Έχει ο Ελληνικός Στρατός το σώμα υπαξιωματικών που απαιτείται;

Σήμερα στον Ελληνικό Στρατό υπηρετούν υπαξιωματικοί προερχόμενοι από τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες. Ως οπλίτες θητείας, Επαγγελματίες Οπλίτες (ΕΠΟΠ), Εθελοντές Μακράς Θητείας (ΕΜΘ) και Μόνιμοι προελεύσεως Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ). Οι έφεδροι υπαξιωματικοί, λόγω της μικρής θητείας και της απαξίωσής της, λαμβάνουν υποτυπώδη εκπαίδευση και ουσιαστικά δεν έχουν κανένα κύρος, αναφορικά με την ικανότητα να πείθουν τους υφισταμένους τους ότι μπορούν να ηγηθούν των τμημάτων τους ή ότι γνωρίζουν σε βάθος την ειδικότητά τους. Εάν υπάρχουν ικανοί έφεδροι υπαξιωματικοί αυτοί είναι η εξαίρεση, ως αποτέλεσμα χαρακτήρα και προσωπικής βούλησης και όχι συστημικής οργάνωσης. Εξαίρεση αποτελούν οι Ειδικές Δυνάμεις, λόγω της προσέλκυσης εθελοντών και εφαρμογής αυστηρών κριτηρίων, αλλά αυτές αποτελούν κλάσμα μόνο του συνόλου του Ελληνικού Στρατού.

Εξετάζοντας την κατάσταση στις υπόλοιπες κατηγορίες υπαξιωματικών, έχουμε αναρωτηθεί ποιά είναι τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις ενός υπαξιωματικού και τι απαιτείται αυτός να γνωρίζει, προκειμένου να φέρει σε πέρας το έργο του; Έχει ληφθεί μέριμνα από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ώστε οι υπαξιωματικοί να διαθέτουν το απαιτούμενο υπηρεσιακό και κοινωνικό κύρος, για να νιώθουν περήφανοι και δημιουργικοί στον επαγγελματικό τους βίο;

Εάν κάποιος επιθυμεί να ξεφύγει από τις μεγαλοστομίες και τις φθηνές ρητορείες και εξετάσει την κατάσταση σε βάθος και με ειλικρίνεια, τότε η απάντηση είναι αρνητική. Δυστυχώς ο Ελληνικός Στρατός και γενικότερα οι Ένοπλες Δυνάμεις είναι “αξιωματικοκεντρικές”. Όλα περιστρέφονται γύρω από τη θέση, τα καθήκοντα και το κύρος του αξιωματικού, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για ανάπτυξη πρωτοβουλίας από τους υπαξιωματικούς.

Με το ισχύον καθεστώς η προαγωγή ενός υπαξιωματικού γίνεται μετά τη συμπλήρωση ενός ορισμένου χρόνου στο βαθμό και υπό την αίρεση ότι δεν συντρέχουν ιδιαίτεροι ανασταλτικοί λόγοι (πχ σωματικής ικανότητας, καταστατικών ποινών, κλπ). Σημειωτέον ότι οι προαγωγές είναι ανεξάρτητες της ύπαρξης ή μη κενών οργανικών θέσεων. Επιπρόσθετα και κυριότερο όλων είναι η πρόβλεψη ότι οι θέσεις υπαξιωματικών καλύπτονται ανεξαρτήτως βαθμού. Δηλαδή ένα καθήκον (πχ βοηθού διμοιρίτη που προβλέπεται να είναι Επιλοχίας), μπορεί να καλυφθεί από έναν δεκανέα, ή λοχία, ή επιλοχία ή αρχιλοχία. Δηλαδή, η στρατιωτική υπηρεσία εξομοιώνει ως προς την ικανότητα ανάληψης του συγκεκριμένου καθήκοντος τον ΕΠΟΠ Δεκανέα με δύο χρόνια υπηρεσίας, με τον Εθελοντή Μακράς Θητείας Αρχιλοχία με 20+ χρόνια υπηρεσίας.

