Η επιστροφή του ολοκληρωτικού πολέμου

Ένα από αυτά είναι η επαναφορά του ολοκληρωτικού πολέμου, ως προς τα μέσα, τις μεθοδολογίες, το χρόνο διάρκειας, τις απώλειες και τις υλικές ζημιές που προκαλεί αλλά και τις στοχοθετήσεις. Η καταστροφή της Συρίας (όχι απλώς του καθεστώτος Άσαντ) μας έδειξε ότι φεύγουμε από τους πολέμους περιορισμένων σκοπών, που υποτίθεται ότι ήταν πλέον μόνον αυτοί που θα συνέβαιναν και επιστρέφουμε σε εξαιρετικά πιο διευρυμένη γκάμα πολεμικών αναμετρήσεων.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται και πόλεμοι ολοκληρωτικού χαρακτήρα που αποσκοπούν στην κατάληψη ή την εξάλειψη άλλης χώρας. Και μάλιστα η καταστροφή αυτή μπορεί να προκύψει πολύ γρήγορα, στο πλαίσιο ενός κεραυνοβόλου πολέμου (Blitzkrieg) και όχι δια μιας διευρυμένα χρονικά πολεμικής αναμέτρησης, όπως είναι αυτή που εξελίσσεται εδώ και τρία χρόνια στην Ουκρανία. Επιπροσθέτως, η καταστροφή της Συρίας μας δείχνει ότι οι συγκρούσεις που αναφέρονται ως πόλεμοι δια αντιπροσώπων, υβριδικοί πόλεμοι κλπ, δεν είναι κατ’ ανάγκην μια πιο ήπια μορφή πολέμου με περιορισμένους σκοπούς. Μπορεί να αποτελούν κομμάτια μιας σύνθετης πολεμικής διαδικασίας ολοκληρωτικού χαρακτήρα, η οποία αναφέρεται ως επαυξημένος πόλεμος (enhanced warfare).

Αυτός ο ολοκληρωτικός πόλεμος συνυπάρχει και αλληλεπιδρά διαλεκτικά, συνθετικά και αρμονικά, με ήπιες μορφές πολέμου και πολεμικές αναμετρήσεις ελεγχόμενης έντασης και περιορισμένων στοχοθετήσεων, όπως ήταν η ανταλλαγή πυραύλων μεταξύ Ιράν και Ισραήλ πριν από λίγο καιρό. Οι ήπιες με τις ακραίες μορφές πολέμου δεν είναι κατ’ ανάγκην ανταγωνιστικές, μπορεί να είναι και συνεργατικές.

Και οι μεν και οι δε δημιουργούν έναν “ενιαίο χώρο” πολεμικών αναμετρήσεων και διαμορφώνουν ένα διεθνές περιβάλλον, μέσα στον οποίο ο πόλεμος παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο σε σχέση με το κοντινό παρελθόν. Οι ήπιες μορφές πολέμου διαχέουν κατά κάποιον τρόπο τον πόλεμο μέσα στη διεθνή πραγματικότητα και δημιουργούν μια βάση θεμελίωσης, πάνω στην οποία μπορεί να πατήσουν μετά οι πιο ακραίες πολεμικές δράσεις.

Απολιθώματα οι στρατοί υψηλής τεχνολογίας

Στην επαναφορά του ολοκληρωτικού πολέμου συνεισφέρει και η ανάπτυξη φθηνών ικανοτήτων άσκησης μαζικών πληγμάτων, με πυρήνα τους τεράστιους στόλους από μικρά, χαμηλού κόστους και χαμηλής τεχνολογίας drones, διαφόρων διαμορφώσεων και τύπων, τα οποία απειλούν με ασύμμετρο αλλά άκρως αποτελεσματικό τρόπο τα στρατεύματα που επιμένουν αυτιστικά να βασίζονται σε πανάκριβες και δυσαναπλήρωτες υπερπλατφόρμες υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι τα μαχητικά αεροσκάφη τελευταίας γενεάς.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας οδήγησε σε στρατεύματα, τα οποία χρησιμοποιούν ολοένα και πιο συρρικνωμένους στόλους από πλατφόρμες ολοένα πιο υψηλής τεχνολογίας, ολοένα πιο ακριβών και χρονοβόρων στην κατασκευή και με ολοένα και λιγότερες ικανότητες άσκησης αποτελεσμάτων. Τα στρατεύματα αυτά κατέληξαν να είναι όπως οι στρατοί των ηγεμόνων πριν τη Γαλλική Επανάσταση. Μικροί, πανάκριβοι και δυσαναπλήρωτοι.

Ικανοί για να μάχονται πρωτίστως ο ένας τον άλλον και να χρησιμοποιούνταν για επίδειξη ισχύος και ως βάση άσκησης διπλωματίας κι όχι ως λειτουργικά εργαλεία. Η νέα στρατιωτική επανάσταση με την επαναφορά, της λειτουργικότητας, της αναλωσιμότητας (attritability), της ευκολίας και της ταχύτητας παραγωγής, της μάζας έναντι της ποιότητας και της διάρκειας έναντι της στιγμιαίας δράσης, αλλάζει τα δεδομένα.

