Απειθαρχία ή πρωτοβουλία; Ο στρατηγός Κατσιμήτρος

Αφορμή για το κείμενο αυτό μου έδωσε το άρθρο Ανωνύμου, με τίτλο «Ο αφανής ήρωας της εποποιίας του 1940, αντιστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος! Μια ηρωική και τραγική μορφή!» που κυκλοφόρησε ευρέως στο διαδίκτυο, μαζί με άλλα παρόμοια άρθρα που μιλούν για “αγνόηση των διαταγών της ανωτάτης Ηγεσίας“, για «διαταγή που ρίχθηκε στον κάλαθο των αχρήστων», για «απείθεια», για το ότι «έγραψε στα παλιά του υποδήματα» τους ανωτέρους του και άλλα πολλά που, αν δεν ήταν όντως τραγικά, θα μπορούσαμε σίγουρα να τα χαρακτηρίσουμε ως φαιδρά.

Θεωρώ πως θα πρέπει κάποτε να πάψει αυτός ο μύθος περί «ανυπακοής» και «απείθειας» του Κατσιμήτρου που, συνήθως, συνοδεύεται από επικρίσεις της ανωτάτης ηγεσίας για ηττοπάθεια, ανικανότητα, ίσως και έλλειψη… πατριωτικού φρονήματος!

Έχουμε ευθύνη ως στρατιωτικοί να ενημερώσουμε τους αδαείς αρθρογράφους, αλλά και τους καλόπιστους αναγνώστες που αγνοούν ίσως ότι όλα αυτά συνιστούν ανυπόστατα στοιχεία και διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Δεν θα επεκταθώ στις ιστορικές ανακρίβειες που περιλαμβάνει το προαναφερθέν άρθρο, αλλά και τα παρόμοια που κυκλοφορούν, τις υπερβολές και τα φανταστικά γεγονότα. Είναι προφανές, από το όλο ύφος και τη χρησιμοποιούμενη ορολογία και φρασεολογία ότι ο συντάκτης δεν είναι στρατιωτικός (το εύχομαι τουλάχιστον).

Καθώς φαίνεται να αγνοεί στοιχειώδη ζητήματα σχεδιάσεως στρατιωτικών επιχειρήσεων, διαδικασιών εκδόσεως διαταγών, εφαρμογής σχεδίων, αναφοράς-ενημέρωσης προϊσταμένου κλιμακίου κλπ. Διαβάζω στο παντελώς ανιστόρητο άρθρο του Ανωνύμου:

«Ο διοικητής της ηρωικής Ογδόης, αποφάσισε να πετάξει τις διαταγές των επιτελαρχών στα σκουπίδια και να αψηφήσει τις βουλές των ανωτέρων του! (…) …όχι μόνο δεν υπάκουσε στα απαισιόδοξα κελεύσματα της Αθήνας αλλά παρέταξε αντιθέτως την άμυνά του στην πρώτη γραμμή, εκδίδοντας δικό του φιρμάνι στους άντρες του: «ουδεμία σκέψη διά υποχώρησιν, η τελευταία γραμμή αμύνης είναι εδώ, μέχρις εσχάτων»!

Αυθαίρετες φράσεις που δεν υπάρχουν σε κανένα έγγραφο και επινοήσεις που βρίσκονται εκτός πραγματικότητας. Προς υποστήριξη των θέσεών τους επικαλούνται την Ημερησία Διαταγή του Κατσιμήτρου της 28ης Οκτωβρίου 1940. Όμως, στη διαταγή αυτή αναγράφεται: «η Κυβέρνησις απέρριψε την αίτησιν ταύτην και διατάσσει αντίστασιν μέχρις εσχάτων». Άρα, την «απάντηση» τους τη δίνει ο ίδιος ο Κατσιμήτρος.

Ο Κατσιμήτρος ήταν ένας ικανότατος και ηρωικός Μέραρχος. Όμως, το να είναι κάποιος ήρωας δεν σημαίνει ότι πρέπει απαραίτητα να είναι και απείθαρχος, ή έστω ανυπάκουος. Κακώς η πρωτοβουλία ερμηνεύεται από κάποιους ως απειθαρχία.