Εάν κάποιος ισχυριστεί ότι σε καιρό ειρήνης και όχι σε πόλεμο κατόπιν τρομακτικών απωλειών ένας υπολοχαγός μπορεί να αναλάβει τη διοίκηση Τάγματος ή ότι ένας αντισυνταγματάρχης μπορεί να αναλάβει τη διοίκηση λόχου, θα τον θεωρήσουν τρελό. Είναι όμως απόλυτα λογικό για τον Ελληνικό  Στρατό όταν πρόκειται για υπαξιωματικούς να ανατίθενται καθήκοντα ως έτυχε.

Πνεύμα ισοπέδωσης 

Επιπρόσθετα, οι άκριτες προαγωγές έχουν επιφέρει κορεσμό των βαθμών και των συνεπαγόμενων ευθυνών ή προνομίων που αυτοί θα έπρεπε να έχουν. Είναι σύνηθες σε μια μονάδα πεζικού να δει κάποιος στελέχη με το βαθμό του λοχία να ασκούν τα καθήκοντα του τυφεκιοφόρου, του βοηθού ομαδάρχη, του ομαδάρχη, του βοηθού διμοιρίτη και μερικές φορές και του διμοιρίτη. Επίσης μπορεί κάποιος να δει στα καθήκοντα σκοπού να εναλλάσσονται στελέχη από το βαθμό του δεκανέα μέχρι του αρχιλοχία. Τα παραπάνω δημιουργούν ένα πνεύμα ισοπέδωσης που δεν επιτρέπει την καλλιέργεια και ανάπτυξη του απαραίτητου πνεύματος υπερηφάνειας και προσωπικής καταξίωσης στους υπαξιωματικούς Για το λόγο αυτό παρατηρείται το φαινόμενο άσκησης πίεσης στην πολιτική ηγεσία με σκοπό την προαγωγή τους σε αξιωματικούς, ώστε να βελτιωθούν οι εργασιακές και οικονομικές συνθήκες διαβίωσης.

Αν εξεταστεί ο κλάδος των μονίμων υπαξιωματικών, η είσοδος στη Σχολή Μόνιμων Υπαξιωματικών γίνεται μέσω των πανελληνίων εξετάσεων και η φοίτηση είναι τριετής. Εντός τη Σχολής οι σπουδαστές διδάσκονται μεγάλο εύρος αντικειμένων, στρατιωτικής και ακαδημαϊκής φύσης. Το ακαδημαϊκό πρόγραμμα σπουδών είναι εξαιρετικά διαφοροποιημένο, με τους μαθητές να διδάσκονται από ανώτερα μαθηματικά έως ιστορία και από ξένες γλώσσες έως αεροδυναμική. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, το συνολικό κόστος φοίτησης ανά μαθητή στον Έλληνα φορολογούμενο είναι αρκετά υψηλό.

Με τον όρο «συνολικό κόστος φοίτησης» εννοείται ο υπολογισμός της μισθοδοσίας του στρατιωτικού προσωπικού που υπηρετεί στη Σχολή και του πολιτικού προσωπικού που διδάσκει ακαδημαϊκά μαθήματα, των πυρομαχικών που χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση, των τροφοεφοδίων και του ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώνονται, κλπ. Εάν κάποιος θέλει να εντρυφήσει περισσότερο, θα πρέπει να συνυπολογίσει και το κόστος της εκπαίδευσης στην ειδικότητα και στο Όπλο/Σώμα που θα ενταχθεί ο νέος (η νέα) υπαξιωματικός μετά την αποφοίτηση.

