Μάχη μέσα στη μάχη – Τα διδάγματα για τον πόλεμο των drones

Στην εισαγωγή του Δόγματος, αναφέρονται τα λόγια του στρατιωτικού αναλυτή Samuel Bendett: «Δύο σημαντικές εξελίξεις θα επηρεάσουν τον μελλοντικό πόλεμο: Η εξάπλωση και η διαθεσιμότητα πολεμικών drones για μεγαλύτερες και πιο σύνθετες επιχειρήσεις και η ανάγκη τακτικών drones χαμηλού κόστους για επιχειρήσεις εγγύς υποστήριξης». Τα drones έχουν αναδιαμορφώσει το πεδίο μάχης στην Ουκρανία, επιτρέποντας την καταστροφή εξοπλισμού αξίας εκατομμυρίων δολαρίων με drones 500 δολαρίων, ενώ λειτουργούν και ως αναγνωριστικά μέσα.

Ουκρανία και Ρωσία παλεύουν για υπεροχή στα drones, με την Μόσχα να προηγείται σε αριθμούς. Αυτά αποτελούν μαθήματα για κάθε στρατό, ειδικά για τον ελληνικό, καθώς η Τουρκία φιλοδοξεί να πρωτοστατήσει στο τομέα των αυτόνομων οχημάτων. Θεωρητικώς μπορείς να καταρρίψεις drones με αντιαεροπορικά πυρά, αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψιν συγκεκριμένους παράγοντες. Υπάρχουν μη ελεγχόμενα drones, όπως τα ιρανικά Shahed, αλλά και First Person View-FPV (απεικόνισης πρώτου προσώπου) που προσφέρουν εικόνα στον απομακρυσμένο χρήστη. Ο όρος FPV χρησιμοποιείται για drones-καμικάζι. Τα drones με σταθερές πτέρυγες κινούνται ταχύτερα από τα εμπορικά πολυκόπτερα, δεν αιωρούνται, αλλά ελίσσονται.

Τα FPV drones, λόγω του μικρού μεγέθους και της χαμηλής ταχύτητάς τους, είναι δύσκολα ανιχνεύσιμα. Τα ηλεκτροοπτικά μέσα μπορεί να παράσχουν κάποια λύση για την ανίχνευσή τους, αλλά είναι πολύ ακριβά και ευαίσθητα. Επομένως, το πρόβλημα με την σημερινή τεχνολογία δεν λύνεται. Οι προσπάθειες ανίχνευσης εστιάζουν στη δημιουργία ηλεκτρικών αντιμέτρων, κυρίως για “τύφλωση” των συστημάτων πλοήγησης και την απώλεια της εικόνας που βλέπει ο χειριστής τους. Όμως, αυτά είναι προσωρινά μέτρα, καθώς πλησιάζουμε ταχύτατα στην πλήρη αυτονόμηση των drones, αν δεν είμαστε ήδη εκεί.

Το νέο ουκρανικό λογισμικό

Ο ειδικός Τζέιμς Πάτον Ρότζερς έχει περιγράψει την κατάσταση στο Business Insider ως «μια μάχη μέσα σε μάχη». «Είναι βασικά ένα παιχνίδι γάτας και ποντικιού», είπε ο επίσης ειδικός Φάμπιαν Χινζ. Ο Κουρτ Βόλκερ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και πρώην Ειδικός Εκπρόσωπος για την Ουκρανία, είπε ότι η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει την Ουκρανία να αναστρέψει την (εις βάρος της) πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων. Επεσήμανε, όμως, ότι θα χρειαστεί χρόνος για να εξεταστεί η αποτελεσματικότητά της.

Οι Ουκρανοί φέρεται να ανέπτυξαν ένα νέο λογισμικό που επιτρέπει στα drones να πετούν χωρίς τη χρήση GPS, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα των ρωσικών παρεμβολών. Το λογισμικό, που ονομάζεται Eagle Eyes, επιτρέπει σε drones να ταξιδεύουν, χρησιμοποιώντας “όραση” και όχι GPS, ανέφερε το Economist. Χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να συγκρίνει ό,τι “βλέπει” σε περιοχή όπου πετάει, με πρόσφατο χάρτη που φτιάχτηκε από φωτογραφίες και βίντεο που τραβήχτηκαν από αναγνωριστικό αεροσκάφος. Επομένως, μπορεί να συνεχίσει προς τον στόχο, ακόμα κι αν οι Ρώσοι αποπειραθούν να τα εμποδίσουν.

