Τι κάνει τον ισραηλινό στρατό τόσο ισχυρό – Πως τον επηρεάζει ο πόλεμος στη Γάζα

Στο βιβλίο οι Λούτβακ και Σαμίρ διερευνούν πώς οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) – παρά το μικρό τους μέγεθος και τους σπάνιους πόρους τους – έχουν κερδίσει παγκόσμια φήμη για την εξαιρετική στρατιωτική τους καινοτομία. Κεντρικό στοιχείο της θέσης τους είναι ότι η επιτυχία του ισραηλινού στρατού δεν πηγάζει κυρίως από τη δομική τους μοναδικότητα, τη νεανική ηγεσία, το μέγεθος του αυτοσχεδιασμού και της ευελιξίας του. Στο άρθρο θα δούμε πως η θεωρία τους εφαρμόζεται σήμερα στην Γάζα.

Από την ίδρυσή τους, οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις έχουν συγχωνεύσει τις χερσαίες, αεροπορικές και ναυτικές δυνατότητες σε ένα ενιαίο θεσμικό όργανο – σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες, οι οποίες διατηρούν ξεχωριστές υπηρεσίες. Αυτή η ενότητα ενθαρρύνει τη διακλαδική σκέψη και την ταχύτατη προσαρμοστικότητα.

Η διαρκής έλλειψη ανώτερων αξιωματικών στο Ισραήλ σημαίνει ότι σημαντικές ευθύνες ανατίθενται συστηματικά σε κατώτερους αξιωματικούς. Αυτό σπάει τις παραδοσιακές ιεραρχίες, επιτρέποντας την καινοτομία από κάτω προς τα πάνω. Οι συγγραφείς τονίζουν πώς αυτή η προσέγγιση, όχι μόνο ανέχεται, αλλά ενθαρρύνει ενεργά την πρωτοβουλία – ακόμη και την ανυπακοή όταν εξυπηρετεί επιχειρησιακές ανάγκες. Το σύστημα του ισραηλινού στρατού που βασίζεται σε εφεδρείες δημιουργεί έναν “λαϊκό στρατό”. Αυτή η ευέλικτη δομή ανθρώπινου δυναμικού υποστηρίζει την ταχεία κινητοποίηση, τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων και το υψηλό ηθικό.

Η ανάγκη τέχνας κατεργάζεται

Αντιμετωπίζοντας ελλείψεις το 1948 κατά τη διάρκεια του Πρώτου Αραβοϊσραηλινού Πολέμου, οι νεοσύστατες Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις καινοτόμησαν μεγιστοποιώντας ό,τι μέσο ήταν διαθέσιμο – συχνά αυτοσχεδιάζοντας. Αυτό το αρχικό πνεύμα έθεσε τις βάσεις για δεκαετίες τολμηρών προσαρμογών.

Ο ισραηλινός στρατός έμαθε να μην πετάει τίποτα. Καταληφθέντα από τον εχθρό στοιχεία έμπαιναν άμεσα σε υπηρεσία, ή τροποποιούνταν προς αυτήν την κατεύθυνση. Σε ό,τι δεν ήταν χρήσιμο, έμπαινε πωλητήριο (σε άριστη κατάσταση) προς αναπτυσσόμενες χώρες σε Αφρική και Λατινική Αμερική.

Σε αντίθεση με τις μεγάλες δυνάμεις που επιβαρύνονται από την γραφειοκρατική αδράνεια, το Ισραήλ επιδιώκει την “ανάπτυξη υψηλής ταχύτητας”. Τα συστήματα αναπτύσσονται γρήγορα για να παραμένουν επίκαιρα, κάτι που αποτρέπει την απαξίωση και αγκαλιάζει το ρίσκο στην επιδίωξη της λειτουργίας έναντι της τελειότητας.