Είναι απορίας άξιο πώς στα τόσα χρόνια λειτουργίας του θεσμού της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων του ελληνικού Κοινοβουλίου, δεν ζητήθηκαν από τους αρμόδιους υπουργούς λεπτομερή στοιχεία για τα ακριβή κόστη λειτουργίας διαφόρων υπηρεσιών και θεσμών των Ενόπλων Δυνάμεων. Σκοπός της ενημέρωσης δεν θα είναι να εξεταστεί εάν κοστίζουν πολλά ή λίγα χρήματα στον Έλληνα φορολογούμενο, αλλά εάν γίνεται η βέλτιστη αξιοποίηση των χρημάτων του. Δηλαδή, μετά την επένδυση αυτού του ποσού στον σπουδαστή της Σχολής, πρόκειται αυτός/αυτή να αξιοποιηθεί ως μόνιμος υπαξιωματικός, με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο και σε θέσεις που αξιοποιούν τις γνώσεις του; Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό όχι.

Στους στρατιωτικούς κανονισμούς δεν γίνεται (και ορθά) διάκριση στην προέλευση του στελέχους, αλλά μόνο στον βαθμό που αυτό φέρει. Μπορεί να υπάρχει μία ιεραρχία μεταξύ ομοιοβάθμων, αλλά κάθε κατώτερος οφείλει να υπακούει στον ανώτερό του. Έτσι λοιπόν οι διοικητές είναι υποχρεωμένοι να αναθέτουν τα καθήκοντα που αφορούν στη λειτουργία και διοίκηση μιας μονάδας με βάση τον βαθμό των στελεχών που διαθέτουν και όχι τις ακαδημαϊκές ή στρατιωτικές γνώσεις τους. Δηλαδή εάν πρέπει να πληρωθεί μία θέση διμοιρίτη και υπάρχουν διαθέσιμοι ένας ΕΠΟΠ Επιλοχίας και ένας Μόνιμος Λοχίας, τότε υποχρεωτικά θα πρέπει να ορισθεί ο πρώτος.

Αντίστοιχα εάν στο γραφείο προσωπικού (1ο Γραφείο) υπάρχει ένας ΕΜΘ Ανθυπασπιστής και ένας μόνιμος Αρχιλοχίας, τότε ο πρώτος θα είναι ο υπεύθυνος αξιωματικός και ο δεύτερος ο βοηθός του. Φαντάζεται κάποιος τις δυσλειτουργίες ή τις προσωπικές πικρίες που προκαλούνται όταν ο μόνιμος υπαξιωματικός προαχθεί μετά από λίγο καιρό και αναλάβει αυτός τη διοίκηση του γραφείου ή τμήματος ως αρχαιότερος και αντιστραφούν οι ρόλοι;

Η πραγματικότητα στα επιτελεία στρατού

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι στην πραγματικότητα στις μονάδες και επιτελεία του στρατού δεν υφίσταται καμία διάκριση ως προς τα καθήκοντα που ανατίθενται στις διάφορες κατηγορίες υπαξιωματικών. Εξ’ όσων γνωρίζω (και εάν κάνω λάθος ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη) οι μόνες θέσεις που καλύπτονται υποχρεωτικά από αποφοίτους ΣΜΥ είναι αυτές των χειριστών ελικοπτέρων της Αεροπορίας Στρατού.

Αυτόματα λοιπόν προκύπτει το ερώτημα: Με βάση τα παραπάνω, έχει πραγματικά νόημα η διατήρηση της Σχολής Μόνιμων Υπαξιωματικών; Εάν κάποιος ισχυριστεί ότι οι μόνιμοι υπαξιωματικοί θα προαχθούν σε αξιωματικούς και θα καλύψουν θέσεις κατώτερων αξιωματικών, τότε αυτόματα προκύπτει το εξής ερώτημα: Με δεδομένο ότι η προαγωγή θα γίνει μετά από 19 χρόνια υπηρεσίας, δηλαδή κοντά στην ηλικία των 40 ετών, πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αυτοί θα μπορούν σωματικά να εκπληρώσουν καθήκοντα που απαιτούν τη φυσική κατάσταση νέων από 20 έως 30 ετών;

Η ΣΜΥ δημιουργήθηκε το 1949, κατόπιν υποδείξεων της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (British Military Mission / BMM), η οποία αναγνώριζε την ανάγκη ύπαρξης εντός του στρατεύματος ενός πυρήνα μόνιμων κατώτερων στελεχών που θα εξασφάλιζε την ομαλή λειτουργία του. Μάλιστα στην επίσημη ιστορία της (WO 202/908, A History of the BMM 1945 – 1952) χαρακτηρίζει την ίδρυση της σχολής ως τη μεγαλύτερη συμβολή της στην ομαλή λειτουργία του Ελληνικού Στρατού. Σήμερα ο Ελληνικός Στρατός δεν έχει έλλειψη μονίμων υπαξιωματικών. Έχει έλλειψη σαφούς ρόλου γι’ αυτούς.

