Αντιμέτωπος με το “μετρό” της Γάζας ο ισραηλινός στρατός

Το Ισραήλ ξεκίνησε την χερσαία εκστρατεία στη Γάζα για να καθαρίσει τις πυκνά δομημένες περιοχές από τις δυνάμεις της Χαμάς. Ο ισραηλινός στρατός αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων που πηγάζουν από τα μοναδικά χαρακτηριστικά του αστικού περιβάλλοντος της Γάζας. Οι σήραγγες έχουν εμφανιστεί και σε άλλες αστικές μάχες, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Αλλά η κλίμακα της πρόκλησης στη Γάζα, όπου εκατοντάδες χιλιόμετρα τούνελ διασταυρώνονται κάτω από το έδαφος είναι μοναδική.

Αυτό το εκτεταμένο υπόγειο συγκρότημα είναι το χειρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι χερσαίες δυνάμεις του Ισραήλ, και για το οποίο δεν υπάρχει εύκολη λύση. Από τη κατασκευή ορυγμάτων και υπονόμων στην αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, η μακρά ιστορία τέτοιων τακτικών εκτείνεται έως τις μέρες μας. Υπενθυμίζουμε τις υπόγειες οχυρώσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε Somme, Vimy Ridge και Messines, αλλά και τις βαθιές σήραγγες σε Μαριούπολη, Μπαχμούτ και Σολεντάρ στην Ουκρανία.

Οι IDF (ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις) γνωρίζουν καλά τα τούνελ της Χαμάς στη Γάζα. Συχνά αναφέρονται στα συστήματα σηράγγων σαν «το μετρό της Γάζας». Η καταστροφή αυτών ήταν ένας από τους στόχους προηγούμενων χερσαίων εκστρατειών στη Γάζα το 2008 και το 2014. Το 2021 θεωρείτο ότι υπήρχαν πάνω από 500 χλμ σηράγγων, όταν το Ισραήλ ισχυρίστηκε ότι είχε καταστρέψει 100 χλμ τούνελ κατά τη διάρκεια μιας ενδεκαήμερης εκστρατείας βομβαρδισμών.

Ακόμα κι αν αυτές οι σήραγγες δεν έχουν ξαναχτιστεί ή αντικατασταθεί, αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό να παραμένουν εκατοντάδες χλμ δαιδαλώδους, πολύπλοκης και βαθιάς υποδομής σηράγγων στη Γάζα. Η Χαμάς χρησιμοποιεί τις σήραγγές της τόσο αμυντικά όσο και επιθετικά. Ο τρόπος με τον οποίο τις χρησιμοποίησε κατά τη διάρκεια της επιχείρησης Protective Edge το 2014 προσφέρει ενδείξεις για το τι συμβαίνει τώρα.

Αμυντική και επιθετική χρήση

Αμυντικά, η Χαμάς χρησιμοποιεί σήραγγες για να αποφύγει την παρατήρηση και την επίθεση των IDF. Οι δυνάμεις της που δεν επλήγησαν από τους βομβαρδισμούς βρίσκονται κυρίως υπόγεια. Εκεί βρίσκονται οι διοικητές, τα αρχηγεία, οι επικοινωνίες, τα όπλα, οι προμήθειες. Οι σήραγγες επιτρέπουν στους μαχητές να κινούνται σε θέσεις μάχης με ασφάλεια και ελεύθερα κάτω από ογκώδη κτίρια, ακόμη και αφού οι Ισραηλινοί στρατιώτες ρίξουν πάνω τους χιλιάδες τόνους βόμβες. Οι σήραγγες της Χαμάς έχουν συχνά γεννήτριες, εξαερισμό, υδροδότηση και αποθέματα τροφίμων που θα της επιτρέψουν να αντέξει τις βασικές προκλήσεις (σωματική και ψυχολογική εξάντληση) που προκύπτουν από την πολιορκία και την απομόνωση.