Τεχνολογική πρωτοπορία και καινοτομία

Το Ισραήλ μετέτρεψε τα υποτυπώδη αμερικανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε καινοτόμα δολώματα και εργαλεία αναγνώρισης, από πολύ νωρίς. Η πρωτοποριακή πρώτη χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών σε πολεμική περίοδο, από το μακρινό 1980, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της δημιουργικότητας.

Το περίφημο σύστημα Iron Dome – που συνδυάζει ραντάρ, λογισμικό και συστήματα αναχαίτισης – αναπτύχθηκε σε μια αξιοσημείωτη πενταετία (ιδέα του 2006, λειτουργική έως το 2011). Η λογική του στην ιεράρχηση των απειλών αποτελεί υπόδειγμα οικονομικά αποδοτικού και προσαρμοστικά σχεδιασμένου συστήματος. Το Ισραήλ δε συνεχίζει να προοδεύει, αναπτύσσοντας συστήματα που βασίζονται σε λέιζερ, όπως το Iron Beam, παραμένοντας μπροστά σε αναδυόμενους τομείς.

Ακολουθώντας τα επιχειρησιακά μαθήματα από την εισβολή στη Γάζα το 2014, ο ισραηλινός στρατός παρουσίασε το Namer – ένα τεθωρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού που βασίζεται στο σκάφος του άρματος Merkava – προσφέροντας μέγιστη προστασία, τηλεχειρισμό όπλων και ενεργές άμυνες (όπως η αναχαίτιση εισερχόμενων πυραύλων).

Η εμπειρία από τη μετατροπή των αρμάτων μάχης Centurion σε τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (Nagmashot, Nagmachon) και οχήματα μηχανικού μάχης (Puma, Nakpadon), ακολουθούμενη από τη μετατροπή πολλών αρμάτων μάχης T-54 και T-55 σε οχήματα μάχης πεζικού Achzarit, προώθησε περαιτέρω την ιδέα της μετατροπής των αρμάτων μάχης Merkava σε βαριά θωρακισμένα ΤΟΜΠ/ΤΟΜΑ.

Αυτή η ιδέα καθοδηγήθηκε επίσης από το γεγονός ότι πολλά από τα περίπου 250 άρματα μάχης Merkava Mark I αποσύρονταν από την υπηρεσία, και κατέστη επίσης σαφές όταν έγινε κατανοητό ότι ο οπλισμός των 105 mm των Merkava Mark II δεν μπορούσε να αναβαθμιστεί με το σύγχρονο πυροβόλο IMI 120 mm.

Τα στοιχεία από τους Λούτβακ-Σαμίρ

Η καινοτομία, όμως, εκτείνεται πέρα από τα όπλα. Το βιβλίο των Λούτβακ και Σαμίρ επισημαίνει εξίσου σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση, τα logistics, το δόγμα, ακόμη και τους ρόλους των φύλων (για παράδειγμα, την συνεισφορά των γυναικών), δείχνοντας ότι η προσαρμοστική κουλτούρα διαπερνά ολόκληρο τον θεσμό των ενόπλων δυνάμεων.

Οι συγγραφείς αναλύουν περιπτώσεις, όπως οι αεροπορικές επιχειρήσεις του 1967 και του 1973, για να δείξουν πώς οι αλλαγές στο δόγμα – σε συνδυασμό με την τεχνολογία – αναδιαμορφώνουν τις στρατιωτικές ενέργειες. Το κυριότερο σε αυτό είναι μια κουλτούρα όπου «τα σχέδια είναι απλώς μια βάση για αλλαγές», που σημαίνει ότι η ευελιξία ενσωματώνεται στον σχεδιασμό.

Ενώ επικεντρώνεται στην ισραηλινή περίπτωση, το έργο των Λούτβακ και Σαμίρ τέμνει τις ευρύτερες θεωρίες του πρώτου: Κριτικάρει τη γραμμική σκέψη που θεωρεί επαρκή την κατοχή νέας τεχνολογίας, υποστηρίζοντας αντ’ αυτού τα συνδυασμένα όπλα και την καινοτόμο ενσωμάτωση. Το Ισραήλ ενσαρκώνει ακριβώς αυτό: Τη δημιουργική ένωση των υπαρχόντων εργαλείων σε νέες τακτικές.