Το λογισμικό μπορεί να αναγνωρίσει στόχους και να ρίξει βόμβες, ή να πέσει πάνω τους χωρίς εντολή του χειριστή. Σύμφωνα με Ουκρανό λοχαγό, το λογισμικό χρησιμοποιείται ήδη ευρέως και είναι αρκετά φθηνό για να χρησιμοποιηθεί και σε drones καμικάζι. Αποκάλυψε πως πρωταρχικοί στόχοι είναι οι ρωσικοί σταθμοί παρεμβολών και τα συστήματα αεράμυνας. Η Ουκρανία έχει χρησιμοποιήσει φθηνότερα drones, αλλά αυτά ήταν ευάλωτα στον ηλεκτρονικό πόλεμο.

Ρωσικά αναγνωριστικά drone

Τα μεγάλα ρωσικά αναγνωριστικά drones επιτρέπουν τη στόχευση με χρήση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς, πολύ πίσω από την πρώτη γραμμή. Τα ρωσικά αναγνωριστικά drones Zala, Orlan και Supercam, που επιτρέπουν κατευθυνόμενα πλήγματα βαθιά στα μετόπισθεν και σε καίριες ουκρανικές υποδομές, έχουν καταστεί μεγάλο πρόβλημα για την Ουκρανία, πετώντας ελεύθερα πάνω από πόλεις της.

Τα drones αυτά είναι δύσκολο να καταρριφθούν. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της ουκρανικής Πολεμικής Αεροπορίας, είναι μη ανιχνεύσιμα με γυμνό μάτι και αιωρούνται σε υψόμετρο 4-5 χλμ, καθιστώντας τα απρόσιτα για φορητά αντιαεροπορικά, όπως τα Stinger. Επεσήμανε ότι η Ουκρανία χρειάζεται περισσότερα συστήματα αεράμυνας μεσαίας εμβέλειας για να καταρρίψει αυτά τα αναγνωριστικά drones που αιωρούνται μόνιμα πάνω από την πρώτη γραμμή, αναζητώντας στόχους που μπορούν να χτυπήσουν τα ρωσικά πυραυλικά συστήματα.

Ωστόσο, τα πυρομαχικά για τα συστήματα αεράμυνας είναι περιορισμένα και η Ρωσία παράγει αυτά τα drones σε μεγάλους αριθμούς. Επιπλέον, η Μόσχα έχει προσαρμόσει τα drone Orlan και Zala, επιτρέποντάς τους να διασχίζουν την πρώτη γραμμή, χωρίς να επηρεάζονται από συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου. Διαθέτουν πλέον συστήματα οπτικής πλοήγησης και συστήματα εντοπισμού θέσης που βασίζονται σε δύο “φάρους”, ή ορόσημα ραδιοσυχνοτήτων, μια τεχνική που ανάγεται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αν και η τεχνική αυτή δεν είναι τόσο ακριβής όσο το GPS, είναι επαρκής. Το σύστημα οπτικής πλοήγησης χρησιμεύει ως εφεδρικό σύστημα καθορισμού θέσης που βασίζεται σε ραδιοφάρους. Τα drones είναι εξοπλισμένα με χάρτες εδάφους και όταν εντοπίζονται οι ραδιοφάροι, η ενσωματωμένη κάμερα λαμβάνει ένα στιγμιότυπο οθόνης, εντοπίζει σημεία αναφοράς και προσδιορίζει με ακρίβεια τη θέση του στον χάρτη.

Αυτές οι προσαρμογές επιτρέπουν στα ρωσικά μη επανδρωμένα να διασχίζουν την πρώτη γραμμή σε λειτουργία σιωπής σημάτων, καθιστώντας τα λιγότερο ανιχνεύσιμα και λιγότερο ευάλωτα στον ουκρανικό ηλεκτρονικό πόλεμο. Ανοίγουν τα συστήματα επικοινωνίας όταν βρίσκονται ήδη βαθιά στην ουκρανική ενδοχώρα και είναι σε θέση να εκτελέσουν εύκολα την αποστολή αναγνώρισης, πριν αναχαιτιστούν.

