Νέα όπλα μαζικής καταστροφής τα σμήνη drones

Όπως αποκάλυψε η Wall Street Journal, η Ουκρανία χρησιμοποιεί τεχνολογία που επιτρέπει σε ομάδες drones να επικοινωνούν και να λαμβάνουν αποφάσεις ανεξάρτητα από τον χειριστή τους. Συγκεκριμένα, μία τριάδα από ουκρανικά drones πέταξε υπό την κάλυψη της νύχτας προς μια ρωσική θέση και “αποφάσισαν” μεταξύ τους πότε ακριβώς θα χτυπούσαν! Η λεγόμενη τεχνολογία σμήνους αντιπροσωπεύει το επόμενο  πεδίο στον πόλεμο με drones, λόγω της δυνατότητάς της να επιτρέπει την ταυτόχρονη ανάπτυξη δεκάδων ή ακόμη και χιλιάδων μη επανδρωμένων για να πλήξουν τον εχθρικό στόχο.

Όλο και περισσότερα κράτη προσπαθούν να δημιουργήσουν σμήνη drones, τα οποία να επικοινωνούν και να συνεργάζονται για την επίτευξη κοινών στόχων. Πρόσφατα, ο κινεζικός στρατός παρουσίασε ένα “drone-αεροπλανοφόρο”, ένα μεγάλο drone σχεδιασμένο να μεταφέρει και να απελευθερώνει στον αέρα ένα σμήνος από μικρότερα επιθετικά drones, δείχνοντας ότι το Πεκίνο επενδύει πολλά σ’ αυτήν την τεχνολογία.

Πριν μερικούς μήνες, οι βρετανικές ένοπλες δυνάμεις πραγματοποίησαν επιτυχή δοκιμή ενός όπλου κατευθυνόμενης ενέργειας για την εξόντωση σμηνών drones. Σύμφωνα με την βρετανική κυβέρνηση, το συγκεκριμένο όπλο χρησιμοποιεί αόρατα ραδιοκύματα. Η δοκιμή έγινε στη Δυτική Ουαλία και ήταν η μεγαλύτερης κλίμακας άσκηση αντιμετώπισης drones που έχει γίνει ως τώρα από τις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις.

Το συγκεκριμένο όπλο είναι ένα είδος Όπλου Ραδιοσυχνοτήτων Κατευθυνόμενης Ενέργειας (RF DEW). Έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό στην εξουδετέρωση πολλαπλών στόχων ταυτόχρονα και άμεσα. Η βρετανική κυβέρνηση έχει επενδύσει πάνω από 40 εκατ. λίρες σε έρευνες πάνω σε όπλα RF DEW, τα οποία χρησιμοποιούν ραδιοκύματα υψηλών συχνοτήτων για να προκαλούν βλάβες ή να καταστρέφουν κρίσιμα ηλεκτρονικά εξαρτήματα των drones, με αποτέλεσμα τη συντριβή τους.

Τον Μάιο 2021, το Ισραήλ χρησιμοποίησε το σμήνος drones Legion-X της Elbit Systems σε μάχη κατά της Χαμάς, με τα drones να αναζητούν στόχους και να μεταδίδουν πληροφορίες. Όπως συμβαίνει με κάθε αξιόλογο στρατιωτικό σύστημα, η τεχνολογία σμήνους drones είναι πιθανό να πολλαπλασιαστεί, μάλλον πολύ πιο γρήγορα από άλλα οπλικά συστήματα και πλατφόρμες υψηλής ποιότητας.

Σμήνη drones

Θεωρητικά, τα σμήνη drones μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχεδόν σε κάθε αποστολή: Για παράδειγμα, σμήνη drones θα έχουν την δυνατότητα να αναζητήσουν, να κατακλύσουν και να καταστρέψουν τις αντιαεροπορικές άμυνες του εχθρού. Πλωτά σμήνη φθηνών μη επανδρωμένων οχημάτων επιφανείας θα ήταν ιδιαίτερα κατάλληλα για επίθεση σε μεταφορικά και αποβατικά σκάφη, σε σημεία πιθανής απόβασης, πλήττοντάς τα στα ίσαλα, σε συνδυασμό με ταυτόχρονη επίθεση εναέριων drones.

