Γιατί η Ρωσία δεν βιάζεται να κάνει ειρήνη στην Ουκρανία

Μια ερμηνεία αυτής της στάσης μπορεί να βρεθεί όχι μόνο στους συσχετισμούς στρατιωτικής ισχύος ή στην οικονομία, αλλά σε ένα βαθύτερο επίπεδο της στρατηγικής κουλτούρας, όπως το αναλύει ο Dima Adamsky στο έργο του “The Culture of Military Innovation”. Ο Adamsky υποστηρίζει ότι η στρατηγική συμπεριφορά των κρατών δεν εξηγείται μόνο από τα υλικά δεδομένα ισχύος, αλλά και από βαθιές πολιτισμικές παραμέτρους. Μια από τις πιο κρίσιμες είναι το “γνωστικό στυλ” (cognitive style) που διαμορφώνει πώς οι στρατηγικοί στοχαστές κατανοούν τον χρόνο, την αβεβαιότητα και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Με άλλα λόγια, οι στρατιωτικές και πολιτικές ελίτ δεν σκέφτονται όλες με τον ίδιο τρόπο. Ο πολιτισμός από τον οποίο προέρχονται διαμορφώνει τον τρόπο που επεξεργάζονται την πραγματικότητα, άρα και τις στρατηγικές επιλογές που προκρίνουν. Κεντρική διάκριση στην ανάλυση του Adamsky είναι αυτή ανάμεσα σε “μονοχρονικές” (monochronic) και “πολυχρονικές” (polychronic) κουλτούρες:

• Οι μονοχρονικές κουλτούρες κυριαρχούν στη Δύση, ιδίως στις ΗΠΑ. Στο πλαίσιο των μονοχρονικών αναγνώσεων ο χρόνος γίνεται αντιληπτός ως γραμμικός, διακριτός, περιορισμένος. Οι αποφάσεις πρέπει να οδηγούν σε σαφή αποτελέσματα. Η αβεβαιότητα θεωρείται πρόβλημα που πρέπει να εξαλειφθεί. Οι συγκρούσεις πρέπει να λήγουν με μια τελική λύση: νίκη ή ήττα, ειρήνη ή πόλεμος.
• Οι πολυχρονικές κουλτούρες κυριαρχούν στη Ρωσία. στο πλαίσιό τους, ο χρόνος γίνεται αντιληπτός ως ανοιχτός, ευέλικτος και πολυεπίπεδος. Το μέλλον συντίθεται με το παρόν και το παρελθόν σε μια ενιαία και αδιαίρετη ενότητα. Πολλαπλές διαδικασίες μπορούν να εξελίσσονται ταυτόχρονα. Η αβεβαιότητα δεν είναι αναγκαστικά απειλή· μπορεί να γίνει στοιχείο στρατηγικής. Το “τέλος” δεν είναι απαραίτητο· η διαχείριση μιας παρατεταμένης κατάστασης μπορεί να είναι αποδεκτή, ακόμη και επιθυμητή.

Η διαφορά Ρωσίας-Δύσης

Πέρα από την έννοια του χρόνου, ο Adamsky δείχνει ότι οι ρωσικές στρατηγικές παραδόσεις χαρακτηρίζονται από ολιστική αντίληψη. Αντί να διαχωρίζουν αυστηρά πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό ή πολιτισμικό πεδίο, τα αντιμετωπίζουν ως ενιαίο σύνολο. Αυτό σημαίνει ότι η Μόσχα βλέπει τον πόλεμο στην Ουκρανία όχι απλώς ως στρατιωτική επιχείρηση, αλλά ως κομμάτι μιας ιστορικής και πολιτισμικής διαμάχης για την ταυτότητα, την ασφάλεια και τη θέση της Ρωσίας στον κόσμο. Σε μια τέτοια οπτική, η ειρήνη δεν μπορεί να είναι ένας τακτικός συμβιβασμός, αλλά μια διαδικασία που διασφαλίζει αυτή την ολιστική ισορροπία.