Οι μαχητές της Χαμάς χρησιμοποιούν τις σήραγγες για να ξεφύγουν από ζώνες μαχών όταν πρόκειται να υποστούν επίθεση ή να περικυκλωθούν. Είναι σημαντικό ότι έχει σκάψει μέρος των σηράγγων κάτω από σχολεία, νοσοκομεία και τζαμιά σε πυκνές αστικές περιοχές. Είναι λόγος για να χρησιμοποιήσει νομικά επιχειρήματα που προκύπτουν από τα Παραρτήματα Ι & ΙΙ των συνθηκών της Γενεύης.

Επιθετικά, οι σήραγγες επιτρέπουν στις δυνάμεις της οργάνωσης να διεξάγουν καλυμμένες και αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Χρησιμοποιούν σήραγγες για να διεισδύσουν πίσω από τις θέσεις των ισραηλινών δυνάμεων για να τις αιφνιδιάσουν στα μετόπισθεν που μπορεί να μην είναι καλά προετοιμασμένες ή εξοπλισμένες για μάχη όσο εκείνες στην πρώτη γραμμή, όπως μονάδες επιφορτισμένες με επιμελητεία και διοικητική μέριμνα.

Οι διασυνδεδεμένες σήραγγες κάτω από αστικές περιοχές επιτρέπουν στη Χαμάς να κινηθεί γρήγορα μεταξύ προετοιμασμένων θέσεων επίθεσης με προαποθηκευμένα αντιαρματικά πυρομαχικά, χειροβομβίδες και άλλα όπλα. Οι σήραγγες είναι το ζωτικό στοιχείο της στρατηγικής ανταρτοπόλεμου. Τα μέλη των ταξιαρχιών Αλ Άκσα θα σχηματίσουν μικρές ομάδες κυνηγών-δολοφόνων που κινούνται υπόγεια, αναδύονται, χτυπούν και ξαναχάνονται γρήγορα σε ένα τούνελ.

Το “μετρό” της Γάζας

Η Χαμάς χρησιμοποιεί επίσης τις σήραγγες για να κρύβει και μετακινεί πυραύλους, που μπορούν να εκτοξευτούν εξ αποστάσεως (με καλώδια ή τηλεχειρισμό) ή να μεταφερθούν σε κρυφές τοποθεσίες εκτόξευσης την τελευταία στιγμή. Έχει επίσης σήραγγες παγιδευμένες με εκατοντάδες κιλά εκρηκτικών για να λειτουργούν ως βόμβες-λαγούμια κάτω από κεντρικούς δρόμους και κτίρια στα οποία ενδέχεται να παρασυρθούν ισραηλινές δυνάμεις.

Η είσοδος σε σήραγγες παρουσιάζει προκλήσεις τακτικής, πολλές από τις οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς εξειδικευμένο εξοπλισμό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να είναι αδύνατη η αναπνοή σε σήραγγες χωρίς συσκευές οξυγόνου, ανάλογα με το βάθος τους και τον αερισμό τους. Μπορεί επίσης να μην υπάρχει ορατότητα. Οι περισσότερες συσκευές νυχτερινής όρασης βασίζονται σε κάποιο, έστω αμυδρό, φως και δεν μπορούν να λειτουργήσουν όταν αυτό απουσιάζει εντελώς.

Οποιοσδήποτε στρατιωτικός εξοπλισμός πλοήγησης και επικοινωνίας που βασίζεται σε δορυφορικά σήματα ή σήματα οπτικής επαφής, δεν λειτουργεί υπόγεια. Ένα όπλο που εκτοξεύεται σε σήραγγες, ακόμη και ένα τουφέκι, μπορεί να βλάψει σοβαρά την ακοή και άρα την ισορροπίας αυτού που πυροβολεί. Ακόμα και ένας αμυνόμενος μπορεί να κρατήσει ένα στενό τούνελ ενάντια σε μια πολλούς Ισραηλινούς.