Τα προηγηθέντα

Το ΓΕΣ, που παρακολουθούσε συνεχώς την κατάσταση στην Αλβανία, εκτίμησε –ορθώς– ότι η κυρία προσπάθεια των Ιταλών θα κατευθυνόταν προς την Ήπειρο και όχι προς τη Δυτική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη. Εκτίμησε, δηλαδή, ότι ο Κατσιμήτρος και οι Ηπειρώτες του θα δεχόντουσαν το κύριο βάρος της ιταλικής επιθέσεως. Στις 24 Αυγούστου 1940 αποστέλλονται στον Κατσιμήτρο νέες οδηγίες επιχειρήσεων, στο τέλος των οποίων αναγράφεται:

«Αναγνωρίζεται η δυσχερής θέσις εις την οποία ευρίσκεται η Μεραρχία. Η Κυβέρνησις δεν αναμένει βεβαίως παρά της Μεραρχίας νίκας, δεδομένης της αριθμητικής υπεροχής του αντιπάλου, αναμένει όμως εκ ταύτης να σώσει την τιμήν των ελληνικών όπλων. Και προς τούτο δύναται ο διοικητής της Μεραρχίας να θέσει τας δυνάμεις αυτής όπως αυτός νομίζει καλύτερον».

Η διαταγή αυτή πυροδότησε τις μετέπειτα επικρίσεις για «ηττοπαθή» ηγεσία, η οποία ήθελε απλώς να «πέσουν μερικές τουφεκιές για την τιμή των όπλων». Πρόκειται, όμως, για προφανή διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Οι επικριτές της ηγεσίας αποσιωπούν –προδήλως εσκεμμένως– ότι, προκειμένου να μην υπάρξουν αμφιβολίες, ο Παπάγος εξέδωσε στις 16 Σεπτεμβρίου 1940, διαταγή στην οποία, μεταξύ των άλλων, καθορίζει ότι: «Η τιμή των ελληνικών όπλων απαιτεί όπως οιονδήποτε τμήμα σε οιανδήποτε κατάστασιν και αν ευρεθεί, οφείλει να πολεμήσει μέχρι και του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου φυσιγγίου».

Η φράση ότι «δεν αναμένονται από την Μεραρχία νίκες», σε συνδυασμό με την πρωτοβουλία που παρεσχέθη στον διοικητή της, κάλυπτε πλήρως τον Κατσιμήτρο ό,τι και αν έκανε. Αφέθηκε, λοιπόν, στον Μέραρχο η απόφαση, γιατί κανείς δεν γνώριζε τι συμβαίνει στον τομέα του καλύτερα από εκείνον. Ο Αρχιστράτηγος του είχε απόλυτη εμπιστοσύνη και αυτό προκύπτει από προσωπική επιστολή με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1940, στην οποία του έγραφε:

«Αγαπητέ Κατσιμήτρο, (…) Επιθυμώ να γνωρίζεις ότι τόσον η Κυβέρνησις όσον και εγώ σε περιβάλλομεν μετ’ απολύτου εμπιστοσύνης και πλήρους εκτιμήσεως. (…) Σε ασπάζομαι εγκαρδίως. Αλέξανδρος Παπάγος».

Θα πρέπει εξαρχής να επισημανθεί ότι οι αρθρογραφούντες περί της «απείθειας» του Κατσιμήτρου –που προφανώς κάτι άκουσαν, κάτι διάβασαν– ξεκινούν από τη λανθασμένη άποψη ότι το Σχέδιο του Γενικού Στρατηγείο προέβλεπε παραχώρηση εθνικού εδάφους. Η πραγματικότητα είναι ότι τα Σχέδια ΙΒα και ΙΒβ προέβλεπαν προωθημένη άμυνα, χωρίς παραχώρηση εθνικού εδάφους. Η απόφαση αυτή του Παπάγου απεδείχθη από το αποτέλεσμα επιτυχέστατη, διότι απέκρουσε τον εισβολέα κατά το δυνατό πλησιέστερα προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα και κάλυψε πλήρως τη γενική επιστράτευση και τη στρατηγική συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων.