Εάν πρέπει να διατηρηθεί η Σχολή, τότε πρέπει να αποφασιστεί ποιες ειδικότητες, ή Όπλα/Σώματα θα στελεχώνονται αποκλειστικά από αυτούς. Μία λύση που θα μπορούσε να εξεταστεί είναι η μετατροπή της σε Σχολή Ανθυπασπιστών, και οι εξερχόμενοι να εξελίσσονται έως του βαθμού του Συνταγματάρχη, κατόπιν αυστηρά αξιοκρατικών κριτηρίων. Θα αποκτούν κρίσιμες εξειδικεύσεις (πχ χειριστές ελικοπτέρων, προγραμματιστές Η/Υ, μεταφραστές – διερμηνείς, Πληροφοριών, κτλ) και η εκπαίδευση θα εστιάζεται σε αυτά τα αντικείμενα. Αυτοί θα θεωρούνται ειδικοί στον τομέα τους, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν με τον βέλτιστο τρόπο στα καθήκοντα που θα τους ανατίθενται, ενώ θα περιβάλλονται με την προσήκουσα εμπιστοσύνη από τους διοικητές τους.

Εάν δεν απαιτείται κάτι τέτοιο, τότε είναι προτιμότερο το κλείσιμό της και η πρόσληψη ΕΠΟΠ, οι οποίοι θα πληρούν κάποιες βασικές γραμματικές γνώσεις, αναλόγως ειδικότητας. Δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η σημερινή νεολαία είναι η καλύτερα εκπαιδευμένη από ιδρύσεως ελληνικού κράτους, όσο και εάν υπάρχει γκρίνια για την ποιότητα της μόρφωσης που παρέχεται από τα δημόσια σχολεία. Δεν φταίνε οι νέοι γι’ αυτή την κατάσταση, αλλά το πρόβλημα είναι συστημικό και κοινωνικό, που το πολιτικό προσωπικό είναι απρόθυμο (ή ανίκανο) να ασχοληθεί σοβαρά για την ανάταξή της.

Εννοείται ότι το θέμα των υπαξιωματικών δεν εξαντλείται μέσα σε μία επιφυλλίδα. Σε καμία περίπτωση δεν είναι πρόθεση του γράφοντος να σπείρει τη διχόνοια μεταξύ των υπαξιωματικών διαφορετικής προέλευσης. Σκοπός είναι να καταδειχθεί η ανακολουθία διακηρύξεων και πραγματικότητας και η ανάγκη εξεύρεσης λύσης. Λύσεις και προτάσεις υπάρχουν όπως και επιτυχημένα υποδείγματα που μπορούν να υιοθετηθούν, όπως πχ η θέσπιση περισσότερων βαθμών, η προαγωγή κατόπιν εξετάσεων, η δημιουργία οργανικών θέσεων, κλπ.

Απαιτείται όμως σοβαρή διακομματική προσέγγιση του θέματος και πρόθεση να υπάρξει σύγκρουση με κατεστημένες νοοτροπίες, ώστε να υπάρξει ριζική αναμόρφωση του θεσμού με ορίζοντα πεντηκονταετίας. Εάν τα κόμματα δεν μπορούν να ομονοήσουν και πρόκειται να υπερισχύσει το γνωστό “ράβε – ξήλωνε”, αναλόγως των εκάστοτε εκλογικών σκοπιμοτήτων, τότε καλύτερα να μην το αγγίξουν.