Κοντέινερ με σμήνη drones αλλάζουν σελίδα στον πόλεμο

Οι Ουκρανοί έδωσαν στην δημοσιότητα πληροφορίες για τον σχεδιασμό της, που κράτησε αρκετούς μήνες. Σύμφωνα με αυτές, τα drones που πραγματοποίησαν τα πλήγματα είχαν μπει σε ψευδοροφές φορητών οικίσκων μεγέθους κοντέινερ (όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται σε διάφορα εργοτάξια), οι οποίοι μεταφέρονταν με νταλίκες. Έτσι στον όποιο έλεγχο, το φορτίο δεν θα αποκαλυπτόταν, οπότε τα φορτηγά μπόρεσαν να προσεγγίσουν την περίμετρο των βάσεων, και μετά με τηλεχειρισμό να ανοίξει η οροφή και να απογειωθούν τα drones και να πλήξουν τον στόχο. Στη συνέχεια τα φορτηγά πήραν φωτιά, από ότι φαίνεται από κάποιο, επίσης κρυμμένο, μηχανισμό αυτοκαταστροφής.

Η επίθεση επιβεβαιώνει το πλεονέκτημα της χρήσης οπλικών συστημάτων σε θαλάσσια και επίγεια κοντέινερ. Σε πρόσφατο άρθρο μας έχουμε αναφερθεί στην σχετική συνεργασία της Rheinmetall με την ισραηλινή εταιρεία UVision. Είχαμε περιγράψει την ιδέα της Rheinmetall για ένα σύστημα εμπορευματοκιβωτίων που εκτοξεύουν πυρομαχικά της “οικογένειας” Hero (drones καμικάζι) κατασκευής της UVision. Pρωτοπόρος στο να χρησιμοποιεί εμπορικά πλοία ως πλατφόρμα εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων είναι το Ιράν που έχει προβεί σε εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων από εκτοξευτές μεταμφιεσμένους σε τυπικά κοντέινερ πλοίων.

Η χρήση οπλικών συστημάτων σε κοντέινερ που βρίσκονται σε πλοία ή νταλίκες έχει πολλά πλεονεκτήματα: Από το κόστος σε σύγκριση με μία φρεγάτα ή ένα άρμα μάχης, μέχρι και την ευκολία μετακίνησης, για να μην αναφέρουμε ότι πολύ εύκολα μπορεί να φέρουν πολιτική βαφή, επιγραφές και εμπορικές επωνυμίες, για να μην αναγνωρίζονται από τον εχθρό (όπως έκαναν οι Ουκρανοί). Επομένως, με δεδομένο ότι το κοντέινερ είναι ο βασικός τρόπος μεταφοράς των εμπορευμάτων και ως εκ τούτου μετακινούνται πολλά εκατομμύρια καθημερινά, κάθε χώρα, ακόμα και η πιο ισχυρή, είναι ευάλωτη σε τέτοια επίθεση.

Χρόνια πριν τους Ουκρανούς και τους Ιρανούς, ήταν η Ρωσία που είχε κρύψει συστήματα εκτόξευσης πυραύλων κρουζ σε κοντέινερ, με σκοπό να τα πουλήσει. Οι δε ΗΠΑ έχουν τοποθετήσει στο παρελθόν εκτοξευτή για πυραύλους Tomahawk και SM-6 σε κοντέινερ που λειτουργούν τόσο στη θάλασσα, όσο και στην ξηρά. Ενώ ορισμένοι χρησιμοποιούν κοντέινερ λόγω του μικρού κόστους και της υλικοτεχνικής υποστήριξης, άλλοι το κάνουν για να κρύψουν τους πυραύλους, ώστε να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο με κοντέινερ μεταφοράς εμπορευμάτων. Σαφώς, αυτό προκαλεί προβληματισμό, ειδικότερα στην εποχή των drones, που μεταφέρονται πιο εύκολα από τα πυραυλικά συστήματα. Πλέον, πάμε σε μία εποχή που δεν θα μπορεί να καθοριστεί με ακρίβεια που βρίσκονται φονικά συστήματα, η δε τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί νέες απειλές στο πολεμικό πεδίο, όπως τα σμήνη drones.

