Μπορούμε να προλάβουμε το τέλμα της καινοτομίας στην άμυνα;

Είναι διεθνώς αποδεκτό ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις των χωρών αντιλαμβάνονται πλέον ότι η καινοτομία είναι Game Ghanger και επιθυμούν να αποφύγουν έναν πιθανό στρατηγικό αιφνιδιασμό από τον αντίπαλο με τη χρήση καινοτόμων εφαρμογών. Επιπλέον ενδιαφέρονται να επιτύχουν την εκμετάλλευση της καινοτομίας προς όφελος των φίλιων Δυνάμεων, ως πολλαπλασιαστών ισχύος. Για τους λόγους αυτούς αποζητούν την συμβολή της ερευνητικής κοινότητας της χώρας τους, με σκοπό την άμεση ενημέρωση για τις εξελίξεις σε καινοτομίες που επηρεάζουν την Άμυνα και την Ασφάλεια.

Στη χώρα μας εκτιμάται ότι ίσως να είναι και διεθνής πρωτοτυπία το γεγονός ότι εάν μία ελληνική εταιρεία με Έλληνες επιστήμονες-ερευνητές ζητήσει να ενημερώσει τον στρατό σχετικά με πρόσφατες εξελίξεις στις καινοτόμες τεχνολογίες, τότε καλείται να πληρώσει στο ΓΕΣ ένα παράβολο από 500 έως 1.500 ευρώ. Αυτό ισχύει εδώ και χρόνια μόνο για τον Στρατό Ξηράς. Επισημαίνεται ότι στην επίσημη ιστοσελίδα του ΓΕΣ, που αναφέρεται στην επικοινωνία των Μονάδων του Στρατού με τις Αμυντικές Βιομηχανίες, δεν γίνεται καμία αναφορά για το παράβολο αυτό. Πλην όμως, όπως επιβεβαιώθηκε αρμοδίως, είναι απαιτητή προϋπόθεση η καταβολή του παραβόλου για την πραγματοποίηση ακόμα και μίας ενημερωτικής συνάντησης.

Η απαίτηση καταβολής του ανωτέρω παράβολου που προβλέπεται από έγγραφο του 2009, θα μπορούσε πιθανόν να αφορά εταιρείες που αιτούνται συνάντηση για την εμπορική προώθηση των προϊόντων τους. Σε αυτή την περίπτωση έχει ίσως μία λογική η αποζημίωση για την απασχόληση του προσωπικού του Επιτελείου. Σε κάθε περίπτωση, η επιβολή του παράβολου αυτού ειδικά για ενημέρωση των Επιτελών σε θέματα καινοτομίας που το αφορούν, είναι σαφής έλλειψη εγρήγορσης και κουλτούρας καινοτομίας.

Είναι βεβαίως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι η επιβολή του παράβολου αυτού δεν ισχύει για το Πολεμικό Ναυτικό και την Πολεμική Αεροπορία. Αυτό προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι τα δύο αυτά σώματα χρησιμοποιούν στο οπλοστάσιό τους περισσότερα συστήματα με τεχνολογία αιχμής. Επομένως στο προσωπικό που λόγω ειδικότητας ασχολείται με τα συστήματα υψηλής τεχνολογίας, έχει καλλιεργηθεί μία σχετική κουλτούρα. Γενικότερα βέβαια, δεν βοηθάει στην εμπέδωση κοινής κουλτούρας καινοτομίας για την Άμυνα η εφαρμογή διαφορετικών διαδικασιών μεταξύ των Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων.

Επίσης είναι απογοητευτικό ως πρακτική διαδικασία, ο χρόνος διεκπεραίωσης ενός φακέλου για μία καινοτόμο Ερευνητική-Αναπτυξιακή πρόταση να επηρεάζεται αρνητικά και μάλιστα με απίστευτη πολύμηνη χρονοκαθυστέρηση οφειλόμενη είτε σε επαγγελματική ανεπάρκεια και έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων του προσωπικού, είτε σε μεταθέσεις, αποστρατείες, συνταξιοδοτήσεις, είτε καθυστερήσεων στους αρμόδιους φορείς λόγω ανεπαρκούς επάνδρωσης με εξειδικευμένο προσωπικό.