Οι στρατοί των ηγεμόνων του 18ου αιώνα πριν τη Γαλλική Επανάσταση και οι προηγμένοι στρατοί του σήμερα, ήταν σχεδιασμένοι για να διεξάγουν πολέμους περιορισμένων στοχοθετήσεων και μικρής διάρκειας. Αντιθέτως, οι σημερινές πολεμικές αναμετρήσεις ολοκληρωτικού χαρακτήρα, που βλέπουμε να διεξάγονται στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία, δείχνουν μια επαναφορά στους μαζικούς στρατούς με τις ολοκληρωτικές στοχοθετήσεις για πολέμους μεγάλης διάρκειας, οι οποίες είχαν προκύψει μετά τη στρατιωτική επανάσταση που έφερε μαζί της η Γαλλική Επανάσταση.

Στην Ουκρανία ζήσαμε μια ιδιόρρυθμη επανάληψη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δηλαδή έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς και μάζας με τεράστιες απώλειες και κατανάλωση όπλων και πυρομαχικών, με άκαμπτα μέτωπα και μικροσκοπικά εδαφικά κέρδη. Στη Συρία, αντιθέτως, είχαμε μια σύγκρουση που θυμίζει τις επιτυχίες της Βέρμαχτ στις πρώτες φάσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά τον λεγόμενο “Ψευτοπόλεμο”. Δηλαδή, έναν κεραυνοβόλο πόλεμο μικρών απωλειών και τεράστιων κερδών που οδήγησε στην κατάληψη μιας χώρας με πολύ μικρό κόστος και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Και οι δύο αυτοί πόλεμοι διεξήχθησαν πρωτίστως με ταπεινά οπλικά συστήματα και χωρίς μαζικούς στρατιωτικούς σχηματισμούς.

Η “δημοκρατική ειρήνη”

Αν η Ουκρανία επανάφερε στο προσκήνιο την ολοκληρωτικότητα των μέσων, της διάρκειας και των απωλειών, η Συρία επανάφερε την ολοκληρωτικότητα των σκοπών. Βέβαια, ο ολοκληρωτικός πόλεμος με τη σημερινή του μορφή και η εφαρμογή φθηνών, χαμηλής τεχνολογίας συστημάτων εναντίον προηγμένων αντιπάλων δεν ξεκίνησε στην Ουκρανία αλλά στο Ιράκ μετά την κατάληψη της χώρας από τις αμερικανικές δυνάμεις.

Εκεί λοιπόν κάποια κομμάτια του πληθυσμού αξιοποίησαν την ήττα του καθεστώτος ώστε να ξεκινήσουν τον δικό τους πόλεμο για να επιβάλουν τις θέσεις τους και την κυριαρχία στη χώρα. Λειτουργώντας παρανοϊκά στο μοντέλο του πολέμου των ηγεμόνων πριν τη Γαλλική Επανάσταση, οι Αμερικανοί θεώρησαν ότι αφού νίκησαν τον επίσημο στρατό του Ιράκ τότε όλοι θα αποδέχονταν το τετελεσμένο. Αρνήθηκαν δηλαδή τη σύνθετη φύση του πολέμου.

Επιπροσθέτως, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου θεωρήθηκε λανθασμένα ότι ο πυρηνικός πόλεμος ανήκει πια στο παρελθόν και εν συνεχεία θα γινόταν το ίδιο με τον πόλεμο γενικώς. Ότι έχει φθάσει το “τέλος της ιστορίας” αφού “οι δημοκρατίες δεν πολεμάνε μεταξύ τους”. Με άλλα λόγια, η επικράτηση του μοντέλου της φιλελεύθερης δημοκρατίας θα οδηγούσε σε εξάλειψη ή έστω σε ακραίο περιορισμό των πολέμων. Πρόκειται για μια κυρίαρχη αντίληψη αφόρητης αφέλειας. Επίσης, πιστευόταν ότι επειδή οι πόλεμοι ήταν πλέον πολύ δαπανηροί (ακριβώς γιατί τα οπλικά συστήματα γίνονταν ολοένα και πιο δαπανηρά) θα μειώνονταν τόσο σε αριθμό όσο και σε ένταση. Επιπροσθέτως, τα σημερινά υπερεξελιγμένα οπλικά συστήματα έχουν σχεδιαστεί πρωτίστως για να πολεμάει το ένα το άλλο.

Έτσι, θεωρήθηκε ότι οδηγούμασταν σε μια φθίνουσα πορεία των πολεμικών αναμετρήσεων. Επίσης, θεωρήθηκε δεδομένη η άρνηση των ανθρώπων να εμπλακούν σε παρατεταμένους πολέμους, λόγω των δεινών που αυτοί προκαλούν. Πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που οι νικητές θα ήταν οι “φωτεινές δυνάμεις της ελευθερίας”, οι οποίες θα τους απελευθέρωναν και θα τους προσέφεραν ένα καλύτερο μέλλον. Όλες αυτές οι φαντασιώσεις σήμερα έχουν σβήσει και επανερχόμαστε ολοταχώς σε μια νέα εποχή ολοκληρωτικών πολεμικών αναμετρήσεων, η οποία θέτει καινοφανείς προκλήσεις ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα, η οποία έχει να αντιμετωπίσει έναν αδυσώπητο εχθρό που επενδύει στρατηγικά στον επαυξημένο, ολοκληρωτικό πόλεμο, υβριδικό ή παραδοσιακό.