Δεν παρέβη καμία διαταγή

Ο Κατσιμήτρος δεν ήταν απλώς ένας ικανότατος στρατηγός. Ήταν δεμένος με τη Μεραρχία του, αλλά και με τη γη της Ηπείρου. Από το 1938, που ανέλαβε τη διοίκηση της VIIIης Μεραρχίας, είχε αφιερωθεί στο να καταστήσει την Ήπειρο αληθινό προμαχώνα. Στο πλαίσιο της ελευθερίας αποφάσεως που του παρείχαν το Σχέδιο Επιχειρήσεων και οι Οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου, επέλεξε να αμυνθεί επί της Γραμμής ΕΛΑΙΑ-ΚΑΛΑΜΑΣ.

Δεν παρέβη καμία διαταγή, ούτε θα τις παρέβαινε αν συμπτυσσόταν στη Γραμμή ΑΡΑΧΘΟΣ-ΖΥΓΟΣ ΜΕΤΣΟΒΟΥ. Την απόφασή του αυτή την ανέφερε στο ΓΕΣ, κατά τα προβλεπόμενα, και εγκρίθηκε. Έτσι γίνεται στο Στρατό. Κανείς δεν κάνει του κεφαλιού του. Τις παραμονές της ιταλικής επιθέσεως τηλεφωνεί στον αρμόδιο επιτελή του ΓΕΣ, στον οποίο λέγει τα εξής:

«Αναφέρατε παρακαλώ στον κ. Αρχηγόν του ΓΕΣ ότι, η προσωπική μου γνώμη είναι ότι αύριον την πρωίαν ή κατά τη διάρκεια της νυκτός 27 προς 28 Οκτωβρίου θα έχωμεν ιταλικήν επίθεσιν. Η Μεραρχία θα εκτελέσει το καθήκον της προς την πατρίδα, συμφώνως προς τας διαταγάς και οδηγίας του Γενικού Επιτελείου. Δύναμαι να βεβαιώσω υπευθύνως τον κ. Αρχηγόν ΓΕΣ –και τονίζω τούτο ιδιαιτέρως– ότι δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι».

Τι πιο προφανές; Ο ίδιος ο Κατσιμήτρος, πρώτον, λέγει ότι θα εφαρμόσει τις διαταγές και οδηγίες του Γενικού Επιτελείου και, δεύτερον, αναφέρει την απόφασή του στους προϊσταμένους του. Πόσο άσχετος ή εμπαθής πρέπει να είναι κάποιος για να τον χαρακτηρίσει «απείθαρχο»;

Οι αμυντικές επιχειρήσεις

Στο αριστερό της ελληνικής αμυντικής διατάξεως, η 8η Μεραρχία, έπειτα από επικό αγώνα που κράτησε μέχρι την 7η Νοεμβρίου 1940, απέκρουσε την ιταλική επίθεση στον κεντρικό τομέα του Καλπακίου, καθώς και στον παραλιακό της Θεσπρωτίας. Οι ιταλικές μηχανοκίνητες και τεθωρακισμένες δυνάμεις καθηλώθηκαν. Ο στρατηγός Κατσιμήτρος τήρησε την υπόσχεσή του: οι Ιταλοί δεν πέρασαν.