Ταχύτητα λήψης αποφάσεων

Το κράτος πρέπει να έχει συνέχεια και αποτελεσματικότητα. Ειδικά δε σε θέματα καινοτομίας πρέπει να συντηρείται η υψηλή ταχύτητα διεκπεραίωσης και η συντόμευση του χρόνου λήψης των αποφάσεων. Η προβλεπόμενη από την προαναφερθείσα απόφαση διαδικασία διαβίβασης του φακέλου σε μία σειρά “συναρμόδιων Υπηρεσιών”, λαμβάνοντας υπόψη και την εσωτερική διακίνηση στην κάθε υπηρεσία από Διεύθυνση σε Διεύθυνση, από τμήμα σε τμήμα και από Επιτελή σε Επιτελή στο ίδιο τμήμα, εγγυάται την πολύμηνη καθυστέρηση, αλλά και την πιθανή διαρροή απορρήτων ευαίσθητων εθνικών ή βιομηχανικών δεδομένων.

Η ταξινόμηση της προτεραιότητας από κάθε φορέα ή υπηρεσία, σε σχέση και με τις άλλες αρμοδιότητες που είναι επιφορτισμένοι, οδηγεί στην “εξαφάνιση” φακέλων ερευνητικών-αναπτυξιακών προγραμμάτων, όταν ένας επιτελής το θεωρήσει πάρεργο σε σχέση με την υπόλοιπη τρέχουσα εργασία του, ακριβώς λόγω έλλειψης κουλτούρας καινοτομίας.

Επίσης η πρόβλεψη της τελικής έγκρισης για την κάθε πρόταση Έρευνας και Ανάπτυξης αποκλειστικά από τον εκάστοτε υπουργό, εγγυάται τον ενταφιασμό της στον “τάφο του Ινδού”, δηλαδή στην αποθήκη που φυλάσσονται οι προς υπογραφή φάκελοι μέχρι να σιτέψουν. Η γάγγραινα της γραφειοκρατίας έχει μολύνει τη διαδικασία αξιολόγησης και έγκρισης ενός ερευνητικού-αναπτυξιακού προγράμματος. Είναι προδιαγεγραμμένος ο θάνατος της καινοτομίας στην Άμυνα από ασφυξία, αν δεν ληφθούν άμεσα διορθωτικές ενέργειες.

Η έλλειψη κουλτούρας καινοτομίας δεν επηρεάζει μόνο τις νεοφυείς εταιρείες, αλλά κάθε αμυντική βιομηχανία που διαθέτει κεφάλαια για έρευνα και ανάπτυξη καινοτόμων συστημάτων. Ακόμα και ο εξαγωγικός προγραμματισμός μίας αμυντικής βιομηχανίας επηρεάζεται αρνητικά, διότι η συνηθέστερη ερώτηση κάθε υποψήφιου επενδυτή ή αγοραστή είναι: “ποια είναι η άποψη των οικείων Ενόπλων Δυνάμεων για το προϊόν που αναπτύξατε;”.

Έλλειψη κουλτούρας

Από την εμπειρία μου ως μέλος της Επιτροπής “Προσαρμογή Αμυντικής Βιομηχανίας” στα πλαίσια της Αμυντικής Στρατηγικής Αναθεώρησης (ΑΣΑ) που έλαβε χώρα προ δύο περίπου δεκαετιών, το αίτημα της αμυντικής βιομηχανίας προς τις υπηρεσίες του Δημοσίου παραμένουν δυστυχώς οι ίδιες, γεγονός που καταδεικνύει τόσο την “εσωτερική αντίσταση” του συστήματος, όσο και την έλλειψη σχετικής κουλτούρας.