Επιπλέον, εναέρια σμήνη drones θα μπορούν να έχουν μεγαλύτερη ευελιξία και δυνατότητες συλλογής πληροφοριών. Ο κύριος σκοπός των αποστολών τους είναι αυτός ο οποίος και θα καθορίσει την απαιτούμενη τεχνολογία. Ο πολλαπλασιασμός θα εξαρτηθεί, επίσης, από τις μορφές των σμηνών. Τα σμήνη που αποτελούνται από μικρά, ομοιογενή drones, είναι πιθανό να πολλαπλασιαστούν πιο γρήγορα. Μια απλή ικανότητα σμήνους δεν είναι πάντοτε επιχειρησιακά δύσκολη.

Την ίδια στιγμή, αναμένεται πως κράτη θα συγκεντρώσουν εκατοντάδες ή χιλιάδες drones σε ολοκληρωμένα σμήνη, για να βυθίζουν εχθρικά υποβρύχια ή να αμύνονται από αποβατικές ενέργειες. Άλλα κράτη μπορεί να αρκεστούν σε άοπλα σμήνη drones για συλλογή πληροφοριών και αντιμετώπιση καταστροφών. Όμως, υπάρχουν ορισμένες σημαντικές και άγνωστοι παράμετροι, οι οποίες θα επηρεάσουν τον ρυθμό του πολλαπλασιασμού των σμηνών. Τέτοιες παράμετροι είναι το πόσο αποτελεσματικά αποδεικνύονται στη μάχη, το τι απαιτείται και σε ποιες αποστολές για την κατασκευή ή την αγορά των πιο αποτελεσματικών σμηνών κτλ.

Τι είναι τα σημερινά σμήνη

Πριν από μια δεκαετία περίπου, μια ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών στην αμερικανική Ναυτική Ακαδημία χρησιμοποίησε απλή εμπορική τεχνολογία για να κατασκευάσει ένα σμήνος πενήντα μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAS). Η κατασκευή και η αγορά πενήντα UAS είναι σχετικά εύκολη και φθηνή. Αν και η μεγαλύτερη επιχειρησιακή δυσκολία είναι η μεταξύ τους συνεργασία, δεν είναι κάτι τόσο δύσκολο, όσο πιστεύεται. Τα drones του εν λόγω σμήνους επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω Wi-Fi.

Η ομάδα έπρεπε να διασφαλίσει ότι τα σήματα δεν παρεμβάλλονται μεταξύ τους, να δημιουργήσει τα συστήματα εντολών και ελέγχου και να δημιουργήσει τυχόν απαραίτητες διεπαφές χρηστών για μεταβίβαση εντολών από χειριστές. Όλα αυτά απαιτούν τεχνογνωσία, αν και οι βασικές γνώσεις δεν είναι τόσο δύσκολο να αποκτηθούν. Το σμήνος drones Perdix του Γραφείου Στρατηγικών Δυνατοτήτων του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας, π.χ. σχεδιάστηκε από φοιτητές μηχανικούς του MIT.

Τα απλά σμήνη διατίθενται ολοένα και περισσότερο στο εμπόριο, αν και όχι ακόμα σε σημαντικό βαθμό. Τον Φεβρουάριο 2024, η Geoscan, ένας Ρώσος κατασκευαστής drones, κυκλοφόρησε ένα κιτ εκκίνησης σμήνους, παρέχοντας δέκα τετρακόπτερα για εξάσκηση με αλγόριθμους νοημοσύνης σμήνους, για συλλογική πλοήγηση και αναζήτηση. Το 2022, η Red Cat Holdings ανακοίνωσε ένα προϊόν “4-Ship”, παρέχοντας ένα προσυσκευασμένο σύστημα έξι drones για αυτοματοποιημένη τοπογραφία και φωτογράφιση περιοχής. Το σύστημα επιτρέπει την ταυτόχρονη χρήση τεσσάρων drones, με τα άλλα δύο να αντικαθιστούν κάποια από αυτά, όταν εξαντλείται η ισχύς τους.