Πρόβλημα σοβαρό, ωστόσο, δημιουργήθηκε στον κεντρικό τομέα του μετώπου, στον ορεινό όγκο της Πίνδου, όπου η συντριπτική υπεροχή των Ιταλών εξανάγκασε το Απόσπασμα Δαβάκη, δυνάμεως 2.500 ανδρών, παρά τον ηρωικό του αγώνα, να συμπτυχθεί μέχρι το χωριό Βωβούσα, βορείως του Μετσόβου. Οι επίλεκτοι αλπινιστές της Μεραρχίας «ΤΖΟΥΛΙΑ», δυνάμεως σχεδόν 11.000 ανδρών, προχωρούσαν απειλητικά προς το Μέτσοβο. Τυχόν κατάληψη της διαβάσεως του Μετσόβου θα τους έδινε τη δυνατότητα να ελέγξουν την οδό ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ – ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ, οπότε, αφενός θα επιτύγχαναν υπερκέραση της VIIIης Μεραρχίας και των Ιωαννίνων, αφετέρου θα διανοιγόταν η οδός προς την Αθήνα μέσω της θεσσαλικής πεδιάδας.

Προ της καταστάσεως αυτής το Γενικό Στρατηγείο αντέδρασε αμέσως και αποτελεσματικά:
Την 29η Οκτωβρίου, προώθησε το Β’ ΣΣ, από την περιοχή της Θεσσαλίας στη Δυτική Μακεδονία (περιοχή Πενταπόλεως-Επταχωρίου). Την ίδια ημέρα, προώθησε, τη Μεραρχία Ιππικού, από την περιοχή Θεσσαλονίκης στην περιοχή Μετσόβου, με αποστολή την εξασφάλιση του άξονα ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ – ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ.

Η «ΤΖΟΥΛΙΑ» συντρίβεται

Την 31η Οκτωβρίου, προώθησε την Ταξιαρχία Ιππικού, η οποία ανήκε στις εφεδρείες του Αρχιστρατήγου, και την έθεσε υπό την διοίκηση του Β’ Σώματος Στρατού, βορειοανατολικά του Μετσόβου. Προώθησε, επίσης, στην Ήπειρο το Α’ Σώμα Στρατού από την Αθήνα, όπου ήταν η έδρα του, ενώ οι μονάδες του συμπληρώνονταν με επιστράτευση. Προώθησε δε στο μέτωπο κάθε τμήμα που ολοκλήρωνε την επιστράτευσή του, σύμφωνα με τα σχέδια. Διέταξε, ταυτόχρονα, την Αεροπορία να βομβαρδίσει το αεροδρόμιο της Κορυτσάς, αποφεύγοντας να πλήξει κατοικημένες περιοχές.

Εξέδωσε, επίσης, αυστηρή διαταγή, ώστε να εμπνευσθεί σε όλους το απαιτούμενο πνεύμα θυσίας, «καθ’ όσον παρετηρήθησαν περιπτώσεις κατά τας οποίας μικραί μονάδες δεν επέδειξαν κατά τας πρώτας συγκρούσεις το επιβαλλόμενον πνεύμα σταθερότητος και θυσίας. Πάσα αδικαιολόγητος υποχώρησις δέον να επισύρει αυστηρά μέτρα».

Στον βορρά, το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας που είχε εγκαίρως προϊδεασθεί με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, ήταν έτοιμο και κατάλληλα προσανατολισμένο.
Την 1η Νοεμβρίου 1940, οι δυνάμεις του Β’ Σώματος Στρατού (αντιστράτηγος Δημήτριος Παπαδόπουλος), με την Ιη Μεραρχία, του υποστρατήγου Βασιλείου Βραχνού, την Vη Ταξιαρχία Πεζικού, του συνταγματάρχη Αναστάσιου Καλή, και την Ταξιαρχία Ιππικού, του συνταγματάρχη Σωκράτη Δημάρατου, επιτίθενται κατά του αριστερού πλευρού του θύλακα που δημιούργησε η ΤΖΟΥΛΙΑ στην Πίνδο.