Φυσικά, δεν είναι όλες οι ανά τον κόσμο σήραγγες και αποθήκες ίδιες. Σημειώνουμε δύο χαρακτηριστικά των τούνελ της Χαμάς. Πρώτον, είναι σχεδόν όλα πολύ στενά, κυρίως λόγω των προκατασκευασμένων πλευρών και κορυφών από σκυρόδεμα. Η μέση σήραγγα της Χαμάς έχει μόλις δύο μέτρα ύψος και ένα μέτρο πλάτος, καθιστώντας την είσοδο, τη διέλευση και τη μάχη μέσα σε αυτές εξαιρετικά δύσκολες. Δεύτερον, έχει σκάψει τις σήραγγές της όλο και πιο βαθιά. Το 2020, έφτιαξαν σήραγγες ακόμη και 70 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, η βαθύτερη που βρέθηκε μέχρι εκείνο το σημείο.

Ο εφιάλτης του Ισραήλ

Από την άλλη πλευρά, οι IDF έχουν προετοιμαστεί επίπονα για να αντιμετωπίσουν το πόλεμο στα τούνελ. Έχουν αναπτύξει ικανότητες να βρίσκουν, εκκαθαρίζουν και καταστρέφουν σήραγγες. Υπάρχουν εξειδικευμένες μονάδες όπως η Μονάδα Yahalom του Μηχανικού Μάχης, μια επίλεκτη μονάδα μηχανικών-καταδρομέων. Μεταξύ των υπομονάδων της είναι:

• Yael (“Αίγαγρος”): Μονάδα κομάντο-καταστροφέων που εκτελεί αποστολές δολιοφθοράς μεγάλης εμβέλειας, μηχανικού μάχης, αντιτρομοκρατίας και ναυτικής δολιοφθοράς.
• SAP (Μονάδα εξουδετέρωσης εκρηκτικών): Μονάδα που εξουδετερώνει νάρκες ξηράς και πυραυλικές κεφαλές, χειρίζεται πυρηνικές, βιολογικές και χημικές απειλές (NBC), εκτελεί εξουδετέρωση βομβών και συνοδεύει μονάδες ειδικών επιχειρήσεων σε αποστολές όπου κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν εκρηκτικά παγίδες. Χρησιμοποιεί συχνά θωρακισμένες μπουλντόζες.
• Samur (“Νυφίτσα”): Μονάδα καταδρομών με ειδίκευση στην εύρεση και την καταστροφή υποδομών λαθρεμπορίου και κρύπτες όπλων. Η μονάδα χρονολογείται από το 2004.
• Midron Mushlag (“Snowy Slope”): Μονάδα που ειδικεύεται στην διείσδυση σε κτίρια χρησιμοποιώντας τεχνικές θερμής παραβίασης, χρησιμοποιώντας γομώσεις εκρηκτικών ή τεχνικές ψυχρής παραβίασης με υδραυλικούς διαστολείς, ράβδους κορώνων και λαβές κλειδαριάς.
• Hevzek (“Flash”): Μονάδα χειρισμού στρατιωτικών ρομπότ.
• Sapir (“Ζαφείρι”): Μονάδα εξουδετέρωσης εναέριων πυρομαχικών, όπως βόμβες, πυραύλους, ρουκέτες κ.λπ. Έχει επίσης αποστολή την ασφαλή απομάκρυνση των μη εκραγέντων εχθρικών πυρομαχικών.
• Sayfan (υδρόβιο πτηνό): Μονάδα εκπαιδευμένη για απειλές από όπλα μαζικής καταστροφής, κυρίως χημικά.
• Oketz: Μονάδα με σκυλιά εκπαιδευμένα να επιχειρούν υπόγεια. Οι IDF, η αστυνομία και οι μυστικές υπηρεσίες έχουν ειδικές μονάδες, όπως το Sayeret Matkal, το Yamam και άλλες, που εκπαιδεύονται στην αντιμετώπιση τρομοκρατών και μαχητών υπογείως.