Περιορισμένη χρήση

Παρόλα αυτά, η εμπορική αγορά για σμήνη drones είναι περιορισμένη. Αφορά στην εποπτεία του περιβάλλοντος, σε επιθεωρήσεις ασφαλείας και σε επιδείξεις με φωτεινούς σχηματισμούς. Οι κανονισμοί των υπηρεσιών ασφαλείας και πολιτικής αεροπορίας είναι ένα μεγάλο θέμα στην πολιτική χρήσης μη επανδρωμένων, κάτι που επηρεάζει προφανώς την ανάπτυξη των σμηνών. Από την άλλη, καθώς περισσότερα κράτη επιδιώκουν την δημιουργία σμηνών drones, μπορεί να αυξηθεί η διαθεσιμότητά τους στην αγορά. Τον Απρίλιο 2022, η θυγατρική της ισραηλινής εταιρείας Elbit Systems στη Βρετανία επιλέχθηκε για να παράσχει στο βρετανικό υπουργείο Άμυνας πέντε αυτόνομα σμήνη των έξι drones το καθένα.

Ωστόσο, δεν είναι όλα τα σχεδιαζόμενα σμήνη drones τόσο απλά, όσο τα μικρά εμπορικά υποδείγματα, που βασίζονται κυρίως σε τετρακόπτερα. Η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ αναπτύσσει εξαιρετικά εξελιγμένα Συνεργατικά Αεροσκάφη Μάχης, όπως το Kratos XQ-58 Valkyrie, που συνοδεύει και υποστηρίζει μαχητικά F-22 και F-35. Αυτά εκτιμάται ότι κοστίζουν μεταξύ 20,5 και 27,5 εκατ. δολαρίων το ένα (ενσωματώνουν την τεχνητή νοημοσύνη και την αυτονομία). Οι ΗΠΑ σκοπεύουν αυτά τα drones να αποκτήσουν την ικανότητα να σχηματίσουν σμήνη.

Ομοίως, μεγάλα σμήνη drones, με ικανότητες δράσης σε πολλαπλά πεδία που θα ενσωματώνονται σε ένα ειδικά σχεδιασμένο μητρικό σκάφος για μεταφορά, θα απαιτούν πολύ μεγαλύτερες τεχνικές δεξιότητες και πόρους για να αναπτυχθούν, από ό,τι ένα μικρό σμήνος τετρακόπτερων. Η οικοδόμηση και η διατήρηση ενός τέτοιου σμήνους, θα απαιτήσει επίσης σημαντικές δυνατότητες εφοδιαστικής παραγωγής και συντήρησης. Αλλά οι ΗΠΑ σχεδιάζουν ήδη τέτοιες δυνατότητες, αρχής γενομένης από τα θαλάσσια drones τους.

Οι περιορισμοί που εμποδίζουν την εξάπλωση των drones θα περιορίσουν αναγκαστικά και τα σμήνη. Τα stealth drones, που έχουν σχεδιαστεί με χαρακτηριστικά χαμηλής παρατήρησης θα αργήσουν να έρθουν στο επιχειρησιακό προσκήνιο, ακόμη περισσότερο εάν είναι επιπλέον ικανά να δημιουργούν σμήνη. Αν και η ικανότητες stealth ενδέχεται να αυξήσουν σημαντικά το κόστος των drones, καθιστώντας τα λιγότερο αναλώσιμα, αυτό μπορεί να είναι επιθυμητό για ορισμένες αποστολές και για λόγους ασφαλείας.

Μπορεί ένας τρομοκράτης να κατασκευάσει ένα βασικό drone σταθερής πτέρυγας στο γκαράζ του, αλλά όχι ένα MQ-9 Predator με άνοιγμα φτερών 20 μέτρων. Παρομοίως, τα κράτη με περιορισμένους πόρους μπορεί να είναι σε θέση να δημιουργούν μικρά σμήνη φθηνών drones, που επικοινωνούν υποτυπωδώς μεταξύ τους, αλλά λίγες χώρες θα καταφέρουν να αναπτύξουν μεγάλα και τεχνολογικά προηγμένα σμήνη με εξαιρετικές δυνατότητες. Ο παγκόσμιος πολλαπλασιασμός απλών σμηνών drones θα πρέπει να θεωρείται βέβαιος, αλλά ο πολλαπλασιασμός πιο περίπλοκων σμηνών, με προηγμένες δυνατότητες, δεν θα είναι σύντομα εφικτός. Αν και η διάδοση της τεχνολογίας δεν μπορεί να ελεγχθεί ολοκληρωτικά, οι δυτικές χώρες μπορούν να ελέγξουν σε κάποιο βαθμό την ταχύτητα διασποράς αυτών των τεχνολογιών.