Τα σμήνη drones

Ως σμήνη drones, ορίζονται ομάδες μη επανδρωμένων που μπορούν να περιλαμβάνουν δεκάδες ή και εκατοντάδες συσκευές, οι οποίες είναι σε θέση να εκτελούν ταυτόχρονα –και να συντονίζονται μέσω τεχνητής νοημοσύνης– διάφορες αποστολές, όπως την κατασκοπία, την καταστροφή στόχων, την αντιμετώπιση εχθρικών οχημάτων και την διεξαγωγή έτερων πολεμικών επιχειρήσεων. Σύμφωνα με αναλυτές, τέτοια σμήνη drones θα έχουν την ικανότητα να εκτιμούν στόχους, να καταμερίζουν μεταξύ τους εργασίες και να τις εκτελούν με περιορισμένη, ή καθόλου, ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Το πραγματικό άλμα προς τα εμπρός είναι ένα σμήνος, στο οποίο ο χειριστής αναθέτει μια επιχείρηση και τα drones του σμήνους επικοινωνούν μεταξύ τους για το πώς θα την πραγματοποιήσουν.

Μεγάλου μεγέθους σμήνη απαιτούν ένα πλήρως κατανεμημένο σύστημα επικοινωνίας, το οποίο κλιμακώνεται και βελτιστοποιεί την επικοινωνία “πολλών προς πολλά”. Σε βασικό επίπεδο, ένα σμήνος drones είναι ένα κυμαινόμενο δυναμικό ασύρματο δίκτυο, κοινώς γνωστό ως ασύρματο δίκτυο πλέγματος. Αυτό δεν γίνεται χωρίς τεχνητή νοημοσύνη. Επειδή ο χρόνος αντίδρασης σε ένα πραγματικό πεδίο μάχης πρέπει να είναι μικρότερος από τον χρόνο αντίδρασης ενός συνόλου ανθρώπων, τα drones σε σμήνος πρέπει να μπορούν να αξιολογούν τις απειλές για το σμήνος και ταυτόχρονα να αναγνωρίζουν τον στόχο. Επιπλέον, βέβαια, να ελίσσονται ώστε να πετύχουν το επιθυμητό πλήγμα, αναπροσαρμόζοντας την κίνησή τους ανάλογα με τις απώλειες που υφίστανται. Δηλαδή κάποια από τα drones θα αναλάβουν την ανίχνευση, άλλα την καταστολή της αεράμυνας, άλλα την παρεμβολή στα αντίπαλα ραντάρ και σε ηλεκτρονικά σήματα και άλλα θα εκτελέσουν τον βομβαρδισμό.

Έγγραφο της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ ορίζει το σμήνος ως «μια ομάδα αυτόνομων δικτυωμένων SUAS [μικρών μη επανδρωμένων αεροπορικών συστημάτων] που λειτουργούν συνεργατικά για την επίτευξη κοινών στόχων με έναν χειριστή εντός ή εκτός βρόχου». Ο συντονισμός και η διαδραστικότητα είναι υψίστης σημασίας, καθώς αντιπροσωπεύουν τη βασική διάκριση μεταξύ ενός πραγματικού σμήνους και της απλής μαζικής χρήσης drones, όπως φαίνεται να ίσχυσε στην ουκρανική επίθεση. Το τελευταίο συμβαίνει όταν χρησιμοποιείται ένας μεγάλος αριθμός drones εναντίον ενός μόνο στόχου, κυρίως για να τον κατακλύσουν, προκαλώντας κορεσμό της άμυνας. Ενώ σ’ αυτή την κατεύθυνση κάθε πλατφόρμα ελέγχεται ξεχωριστά και δεν υπάρχει συντονισμός σύνδεσης δεδομένων μεταξύ τους, τα drones που λειτουργούν σε σμήνος είναι όλα αλληλένδετα και σε συνεχή επικοινωνία μεταξύ τους.