Από το νότο, η Μεραρχία Ιππικού, με διοικητή μια άλλη ηγετική μορφή, τον υποστράτηγο Γεώργιο Στανωτά, εξορμά, με υψηλό επιθετικό πνεύμα, από την περιοχή του Μετσόβου προς βορρά, ανατρέποντας τους ορμητικούς χιονοδρόμους των Ιταλών. Αποστολή της ήταν να επιτεθεί στην κατεύθυνση προς Κόνιτσα και να αποκαταστήσει σύνδεσμο με τη σκληρά δοκιμαζόμενη VIIIη Μεραρχία Πεζικού (αριστερά) και το Β’ Σώμα Στρατού (δεξιά). Η Μεραρχία «ΤΖΟΥΛΙΑ» συντρίβεται, και σε λίγες ημέρες οι Ιταλοί βρίσκονται πέραν των ελληνικών συνόρων.

Γράφει ο Ελβετός στρατιωτικός συγγραφέας Eddy Bayer, στο δίτομο έργο του «Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ»: «ο στρατηγός Παπάγος ενισχύθη επί των κορυφογραμμών και από της 4ης μέχρι της 7ης Νοεμβρίου, προσέβαλε την δυστυχισμένην μεραρχία ‘ΤΖΟΥΛΙΑ’ δια συγκεντρωτικής επιθέσεως εκ των άνω προς τα κάτω. Η συμφορά του στρατηγού Μάριο Τζιρότι δεν ήτο δυνατόν να γίνει περισσότερον πλήρης».

Η ελληνική αντεπίθεση

Μεταξύ των υπερβολών, που περιέχονται στα εν λόγω άρθρα, είναι και το ότι ο Κατσιμήτρος αφού απέκρουσε τους Ιταλούς, «πέρασε στην αντεπίθεση». Διαβάζουμε, για παράδειγμα, στο άρθρο του Ανωνύμου:

«Αν ο διοικητής της Ογδόης είχε υπακούσει, τότε η έκβαση του πολέμου θα ήταν προφανώς διαφορετική. Ήταν η απείθειά του στις διαταγές της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας που έγραψε χρυσές πολεμικές σελίδες για το έθνος και οδήγησε στο Έπος του 1940. Γιατί μετά την άμυνα, ήρθε η ολομέτωπη επίθεση! Ο Κατσιμήτρος πέρασε την κατάλληλη στιγμή σε σφοδρή αντεπίθεση και έδιωξε πέραν των ελληνικών συνόρων τους Ιταλούς εισβολείς, καταδιώκοντάς τους μέσα στο αλβανικό έδαφος και απελευθερώνοντας ταυτοχρόνως ελληνικές περιοχές».

Είναι προφανής η άγνοια τόσο των ιστορικών στοιχείων, όσο και του πώς διεξάγονται οι επιχειρήσεις. Τι να πρωτοσχολιάσει κανείς; Το ότι με την απείθεια μπορούν να γραφούν χρυσές πολεμικές σελίδες(!), τα περί «ολομέτωπης επίθεσης», ή τα περί «σφοδρής αντεπίθεσης»;

Τα γεγονότα και οι αδαείς αρθρογράφοι

Οι ελληνικές εφεδρείες άρχισαν να καταφθάνουν στο μέτωπο στις αρχές Νοεμβρίου. Έτσι, ο Παπάγος πέτυχε κατάλληλη συγκέντρωση δυνάμεων ως τα μέσα Νοεμβρίου, πριν εξαπολύσει αντεπίθεση. Η ελληνική στρατιωτική ηγεσία είχε αντιμετωπίσει την κατάσταση κατά τρόπον ορθό και αποτελεσματικό, σε ολόκληρο το μέτωπο.

Στις 13 Νοεμβρίου, μόλις 16 ημέρες μετά την ιταλική εισβολή, ο Ελληνικός Στρατός, πλήρως κινητοποιημένος και έχοντας αποκαταστήσει το εθνικό έδαφος, πέρασε στην αντεπίθεση, έχοντας πλέον την πρωτοβουλία. Ένδεκα Μεραρχίες Πεζικού, δύο Ταξιαρχίες Πεζικού, και η Μεραρχία Ιππικού, είχαν απέναντί τους δεκαπέντε ιταλικές Μεραρχίες Πεζικού και μία Τεθωρακισμένη.