Εξοπλισμός

Η Yahalom και άλλες μονάδες των IDF διαθέτουν εξοπλισμό ειδικά σχεδιασμένο για σήραγγες. Οι μονάδες αναγνώρισης σήραγγας χρησιμοποιούν αισθητήρες εδάφους και ατμόσφαιρας, ραντάρ διείσδυσης εδάφους, εξοπλισμό γεώτρησης και άλλα συστήματα. Υπάρχουν ειδικοί ασύρματοι και τεχνολογίες πλοήγησης που κάπως λειτουργούν υπόγεια, γυαλιά νυχτερινής όρασης που χρησιμοποιούν θερμικές και άλλες τεχνολογίες για να βλέπουν στο απόλυτο σκοτάδι.

Υπάρχουν και ιπτάμενα ή ερπυστριοφόρα ρομπότ τηλεχειριζόμενα ή καλωδιακά που μπορούν να ανιχνεύουν και να χαρτογραφούν σήραγγες χωρίς να διακινδυνεύει το προσωπικό. Οι IDF χρησιμοποιεί προσομοιωτές εκπαίδευσης εικονικής πραγματικότητας που επιτρέπουν στους στρατιώτες να εκπαιδεύονται για υπόγειο πόλεμο. Το Ισραήλ έχει επίσης αναπτύξει τακτικές για την αντιμετώπιση των τούνελ μόλις εντοπιστούν. Διαθέτει ευρύ φάσμα πυρομαχικών που διεισδύουν σε βάθος 30 μέτρων (GBU-28) και μπορούν να διατρήσουν 6 μέτρα σκυροδέματος. Οι IDF διαθέτουν επίσης εκρηκτικά για να καταστρέψουν ή να σφραγίσουν σήραγγες. Έχουν επίσης πολλές μπουλντόζες για την ίδια αποστολή.

Όταν ανακαλύφθηκαν σήραγγες της Χεζμπολάχ κατά μήκος των συνόρων του Ισραήλ με τον Λίβανο, οι IDF έχυσαν φορτηγά με υγρό τσιμέντο στις σήραγγες για να τις κλείσουν. Είναι επίσης γνωστή η προσπάθεια της Αίγυπτου για να εξουδετερώσει τις σήραγγες λαθρεμπορίου της Χαμάς στα σύνορα με τη Γάζα, πλημμυρίζοντάς τες με θαλασσινό νερό και λύματα.

Το βάθος και το μήκος των σηράγγων της Χαμάς σίγουρα ξεπερνούν τις εξειδικευμένες δυνατότητες του Ισραήλ. Το πεζικό και οι μηχανικοί των IDF πρέπει να ασχολούνται με τις σήραγγες, μια-μια, καθώς τις ανακαλύπτουν. Δεν θα είναι απλή υπόθεση η εύρεση και η καταστροφή τους. Η Γάζα δεν είναι το ορεινό και αραιοκατοικημένο έδαφος του Αφγανιστάν, όπου το 2017 ο αμερικανικός στρατός έριξε την πιο ισχυρή μη πυρηνική βόμβα (GBU-43/B Massive Ordnance Air Blast των 21.600 λιβρών) σε μια σπηλιά με τούνελ.

Επιπλέον, η Χαμάς πιθανότατα έχει υπονομεύσει σημεία του δικτύου των σηράγγων με σκοπό να παγιδεύσει τους Ισραηλινούς ή να τους κατευθύνει όπου τη βολεύει. Το συμπέρασμα είναι ότι δεν υπάρχει ενιαία λύση στο πρόβλημα. Η αντιμετώπιση κάθε σήραγγας θα απαιτήσει συνδυασμό ικανοτήτων που θα εξαρτηθεί από την κατάσταση. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των υπόγειων υποδομών στη Γάζα, το μόνο σίγουρο είναι ότι ακόμα κι αν τα καταφέρουν οι Ισραηλινοί να εξουδετερώσουν τις σήραγγες θα χρειαστούν πολύ χρόνο και θα πληρώσουν υψηλό τίμημα.