Drones στο ουκρανικό μέτωπο

Δεν υπάρχει όριο για την ποσότητα των drones που πρέπει να συνδεθούν για να δημιουργηθεί ένα σμήνος, με αριθμούς που κυμαίνονται από μερικές εκατοντάδες έως εκατομμύρια, ανάλογα με τον τύπο και το μέγεθός τους. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να μοιράζονται πληροφορίες από τους αισθητήρες τους και να λαμβάνουν συλλογικές αποφάσεις με χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την επίτευξη ενός και μόνο στόχου. Αυτός ο σύνδεσμος δεδομένων και το λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητα για τη δημιουργία του “νου της κυψέλης” που ορίζει ένα σμήνος και του επιτρέπει να λειτουργεί αποτελεσματικά.

Κάθε μεμονωμένο drone σ’ ένα σμήνος είναι ένα μικρό συστατικό που παίζει συγκεκριμένο ρόλο σ’ ένα μεγαλύτερο σύστημα, το οποίο συντονίζει τις ενέργειες των στοιχείων του με δυναμικό τρόπο. Ορισμένα drones θα χρησιμοποιήσουν τους αισθητήρες τους για να εντοπίσουν και να παρακολουθήσουν στόχους, μοιράζοντας τις πληροφορίες στο υπόλοιπο σμήνος. Άλλα θα εκτελέσουν επιχειρήσεις παρεμβολών και ηλεκτρονικού πολέμου. Μια τρίτη κατηγορία θα εμπλέξει εχθρικές δυνάμεις κλπ. Το σμήνος στο σύνολό του αντιδρά δυναμικά στις αλλαγές στον χώρο της μάχης, εκτελώντας σύνθετους μη γραμμικούς και απρόσμενους ελιγμούς.

Μαζικές επιθέσεις drones είδαμε πρόσφατα και στο ουκρανικό μέτωπο. Στα τέλη του περασμένου Μάϊου, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας ανακοίνωσε ότι μονάδες της αντιαεροπορικής άμυνας «κατέστρεψαν… και αναχαίτισαν 112 ουκρανικά drones», τα 59 στους αιθέρες της περιφέρειας Μπριάνσκ. Αν και ο ρωσικός στρατός ανακοινώνει καθημερινά αναχαιτίσεις δεκάδων ουκρανικών drones, ο αριθμός τους σπανίως είναι τόσο υψηλός. Δώδεκα δε από αυτά καταρρίφθηκαν πριν φτάσουν στην ρωσική πρωτεύουσα. Από τις επιθέσεις αυτές προκαλούνται προβλήματα στην κίνηση των αεροσκαφών. Οι δε Ρώσοι πραγματοποιούν επιθέσεις στην Ουκρανία με έναν συνδυασμό πυραύλων και εκατοντάδων drones: 900 ισχυρίστηκε το Κίεβο, σε ό,τι αφορά την πολεμική κλιμάκωση στα τέλη του Μάϊου, με την ουκρανική πολεμική αεροπορία να μιλά για αριθμό ρεκόρ.

Σχεδιασμός άμυνας

Καθώς, όμως, όλο και περισσότεροι θα στρέφονται στα σμήνη drones, γεννιέται και η ανάγκη άμυνας από αυτά. Υπάρχουν επιλογές που μπορεί να είναι εν μέρει επιτυχείς, όπως η χρήση μικροκυμάτων, λέιζερ, συστημάτων εμπλοκής και καταπολέμηση σμηνών με άλλα drones. Μπορεί κανείς να προστατέψει στόχους υπογείως. Όπως είπε  παλαιότερα Ουκρανός αξιωματικός «η καλύτερη προστασία από τα drones είναι το μπετόν». Η από κοινού ή μεμονωμένα χρήση συστημάτων αεράμυνας και πολυβόλων θεωρούνται ανεπιτυχείς. Τα πολυβόλα περιορίζονται στις γωνίες από τις οποίες πυροβολούν και χάνουν την ακρίβεια με αυξημένη απόσταση και περιόδους περιορισμένης ορατότητας, όπως τη νύχτα και τον κακό καιρό. Τα συστήματα αεράμυνας υποφέρουν από την ικανότητά τους να εντοπίσουν στόχους σε χαμηλό ύψος ή μικρής διατομής.