Η έννοια του σχεσιακού ελιγμού – δίνοντας έμφαση στον αιφνιδιασμό, την αποφυγή της δύναμης του εχθρού και τη στόχευση της αδυναμίας – διαπερνά την επιχειρησιακή λειτουργία του ισραηλινού στρατού. Το βιβλίο υπογραμμίζει ότι η καινοτομία δεν είναι κάτι μεμονωμένο – είναι θεσμικό: Η δομή, η κουλτούρα και οι διαδικασίες των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων είναι συντονισμένες για να διατηρούν τον συνεχή μετασχηματισμό τους.

Η προσέγγιση των Λούτβακ και Σαμίρ παραμένει κρίσιμη, ειδικά σήμερα. Οι τρέχουσες συγκρούσεις συνεχίζουν να αποδεικνύουν ότι η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι αρκετή – αυτό που έχει σημασία είναι η ολοκλήρωση, η πρωτοβουλία, η ευελιξία και η προθυμία για αλλαγή – και το μοντέλο του Ισραήλ παραμένει ισχυρό παράδειγμα.

Η εφαρμογή της θεωρίας των Λούτβακ και Σαμίρ

Η “Τέχνη της Στρατιωτικής Καινοτομίας” προσφέρει μια άριστη μελέτη για το πώς ένας μικρός στρατός που σφυρηλατήθηκε από την ανάγκη έγινε παγκόσμιος ηγέτης στην καινοτομία. Μέσω της δομικής καινοτομίας, της συνεισφοράς των νεότερων ηγετών του, της ταχείας ανάπτυξης, του αυτοσχεδιασμού και μιας κουλτούρας που εκτιμά την προσαρμοστικότητα σε όλα τα συστήματα – όχι μόνο στα όπλα – οι Λούτβακ και Σαμίρ μας διαφωτίζουν περί ενός μοντέλου στρατιωτικής μεταμόρφωσης.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας σύγκρουσης στη Γάζα, το δόγμα του ισραηλινού στρατού δεν παρέμεινε στάσιμο, όπως προ-είδαν οι Λούτβακ-Σαμίρ. Το 2025, ο Αρχηγός του ισραηλινού Επιτελείου, Αντιστράτηγος Εγιάλ Ζαμίρ, συγκάλεσε μια σημαντική στρατηγική αναθεώρηση, εκδίδοντας ένα νέο επιχειρησιακό μότο: “Άμυνα μέσω επίθεσης”.

Αυτό δίνει έμφαση στην προληπτική διαταραχή των εχθρικών δυνατοτήτων, αντί στην παθητική αναμονή για την υλοποίηση των απειλών. Το δόγμα τονίζει επίσης ότι «κάθε πεδίο είναι διαφορετικό» – υπογραμμίζοντας την ανάγκη προσαρμογής των μεθόδων, των στόχων και των χρονοδιαγραμμάτων, σε συγκεκριμένα επιχειρησιακά περιβάλλοντα. Ο Ζαμίρ έχει χαρακτηρίσει το 2026 ως «έτος ετοιμότητας», εστιάζοντας στη θεσμική μάθηση, στην ανοικοδόμηση των βασικών ικανοτήτων και στην πλήρη ενσωμάτωση των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από αυτόν τον παρατεταμένο πόλεμο, σε πολλά μάλιστα μέτωπα.

Πρόσφατες δε επιχειρησιακές οδηγίες από την κορυφαία ηγεσία του ισραηλινού στρατού σκιαγραφούν ένα υβριδικό μοντέλο που συνδυάζει πολυδιάστατους ελιγμούς, ακριβείς επιθετικές επιθέσεις και ισχυρή άμυνα. Αυτές οι επιχειρήσεις ενσωματώνουν συστήματα αέρος, εδάφους, αναγνώρισης και πληροφοριών για την ταχεία αποκάλυψη και εξουδετέρωση απειλών. Ενώ ο ισραηλινός στρατός εξακολουθεί να εκτιμά τον πόλεμο ελιγμών, η φύση των σημερινών αντιπάλων έχει μετατοπίσει την μάχη σε μία συνεχιζόμενη σύγκρουση φθοράς.