Όσον δε αφορά την αξιοποίηση της σχετικής εμπειρίας συνταξιοδοτούμενου προσωπικού με εμπειρία στην υψηλή τεχνολογία, τα ισχύοντα βρίσκονται σε πλήρη αντιδιαστολή με τα παραδείγματα ΗΠΑ και Ισραήλ που προαναφέρθηκαν. Τούτο διότι στην Ελλάδα αντί να δίδονται κίνητρα υποστήριξης μεταλαμπάδευσης της γνώσης για την καινοτομία, επιβάλλεται μείωση των συντάξιμων αποδοχών από 70% έως 30% ή και αναλογική, όπως πρόσφατα ψηφίστηκε, για απόστρατους, αν αποφασίσουν να εργαστούν αξιοποιώντας την εμπειρία τους σε θέματα καινοτομίας.

Αποτέλεσμα της σχετικής νομοθεσίας είναι, όπως μου εξομολογήθηκαν συνάδελφοι που είχαν εξαιρετική εμπειρία σε θέματα υψηλής τεχνολογίας, να ιδιωτεύουν αντί να συνεργάζονται με ερευνητικές ομάδες μεταλαμπαδεύοντας την εμπειρία τους στους νέους επιστήμονες- καινοτόμους ερευνητές.

Μετά την καταγραφή των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται εγχωρίως σε θέματα υποστήριξης της καινοτομίας (όπως αναφέραμε στην εισαγωγή και στο προηγούμενο άρθρο) τη σύγκριση με αντίστοιχες διαδικασίες που εφαρμόζονται από σύμμαχες χώρες που θεωρούνται κορυφαίες στην υποστήριξη της καινοτομίας, προκύπτουν συμπεράσματα που οδηγούν σε προτάσεις για διορθωτικές ενέργειες.

Η προαναγγελθείσα στη Βουλή βελτίωση του θεσμικού-νομικού πλαισίου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων για την αξιοποίηση της καινοτομίας. Οι δυνατότητες είναι μεγάλες και ήδη έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος.

Τι απαιτείται να γίνει 

Συνοψίζοντας τα προκύπτοντα συμπεράσματα, επισημαίνονται τα ακόλουθα:

Α. Απαιτείται η βελτίωση του νομικού πλαισίου και των προβλεπόμενων διαδικασιών με καθορισμό χρονικών προβλέψεων, δηλαδή ενός “road map” αξιολόγησης προτάσεων καινοτομίας, από ομάδα σχετικών εμπειρογνωμόνων σε θέματα καινοτομίας.

Β. Κρίνεται αναγκαία η ίδρυση υψηλόβαθμου επιπέδου αρμόδιου φορέα στη Δημόσια Διοίκηση, με αποκλειστικό αντικείμενο την προώθηση της καινοτομίας, με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Ειδικά για την τεχνολογία Διττής χρήσης (Dual Use Technology), δεδομένου ότι εξ ορισμού αφορά τόσο αμυντικές όσο και εμπορικές εφαρμογές, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο ζήτημα.

Γ. Είναι απαραίτητη η επιμόρφωση του προσωπικού των φορέων και υπηρεσιών που ασχολούνται με θέματα καινοτομίας και ειδικότερα στην αξιολόγηση καινοτόμων προτάσεων. Με τον τρόπο αυτό εκτιμάτε ότι θα δημιουργηθεί και θα διατηρηθεί η κουλτούρα καινοτομίας. Η σχετική εκπαίδευση θα πρέπει να προβλέπεται στην δια βίου μάθηση, με την καθιέρωση ειδικών ενημερωτικών σεμιναρίων και επιμόρφωσης.