Σμήνη drones και Ελλάδα

Η Ελλάδα δεν μπορεί ακόμη να λάβει μέρος στην κούρσα ανάπτυξης πιο προηγμένων σμηνών, αλλά μπορεί κάλλιστα να αναπτύξει μια πρώτη ικανότητα δημιουργίας απλών σμηνών drones, έστω και για ρόλους επιτήρησης. Η ανάπτυξη κώδικα έχει καταστεί πλέον πολύ ευκολότερη λόγω των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, που αναπτύσσονται με εκπληκτική ταχύτητα. Η δε υποδομή κέντρων ανάπτυξης τεχνολογίας, που ήδη δρομολογείται, μπορεί να αποβεί κρίσιμο εφαλτήριο προς αυτό το πρώτο βήμα.

Ήδη τον περασμένο Ιούλιο το Ελληνικό Κέντρο Αμυντικής Καινοτομίας (ΕΛΚΑΚ) ανακοίνωσε την έναρξη διαγωνιστικής διαδικασίας για την ανάπτυξη οπλικού συστήματος περιπλανώμενων πυρομαχικών, με τον προϋπολογισμό του έργου να ανέρχεται σε περίπου 15 εκατ. Το οπλικό αυτό σύστημα σχεδιάζεται να υποστηρίζει και λειτουργία σμήνους, με πολλαπλές μονάδες να επικοινωνούν μεταξύ τους, να ανταλλάσσουν δεδομένα και να κατανέμουν τους στόχους ανάλογα με την προτεραιότητα και τη θέση τους στο πεδίο.

Επιπλέον, κράτη όπως οι ΗΠΑ ενδέχεται να επιδιώξουν την διάδοση της τεχνολογίας τους σε εταίρους και συμμάχους. Για παράδειγμα, εάν τα σμήνη drones κάνουν την διαφορά στα μελλοντικά πεδία μάχης (με βάση τα όσα διαδραματίζονται στην Ουκρανία) θα πρέπει να περιμένουμε ότι θα ενταθεί η συνεργασία των δυτικών χωρών, όχι μόνο για την ανάπτυξη τέτοιων σμηνών, αλλά και την ανάπτυξη αποτελεσματικότερων πρακτικών, που αφορούν την ενσωμάτωσή τους σε δομές, οργανισμούς, έννοιες και δόγματα ισχύος.

Τα σμήνη που θα μπορούσαν να αλλάξουν ουσιαστικά τις περιφερειακές ή παγκόσμιες ισορροπίες δυνάμεων, ή που θα παρέχουν περισσότερα πλεονεκτήματα στους αντιπάλους της Δύσης, είναι μια εντελώς διαφορετική κατηγορία. Για παράδειγμα, τα σμήνη ανθυποβρυχιακών drones, σε συνδυασμό με τεχνητή νοημοσύνη και ανάλυση δεδομένων, θα μπορούσαν να θέτουν σημαντικούς κινδύνους για τα υποβρύχια. Σε σύγκριση με τα βασικά σμήνη, ο πολλαπλασιασμός των οποίων είναι δεδομένος, αυτά τα δυνητικά αποσταθεροποιητικά σμήνη απαιτούν μεγαλύτερη πολιτική προσοχή.

Η Δύση ενδέχεται κάποια στιγμή να επιχειρήσει να περιορίσει τη διάδοση των κρίσιμων εξαρτημάτων μέσω πολυμερών ελέγχων στις εξαγωγές, όπως κάνουν για να περιορίσουν την ικανότητα δημιουργίας ημιαγωγών υψηλών προδιαγραφών, μέσω της απαγόρευσης των απαραίτητων μηχανών εκτύπωσης. Είναι σίγουρο ότι θα δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανταλλαγή σχετικής τεχνολογίας-τεχνογνωσίας. Και επειδή ορισμένα σμήνη drones μπορεί στην πραγματικότητα να αντιπροσωπεύουν μια νέα κατηγορία όπλων μαζικής καταστροφής, η παγκόσμια κοινότητα οφείλει να αναπτύξει νέους διεθνείς κανόνες σχετικά με τη διάδοσή τους. Τα σμήνη drones είναι εδώ. Και ενώ είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε με ακρίβεια την ταχύτητα με την οποία θα εξελιχθούν οι τεχνολογίες τους, προκειμένου να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο, η Ελλάδα οφείλει να προετοιμαστεί σήμερα, πολύ περισσότερο που η Τουρκία είναι πολλά βήματα μπροστά.