Αντίθετα, η μετάδοση ενέργειας ραδιοσυχνοτήτων (RF) στο φάσμα μικροκυμάτων προσφέρει ελπιδοφόρα αποτελέσματα για την άμυνα κατά σμηνών. Μια διαφορετική επιλογή είναι η χρήση λέιζερ υψηλής ισχύος που μπορούν να θερμάνουν τους στόχους τους μέχρι να επηρεάσουν εξαρτήματα και κυκλώματα του drone. Όταν συνδυάζονται με ραντάρ παρακολούθησης, τα συστήματα αυτά μπορούν να χτυπήσουν στόχους με μεγάλη ακρίβεια. Αυτή είναι και η ιδέα του Drone Dome. Ωστόσο, η ομίχλη, τα σύννεφα ή ο καπνός μπορούν να διαχύσουν την ενέργεια του λέιζερ και να εμποδίσουν την κατάρριψη των drones.

Το υπουργείο Άμυνας της Βρετανίας έχει ανακοινώσει την επιτυχημένη δοκιμή ενός ηλεκτρομαγνητικού όπλου κατά drone, νέου τύπου. Το όπλο, με την ονομασία “RapidDestroyer“, έχει αναπτυχθεί από κοινοπραξία υπό την καθοδήγηση της γαλλικής αμυντικής εταιρείας Thales και χρησιμοποιεί ραδιοσυχνότητες υψηλής ισχύος για να απενεργοποιεί ή να καταστρέφει τα ηλεκτρονικά συστήματα των drone από απόσταση. Το σύστημα μπορεί να μεταφερθεί οπουδήποτε με φορτηγό και απαιτεί πολλή ενέργεια για να λειτουργήσει. Αντίστοιχα συστήματα έχουν αναπτυχθεί και στις ΗΠΑ – όπως το THOR της Αμερικανικής Αεροπορίας και το Leonidas της εταιρείας Epirus, το οποίο σχεδιάζεται για χρήση από το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό.

Μηχανές που δεν αισθάνονται φόβο για απώλειες θα έχουν πλεονέκτημα απέναντι σε πιο ευάλωτους ενσυναίσθητους ζώντες οργανισμούς. Το μέλλον προοιωνίζεται μια μάχη μεταξύ μηχανών, η οποία μειώνει τον φόρο αίματος. Όπως και να έχει, κανένα όπλο στην ιστορία δεν έμεινε αναπάντητο και κανένα όπλο δεν έδωσε την νίκη από μόνο του. Καθώς οι δυνατότητες των drones εξελίσσονται, τα σμήνη των drones θα αυξάνονται. Περισσότερα κράτη θα προσθέσουν σμήνη στο οπλοστάσιο τους, κάτι που θα προκαλέσει μια απάντηση με την άμυνα κατά σμηνών.

Ας φανταστούμε τί θα σημάνει αυτός ο αριθμός των δεκάδων drones –έχουμε δει να μετέχουν σε επιθέσεις στο ουκρανικό και σε άλλα πολεμικά μέτωπα– αν έχουν δυνατότητα ταυτόχρονου συντονισμού και εκτέλεσης αποστολών, μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Πόσο μάλλον εάν η επίθεσή τους ξεκινήσει από το εσωτερικό μίας χώρας, στην οποία έχουν μεταφερθεί με κοντέινερ, χωρίς να γίνουν αντιληπτά! Περιττεύει να αναφέρουμε πως σε μία τέτοια επίθεση δεν υπάρχει δυνατότητα ενεργοποίησης της αεράμυνας…

Η Ελλάδα οφείλει να κατανοήσει τον μεταβαλλόμενο ρόλο που διαδραματίζουν στο τακτικό περιβάλλον και πώς μπορούν να επηρεάσουν την εθνική της ασφάλεια.