Για παράδειγμα, η “Επιχείρηση τα Άρματα του Γεδεών” που ξεκίνησε πρόσφατα, σηματοδοτεί μια τακτική κλιμάκωση, με τον ισραηλινό στρατό να διεξάγει χερσαίες εισβολές σε βάθος εντός της Γάζας, χρησιμοποιώντας βαρύ εξοπλισμό για να διαλύσει τις υποδομές της Χαμάς – ειδικά στην Πόλη της Γάζας και σε στρατόπεδα προσφύγων. Αυτή η επιχείρηση σηματοδοτεί μια απόκλιση από προηγούμενους κύκλους περιορισμένων εισβολών και αεροπορικών επιδρομών, σε πλήρεις και συνεχείς επίγειους ελιγμούς που στοχεύουν στον έλεγχο μιας εχθρικής επικράτειας.

Τεχνολογική επιτάχυνση με τεχνητή νοημοσύνη

Oι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις έχουν αναβαθμίσει οπλικά συστήματα με υποβοήθηση από Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως το “Gospel” και το “Fire Factory”, για να επιλέγουν, να ιεραρχούν και να προγραμματίζουν γρήγορα στόχους επιθέσεων. Αυτά τα εργαλεία αύξησαν δραματικά την ικανότητα στόχευσης, επιτρέποντας εκατοντάδες επιθέσεις την ημέρα, χρησιμοποιώντας αλγοριθμικές αξιολογήσεις παράπλευρων επιπτώσεων.

Αν και στρατιωτικές υποστηρίζουν ότι αυτό διευκολύνει την ακρίβεια και ελαχιστοποιεί τις απώλειες αμάχων, οι επικριτές αυτής της στρατηγικής εγείρουν ηθικές ανησυχίες σχετικά με τις εκτεταμένες καταστροφές που μπορούν αυτά τα συστήματα να προκαλέσουν στις αστικές περιοχές της Γάζας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον άμαχο πληθυσμό.

Προς έναν διαρκή-προληπτικό πόλεμο

Ο πόλεμος έχει υπογραμμίσει κρίσιμα κενά στην ετοιμότητα του ισραηλινού στρατού. Οι αναλυτές τονίζουν ότι πρέπει να ανοικοδομήσει την ικανότητά του για μαζικούς ελιγμούς εδάφους, καθώς εστιάζοντας επί δεκαετίες στην τεχνολογική ανάπτυξη, υποβάθμισε τελικώς βασικές επιχειρησιακές δεξιότητες.

Αυτές περιλαμβάνουν την αποκατάσταση της εκπαίδευσης των εφέδρων, των οπλικών συστημάτων (όπως το πυροβολικό και οι θωρακισμένες μπουλντόζες) και των αποθεμάτων πυρομαχικών – ζητήματα που δεν είχαν τονιστεί στον προηγούμενο στρατηγικό σχεδιασμό.

Η στρατηγική σκέψη έχει μετατοπιστεί προς την προληπτική-επιθετική αποτροπή—απομακρυνόμενη από την αντιδραστική άμυνα και τον περιορισμό στην προληπτική εξουδετέρωση των απειλών, πριν αυτές υλοποιηθούν. Το Ισραήλ υιοθετεί τώρα μια στάση προετοιμασμένη για εκτεταμένο, πολυμέτωπο πόλεμο – που απαιτεί εκτεταμένη στρατολόγηση (συμπεριλαμβανομένων των υπερ-ορθόδοξων ομάδων), μεγαλύτερους μόνιμους στρατούς και ενισχυμένη στρατιωτικο-βιομηχανική παραγωγή.