Σε μια μονοχρονική κουλτούρα, όπως των ΗΠΑ και της ΕΕ, η παράταση του πολέμου θεωρείται πρόβλημα: αυξάνει το κόστος, φθείρει την κοινωνία, απειλεί τη νομιμοποίηση της πολιτικής ηγεσίας. Στη ρωσική πολυχρονική κουλτούρα, η παράταση μπορεί να γίνει εργαλείο. Η αντοχή θεωρείται αρετή. Η κοινωνία είναι πιο εξοικειωμένη με την ιδέα των μακρών δοκιμασιών. Η στρατηγική ελίτ δεν πιέζεται από εκλογικούς κύκλους ή από την ανάγκη άμεσης αποτελεσματικότητας. Για τους Ρώσους ο χρόνος είναι όπλο.

Έτσι, η Μόσχα μπορεί να βλέπει την παράταση της σύγκρουσης όχι ως πρόβλημα, αλλά ως στρατηγικό πλεονέκτημα: όσο περισσότερο αντέχει, τόσο περισσότερο πιστεύει ότι η Δύση θα εξαντληθεί ή τουλάχιστον θα χάσει την υπομονή της. Για τη Δύση, ειρήνη σημαίνει συνθήκη, υπογραφή, καθαρό αποτέλεσμα. Για τη Ρωσία, όπως δείχνει ο Adamsky, ειρήνη μπορεί να σημαίνει κάτι πιο ασαφές: μια κατάσταση ισορροπίας, ακόμη κι αν αυτή είναι εύθραυστη ή ατελής.

Η Μόσχα δεν βιάζεται 

Γι’ αυτό και η Μόσχα δεν βιάζεται να φτάσει σε συμφωνία. Μπορεί να αποδεχθεί μια παρατεταμένη “γκρίζα ζώνη” –μια παγωμένη σύγκρουση, μια ατελή σταθερότητα– ως μορφή νίκης. Στο βιβλίο του, επίσης, ο Adamsky δείχνει πώς οι διαφορετικές κουλτούρες αντιμετωπίζουν την καινοτομία στον πόλεμο. Στις ΗΠΑ, η στρατιωτική επανάσταση βασίζεται σε τεχνολογική υπεροχή και σε γραμμικά σχέδια. Στη Ρωσία, αντίθετα, η καινοτομία είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την ενσωμάτωση πολλαπλών πεδίων, με συνδυασμό πολιτικών, ψυχολογικών και στρατιωτικών εργαλείων.

Αυτό εξηγεί γιατί η Μόσχα δεν θεωρεί ότι η ειρήνη στην Ουκρανία εξαρτάται αποκλειστικά από το στρατιωτικό αποτέλεσμα. Είναι μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας, όπου η αντοχή, η πολιτική επιρροή και ο χρόνος μετρούν εξίσου με τα όπλα στο πεδίο. Η Δύση συχνά παρανοεί αυτή την κουλτούρα. Προβάλλει τις δικές της μονοχρονικές κατηγορίες: “αν δεν τελειώσει ο πόλεμος σύντομα, η Ρωσία θα χάσει”. Όμως η Μόσχα δεν μετρά με το ίδιο ρολόι.

Η δυτική ανυπομονησία συγκρούεται με τη ρωσική υπομονή. Και όσο περνά ο χρόνος, το χάσμα αυτό διευρύνεται, οδηγώντας σε λάθη εκτίμησης και σε στρατηγικές αποτυχίες. Συμπερασματικά λοιπόν, η Ρωσία δεν βιάζεται να κάνει ειρήνη στην Ουκρανία γιατί η στρατηγική της κουλτούρα –όπως την περιγράφει ο Dima Adamsky– είναι βαθιά διαφορετική από αυτήν της Δύσης. Για τη Μόσχα:

• Ο χρόνος δεν είναι αντίπαλος αλλά σύμμαχος.
• Η ειρήνη δεν είναι γεγονός αλλά διαδικασία.
• Η αντοχή είναι στρατηγικό όπλο.
• Ο πόλεμος είναι μέρος μιας ολιστικής ιστορικής πορείας, όχι ένα επεισόδιο που πρέπει να “κλείσει” με συμφωνία.

Αν η Δύση συνεχίσει να αγνοεί αυτές τις πολιτισμικές διαφορές και να μετρά με τα δικά της ρολόγια, θα αδυνατεί να κατανοήσει τη ρωσική στρατηγική και θα οδηγείται σε διαρκείς απογοητεύσεις.