Στον τομέα της Δυτικής Μακεδονίας, το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, με το Γ’ Σώμα Στρατού από τη Θεσσαλονίκη και με την ενίσχυση μονάδων από ολόκληρη τη Βόρειο Ελλάδα, εξαπέλυσε στις 14 Νοεμβρίου επίθεση με κατεύθυνση την Κορυτσά, η οποία κατελήφθη στις 22 Νοεμβρίου. Στον τομέα της Ηπείρου, το μεν Α’ Σώμα Στρατού, αριστερά, με τις ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV και VΙΙΙ Μεραρχίες και το δε Β’ Σώμα Στρατού, δεξιά, στο κέντρο της όλης ελληνικής διατάξεως, με τις Ι, ΧΙ, ΧV Μεραρχίες και την V Ταξιαρχία, προέλασαν στη Βόρεια Ήπειρο.

Εφεδρείες του Αρχιστρατήγου η V Μεραρχία Πεζικού, η Μεραρχία Ιππικού και η Ταξιαρχία Ιππικού. Κατά τη φάση αυτή (από 14 Νοεμβρίου) της αντεπιθέσεως, η VIIIη Μεραρχία του Κατσιμήτρου, συμμετείχε ενταγμένη πλέον στο Α’ Σώμα Στρατού, μαζί με τις ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV Μεραρχίες.

Οι αδαείς περί τα στρατιωτικά αρθρογράφοι, πέραν της εμφανούς τάσης τους προς την υπερβολή και τη διόγκωση εκείνων που φαντάζονται σαν γεγονότα, αγνοούν το ότι ένας σχηματισμός που, επί ημέρες, διεξάγει έναν δύσκολο αμυντικό αγώνα και υφίσταται απώλειες και φθορές, δεν μπορεί να περάσει αυτομάτως στην αντεπίθεση. Αυτή είναι δουλειά συνήθως των εφεδρειών, με τις οποίες επεμβαίνει η προϊσταμένη διοίκηση στον αγώνα. Όπως και έπραξε το Γενικό Στρατηγείο (Παπάγος) στην προκειμένη περίπτωση.

Ένας μέραρχος δεν πετάει ποτέ τις διαταγές

Ο Κατσιμήτρος ήταν πράγματι ένας ικανότατος στρατηγός, με ψυχικό σθένος που το μετέδιδε στους υφισταμένους, του αλλά και στους κατοίκους της περιοχής. Διαπνεόταν από πνεύμα πρωτοβουλίας, αλλά όχι απείθειας ούτε απειθαρχίας. Δεν ήταν όπως τον παρουσιάζουν πολλοί, που συνήθως δείχνουν ότι έχουν άγνοια και από στρατιωτικές επιχειρήσεις, διαταγές και σχέδια, και από τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα.

Άλλωστε, ο Παπάγος δεν ήταν από τους Αρχηγούς που ανεχόταν να μην εκτελούνται απολύτως οι διαταγές του. Το έδειξε στην πράξη το 1940, όπως το έδειξε και το 1949. Αν ο Κατσιμήτρος είχε ενεργήσει, έστω και κατ’ ελάχιστον, διαφορετικά από το Σχέδιο του Γενικού Στρατηγείου, θα είχε αντικατασταθεί αμέσως και θα είχε παραπεμφθεί για ανυπακοή ενώπιον του εχθρού.

Προφανώς, τα γεγονότα δικαίωσαν την απόφαση του Κατσιμήτρου να επιλέξει τη συγκεκριμένη γραμμή αμύνης, αλλά ως προς το σκέλος που αφορούσε στον τομέα του. Το Γενικό Στρατηγείο, όμως, είχε την ευθύνη της άμυνας ολοκλήρου της χώρας, και η επιτυχία σε έναν μόνο τομέα δεν εξασφάλιζε, από μόνη της, τη συνολική νίκη. Τι θα γινόταν, για παράδειγμα, αν οι Ιταλοί πραγματοποιούσαν απόβαση στις ακτές της Ηπείρου; Αυτό είναι το υποθετικό σενάριο, διότι η κυριαρχία του βρετανικού στόλου στην Μεσόγειο δεν τους το επέτρεψε.