Drones εναντίον drones

Μια ουκρανική  συσκευή που ονομάζεται Tsukorok ανιχνεύει εάν ρωσικά drones όπως το Zala, το Orlan ή το καμικάζι Lancet, βρίσκονται πάνω από ουκρανικά στρατεύματα, προειδοποιώντας τα να διασκορπιστούν.  Όμως, μέχρι στιγμής η Ουκρανία δεν έχει μέσο αντιμετώπισης της διείσδυσης ρωσικών αναγνωριστικών drones μεγάλης εμβέλειας στην ενδοχώρα της. Γι’ αυτό το ουκρανικό υπουργείο Ψηφιακού Μετασχηματισμού ανακοίνωσε διαγωνισμό για τη δημιουργία ενός μη επανδρωμένου αεροσκάφους αναχαίτισης, που θα εντοπίζει και θα επιτίθεται αυτόματα σε ρωσικά drones. Η ιδέα κυκλοφόρησε από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, χωρίς να έχει βρεθεί λύση.

Ο Serhii Sternenko, που χρηματοδοτεί την παραγωγή drone FPV, δημοσίευσε ένα βίντεο μάχης drone εναντίον drone: «Στρατιώτες M2 των Ειδικών Δυνάμεων Επιχειρήσεων της SBU κατέρριψαν με το drone ένα ρωσικό αναγνωριστικό UAV Orlan», ανέφερε. Το βίντεο δείχνει την “αερομαχία” και την τελική καταστροφή του εχθρικού UAV στο έδαφος. «Η εμφάνιση ενός πλήρους συστήματος αντι-drone που βασίζεται σε FPV είναι μόνο θέμα χρόνου», πρόσθεσε.

Το γεγονός αυτό κάνει ακόμα πιο σημαντικές τις πρόσφατες επιτυχίες των FPV drones κατά των ρωσικών Orlan και Zala, καθώς η τιμή ενός drone FPV ξεκινά από περίπου $500, ενώ Orlan και Zala κοστίζουν $80.000 και 120.000 αντιστοίχως. Τέλος, η χρήση ευέλικτων “ιπτάμενων βομβών” drone FPV εναντίον ρωσικών αναγνωριστικών είναι μια λύση για τα περιορισμένα πυρομαχικά αεράμυνας των Ουκρανών.

Μειονεκτήματα

Μειονέκτημα είναι ότι η λειτουργία FPV drone απαιτεί εκτεταμένη εκπαίδευση χειριστών, γεγονός που καθιστά το ποσοστό επιτυχίας των επιχειρήσεων εξαρτώμενο σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα του χειριστή. Παρόλο που η Ουκρανία έχει αναπτύξει λύσεις για drone FPV που κλειδώνουν στόχους, η εκμάθηση χειρισμού απαιτεί ακόμα πολλές εβδομάδες. Σε ένα άλλο περιστατικό, η Ουκρανία κατέρριψε ένα Orlan, χρησιμοποιώντας ένα εκπαιδευτικό ελικοφόρο Yak-52 σοβιετικής εποχής, σε αερομαχία τύπου Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. O δεύτερος πιλότος χρησιμοποίησε τυφέκιο για να καταρρίψει το ρωσικό drone!.

Πάντως, θέμα είναι η διασπορά των εγκαταστάσεων παραγωγής σε όλη τη χώρα. Χωρίς φυσικό έλεγχο της επικράτειας, είναι αδύνατο να εξασφαλιστούν οι “βιοτεχνίες” κατασκευαστών drones – δεν πρόκειται για μεγάλeς βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Στο τέλος, η ποσότητα και η ποιότητα των drones θα φτάσει σε μια κρίσιμη μάζα.  Η Wall Street Journal υποστηρίζει ότι στη Δυτική Ουκρανία μεμονωμένες επιχειρήσεις παράγουν ήδη 2.000-3.000 drones το μήνα.

Επίσης, σε μία εκτεταμένη σύγκρουση είναι πολύ δύσκολο να δημιουργηθεί συνεχής γραμμή ηλεκτρονικού πολέμου. Τα κλασικά πολυκόπτερα, που επικοινωνούν με τον χειριστή μέσω ενός επαναλήπτη drone, αλλά και τα σταθερής πτέρυγας UAV, μπορούν να εισχωρήσουν βαθιά στα μετόπισθεν. Δεν καταρρίπτονται εύκολα και μπορούν να παραμείνουν στον αέρα για πολλές ώρες. Μια τυπική τακτική των drones καμικάζι είναι η περιπολία σε ρόλο “ελεύθερου κυνηγού”.

