιας φιλορωσικής κοινής γνώμης, κάτι το οποίο ήταν εμφανές σε δημοσκοπήσεις, ειδικά πριν την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Αλλά ακόμα και μετά από αυτή, η δημοφιλία του ρωσικού αυταρχικού κράτους παρέμεινε ανθεκτική σε σχέση με τα υπόλοιπα δυτικά κράτη. Όμως, το σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη του φιλορωσικού αισθήματος στην ελληνική γνώμη έπαιξε η κοινή θρησκεία των δύο εθνών.

Η εργαλειοποίηση της Ορθοδοξίας

Η ορθοδοξία παίζει κυρίαρχο ρόλο στην κουλτούρα Ελλήνων και Ρώσων, λειτουργώντας ως πνευματικό ανάχωμα στο υλισμό που προέρχεται από την Δύση. Ελίτ και στις δύο χώρες σημειώνουν τη σημασία της Ορθοδοξίας ως συνεκτικό στοιχείο των κοινωνιών τους και τονίζουν ότι νεοφιλελεύθερες δυτικές δυνάμεις επιτίθενται σε παραδοσιακές ορθόδοξες αξίες, προσπαθώντας να επιβάλουν τις δικές τους υλιστικές και ότι ο ορθόδοξος κόσμος πρέπει να αντισταθεί με τις δικές του πνευματικές αξίες.

Η εργαλειοποίηση της Ορθοδοξίας επί προεδρίας Πούτιν, αποτελεί εκτός από παράγοντα ομογενοποίησης του ρωσικού έθνους και μέθοδο επιβολής ήπιας ισχύος σε ομόδοξες χώρες, με σκοπό να εξυπηρετήσει τους γεωπολιτικούς στόχους της. Η Ελλάδα, ως η μοναδική μη σλαβόφωνη ορθόδοξη βαλκανική χώρα, πάντα αποτελούσε για τη Ρωσία μια “ευαίσθητη” στη μεταχείριση χώρα. Πρωταρχικός στόχος της Ρωσίας ήταν να αυξήσει την επιρροή της στη χώρα με εργαλειοποίηση της θρησκείας, ως αντίβαρο στο δυτικό προσανατολισμό της.

Η ελληνική κοινωνία στο μεταίχμιο δύο πολιτισμών, του ορθόδοξου και του δυτικού, όπως τους έχει ορίσει ο Huntington, αποδέχεται πιο εύκολα τον δυτικό καπιταλιστικό τεχνολογικό πολιτισμό, ενώ αντιστέκεται σθεναρά στο κοινωνικό εκδυτικισμό, αποδίδοντάς του κοινωνικά εκφυλιστικά χαρακτηριστικά, όπως κοινωνική σήψη, ναρκωτικά, εγκληματικότητα και σεξουαλική “διαστροφή”, τουλάχιστον στο δημόσιο διάλογο και σε αυτό βρίσκουμε μια ομοιότητα με τη ρωσική αντίληψη.

Η αυταρχική μορφή διακυβέρνησης που έχει λάβει το ρωσικό κράτος, ιδιαίτερα κατά την προεδρία Πούτιν, το έχει καταστήσει δημοφιλές στη ελληνική κοινή γνώμη, κατατάσσοντας το τέταρτο σύμφωνα με έρευνα, με πέμπτο να έρχεται το απολυταρχικό καθεστώς της Κίνας και να ακολουθούν κράτη με μακραίωνη θεσμική δημοκρατική παράδοση. Θα ήταν χρήσιμο να παρατηρήσουμε ότι η δημοτικότητα του ρωσικού μοντέλου βάσει των δημοσκοπήσεων είναι μεγαλύτερο στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσματος, κατάλοιπο ίσως του αριστερού ιδεολογικού αντιαμερικανισμού.

Η ελληνική κοινή γνώμη δεν έδειξε τα ίδια αντιπολεμικά χαρακτηριστικά, στην βάρβαρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, όπως έδειξε στο παρελθόν σε περιπτώσεις όπως της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ ή στην επίθεση του ΝΑΤΟ στην Σερβία. Κατά την γνώμη μου είναι αποτέλεσμα της ομοδοξίας, των κοινών πολιτικοοικονομικών χαρακτηριστικών των δύο λαών, της ανάγκης διαφοροποίησης της ελληνικής κοινωνίας από τις υπόλοιπες δυτικές κοινωνίες, χαρακτηριστικά που ο Στέλιος Ράμφος πολύ εύστοχα τα συνόψισε σε δύο λέξεις: Βυζαντινός εγκλωβισμός!