Έχουμε, όμως, και το πραγματικό, δηλαδή την επιτυχή εισχώρηση της «ΤΖΟΥΛΙΑ» στον ορεινό όγκο της Πίνδου, μέχρι Βωβούσα – λίγο βορείως του Μετσόβου. Αν η «ΤΖΟΥΛΙΑ» έφθανε στο Μέτσοβο ίσως όλα να τελείωναν: τα Ιωάννινα θα καταλαμβάνονταν ενώ η VIII με τον Κατσιμήτρο θα αντιστεκόταν στο Καλπάκι και τον Καλαμά, αλλά θα είχε εγκλωβιστεί. Παράλληλα θα διανοιγόταν για τους Ιταλούς η οδός προς τη θεσσαλική πεδιάδα. Τι έσωσε την κατάσταση (και την VIIIη Μεραρχία); Η επιτυχής και αποτελεσματική επέμβαση της ανωτάτης ηγεσίας που, με κατάλληλη και ταχεία μετακίνηση δυνάμεων και σχεδίαση, εξαπέλυσε αντεπίθεση και διέλυσε την «ΤΖΟΥΛΙΑ».

Κλείνω, λέγοντας ότι ο Κατσιμήτρος ενήργησε απολύτως συμφώνως προς τις διαταγές και το Σχέδιο Επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου. Δεν παρέβη καμία διαταγή ούτε απειθάρχησε. Οι αδαείς αρθρογράφοι του καταλογίζουν «απείθεια», την οποία θεωρούν βέβαια προσόν! Όμως, ένας μέραρχος, και μάλιστα στη θέση που βρισκόταν ο Κατσιμήτρος, δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται από απείθεια ή ανυπακοή, χαρακτηριστικά που δηλώνουν επιπολαιότητα και ανευθυνότητα. Ένας μέραρχος δεν πετάει ποτέ τις διαταγές των ανωτέρων του στον κάλαθο των αχρήστων. Πόση επιπολαιότητα μπορεί να χαρακτηρίζει έναν που γράφει ή λέει τέτοια πράγματα!

Όλα δείχνουν ότι τον Κατσιμήτρο τον διέκρινε η σύνεση και η φρόνηση, σε συνδυασμό με διοικητικές και οργανωτικές ικανότητες, υψηλό φρόνημα, αίσθημα ευθύνης, θάρρος της γνώμης, συγκροτημένη σκέψη και προπάντων πνεύμα πρωτοβουλίας. Ένας τέτοιος στρατηγός δεν μπορεί να είναι απείθαρχος, ούτε να αγνοεί τις διαταγές των προϊσταμένων του, όπως, με περισσή επιπολαιότητα, τον παρουσιάζουν οι αδαείς αρθρογράφοι. Αντιθέτως, γνωρίζει το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο ενεργεί, ενημερώνει τους ανωτέρους του για τις αποφάσεις του και ζητά την έγκριση. Όπως και έγινε.

Αναμφιβόλως, ο Κατσιμήτρος είναι άξιος επαίνων και τιμών για ό,τι έπραξε. Ένας ηγέτης ψύχραιμος και αποφασιστικός, που την πλέον κρίσιμη στιγμή για την άμυνα της Πατρίδας και παρά το γεγονός ότι του δινόταν η δυνατότητα επιλογής της συμπτύξεως, ανέλαβε την πρωτοβουλία να εμμείνει στην αρχική απόφασή του, αντιτάσσοντας σταθερή άμυνα στην οργανωμένη τοποθεσία του Καλαμά άνευ ιδέας υποχωρήσεως. Ήταν ευχής έργο για την Ελλάδα το γεγονός ότι, στην πλέον κρίσιμη στιγμή και στον πλέον κρίσιμο τομέα του ελληνοϊταλικού πολέμου, βρέθηκε ένας ικανός και ηρωικός στρατηγός, του μεγέθους του Κατσιμήτρου.