Όμως, το μεγαλύτερο μέρος του ηλεκτρονικού πολέμου καθίσταται άχρηστο σε τακτικό επίπεδο, λόγω της συνεχιζόμενης εξέλιξης των συχνοτήτων ελέγχου. Το μέτωπο χρειάζεται επειγόντως παρεμβολείς, με συχνότητες καταστολής από 0,3 έως 6,3 GHz. Ένα τέτοιο “θαυματουργό όπλο” θα έβαζε τέλος στις πτήσεις των εχθρικών drones για μεγάλο διάστημα. Αλλά ο αγώνας κατά των drones δεν περιορίζεται σε καθολικούς παρεμβολείς.

Τεχνητή νοημοσύνη

Όσο απλά και φθηνά είναι τα drones καμικάζι, άλλο τόσο δύσκολο και ακριβό είναι να δημιουργήσεις προστασία απέναντί τους. Προς το παρόν, καμία πλευρά δεν διαθέτει κάποιο μέσο-πανάκεια για την καταπολέμηση των εχθρικών drones. Για ορισμένους, ο ηλεκτρονικός πόλεμος είναι η λύση, αλλά δεν ισχύει, επειδή δεν κάνει διακρίσεις: Τις περισσότερες φορές μπλοκάρει φίλους και εχθρούς. Τα κανάλια επικοινωνίας είναι το πιο ευάλωτο μέρος οποιουδήποτε drone, επομένως στο εγγύς μέλλον απλώς θα εγκαταλειφθούν. Μόλις έρθει η τεχνητή νοημοσύνη και η πλήρης αυτοματοποίηση των drones, η αποτελεσματικότητά τους θα αυξηθεί. Ο άνθρωπος αποτελεί το πιο ευάλωτο μέρος κάθε συστήματος, ειδικά ενός αμυντικού.

Μεγάλες ελπίδες εναποτίθενται σε μεμονωμένους παρεμβολείς, όπως ο ρωσικός σταθμός παρεμβολής “Lesochek”. Μόλις ενεργοποιηθεί, όμως, ένα τέτοιο σύστημα σε ένα όχημα, αμέσως εντοπίζεται. Ό,τι δεν μπορεί να χτυπηθεί από drones FPV, θα καταστραφεί από κατευθυνόμενα βλήματα, ή πυροβολικό. Στο εγγύς μέλλον η τοποθέτηση συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου θα γίνει, όχι μόνο αναποτελεσματική, αλλά και επικίνδυνη. Το ιδανικό σενάριο είναι η κάλυψη των επιτιθέμενων να παρέχεται από drones ηλεκτρονικού πολέμου. Τουλάχιστον έτσι θα διατηρηθεί η μυστικότητα των κινήσεων των επιτιθέμενων.

Στο μέλλον, η καταστροφή των drones κάθε τύπου θα γίνεται αποκλειστικά με φυσικά μέσα – όλες οι άλλες μέθοδοι είναι ευάλωτες. Όμως, μέχρι στιγμής, κανένας από τους εμπολέμους στην Ουκρανία δεν διαθέτει αποτελεσματικά μέσα για την φυσική καταστροφή των drones. Γι’ αυτό υπάρχει τόσο εκρηκτική ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας. Τα δε τεχνικά συστήματα στο μέτωπο θα πρέπει να έχουν πολλά εφεδρικά και να καμουφλάρονται προσεκτικά, καθώς ο εχθρός θα χτυπήσει πρώτα τέτοιους στόχους.

Η παρακολούθηση του εναέριου χώρου θα πρέπει να οργανώνεται όχι μόνο από το έδαφος, αλλά και από τον αέρα μέσω αναγνωριστικών αεροσκαφών μεγάλου ύψους. Φυσικά το δίκτυο των παρατηρητηρίων θα συνδέεται με υψηλής ταχύτητας “στρατιωτικό Διαδίκτυο”. Ακούγεται φανταστικό; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Οι απειλές από τα drones είναι πολύ μεγάλες και στο μέλλον θα ενταθούν. Μέχρι να ελεγχθούν τα πολεμικά drones από την τεχνητή νοημοσύνη, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος καταπολέμησής τους είναι η καταστροφή των χειριστών. Στο μέτωπο έχουν καταστεί μία από τις πολυτιμότερες μονάδες μάχης, συγκρίσιμες μόνο με τους πιλότους αεροσκαφών. Προς το παρόν η καταστροφή εναέριων drones είναι πολύ δύσκολη και η τεχνητή νοημοσύνη θα την κάνει ακόμη δυσκολότερη.