Δ. Απαιτείται ο καθορισμός διαδικασίας έγκαιρης ενημέρωσης των αρμόδιων φορέων του ΥΠΕΘΑ από εγχώριες ερευνητικές ομάδες για θέματα καινοτομίας υψηλής διαβάθμισης για την Άμυνα και την ασφάλεια. Εξυπακούεται όχι μόνο η αχρεωστήτως ενημέρωση, αλλά και η πριμοδότηση για την δημιουργία κουλτούρας και εγρήγορσης στην καινοτομία για την Άμυνα και την aσφάλεια.

Ε. Επιβάλλεται η αξιοποίηση και επιδότηση της εμπειρίας του συνταξιοδοτούμενου προσωπικού, ώστε να αποτελέσουν “σύμβουλους για την Άμυνα και την Ασφάλεια” σε νεοφυείς ερευνητικές ομάδες, είτε ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, είτε καινοτόμων εταιρειών. Με τον τρόπο αυτό οι αναπτυσσόμενες καινοτόμες ιδέες θα μετουσιώνονται σε συστήματα, τόσο στο τακτικό, όσο και στο στρατηγικό επίπεδο, που θα επιλύουν/βελτιώνουν υπάρχοντα επιχειρησιακά προβλήματα, αλλά και θα είναι φιλικά (user friendly) προς τους επιχειρησιακούς τελικούς χρήστες.

Στ. Κρίνεται αναγκαία η εγκατάσταση και λειτουργία ειδικής Διακλαδικής Υπηρεσίας υψηλής διοικητικής διαβάθμισης στο ΥΠΕΘΑ, για την διαχείριση θεμάτων καινοτομίας για την Άμυνα. Θα πρέπει να είναι επανδρωμένη με κατάλληλα επιμορφωμένο προσωπικό. Επίσης θα πρέπει να συνεργάζεται με τις αντίστοιχες υπηρεσίες άλλων συναρμόδιων υπουργείων, με λήψη μέριμνας για την ελαχιστοποίηση της χρονοκαθυστέρησης των φακέλων, την καθιέρωση διαδικτυακής διαβίβασης των φακέλων μεταξύ των υπηρεσιών, καθώς και η διαδικτυακή αυτεπάγγελτη λήψη εγγράφων, δικαιολογητικών, πιστοποιητικών, μεταξύ των υπηρεσιών του δημοσίου.

Ζ. Η εκμετάλλευση από το ΥΠΕΘΑ της τεκμηριωμένης εμπειρίας τόσο εν ενεργεία όσο και εν αποστρατεία αξιωματικών σε θέματα καινοτομίας, και Διττής χρήσης τεχνολογιών και υλικών.

Ολοκληρώνοντας, επισημαίνεται ότι πρέπει να σταματήσει ο έμμεσος εξαναγκασμός των νέων Ελλήνων επιστημόνων-ερευνητών σε θέματα καινοτομίας, να φεύγουν στο εξωτερικό για να κάνουν επιτυχημένη καριέρα, το γνωστό brain drain. Απαιτείται πολιτική βούληση, υπερκομματική αντιμετώπιση, επιτάχυνση των διαδικασιών και ο αποτελεσματικός κεντρικός συντονισμός των μεγάλων Εθνικών Κέντρων έρευνας και τεχνολογίας όπως είναι το ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος” με το Πάρκο Καινοτομίας “Λεύκιππος” στην Αθήνα, το ΙΤΕ σε Κρήτη και Πάτρα, το ΕΚΕΤΑ στη Θεσσαλονίκη, καθώς και η συνεργασία τους με ακαδημαϊκά ιδρύματα που πραγματοποιούν έρευνα σε καινοτόμα προϊόντα και τεχνολογίες.

Επιπρόσθετα απαιτείται η εγκατάσταση και εκμετάλλευση ενός εθνικού επιταχυντή καινοτομίας, με το πλεονέκτημα της δυνατότητας αξιοποίησης της αποκτηθείσας εμπειρίας από το ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος” στα πλαίσια του προγράμματος DIANA του ΝΑΤΟ.