Ουραγός η Ελλάδα στην αμυντική καινοτομία

Το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) στην Αθήνα, διοργάνωσε εκδήλωση αφιερωμένη στα 70 χρόνια λειτουργίας του ΝΑΤΟ. Στα σχετικά πάνελ φιλοξενήθηκαν εγνωσμένου κύρους πολιτικοί, διπλωμάτες, ακαδημαϊκοί, σύμβουλοι και εμπειρογνώμονες. Κατά τη συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων, διατυπώθηκε η εμφανής έλλειψη κουλτούρας για την καινοτομία στην Άμυνα.

Το ΝΑΤΟ σχεδόν ταυτόχρονα και με την Ευρωπαϊκή Ένωση, άνοιξαν το “παράθυρο ευκαιρίας” για την εκμετάλλευση της καινοτομίας για την Άμυνα με σχετικά προγράμματα Έρευνας και Ανάπτυξης που αναφέρονται ως «διττής χρήσης τεχνολογία» (dual use technology), προαναγγέλλοντας την διάθεση κεφαλαίων δισεκατομμυρίων. Για την επιτάχυνση μάλιστα των διαδικασιών, το ΝΑΤΟ καθιέρωσε το πρόγραμμα DIANA (Defence Innovation Accelerator for North Atlantic). Σε περιφερειακό επίπεδο, στη χώρα μας ο ρόλος συντονιστή του DIANA από το ΝΑΤΟ έχει ανατεθεί στο ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”.

Στη Ελλάδα, λόγω έλλειψης σχετικής κουλτούρας υπάρχει κίνδυνος να κλείσει αυτό το παράθυρο ευκαιρίας για χρηματοδότηση και τεχνογνωσία, τόσο για τις Ένοπλες Δυνάμεις, όσο και για την αμυντική βιομηχανία. Πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα υποστήριξης των καινοτόμων προτάσεων σε αυτόν τον τομέα. Πρέπει να δημιουργηθεί κουλτούρα καινοτομίας για την Άμυνα, κατ’ ελάχιστον στην αλυσίδα φορέων, υπηρεσιών και επιτελείων που διαχειρίζονται φακέλους προτάσεων για ερευνητικά-αναπτυξιακά προγράμματα καινοτόμου τεχνολογίας, με υψηλή εγχώρια συμμετοχή.

Εκτιμάται ότι η δημιουργία μίας εξειδικευμένης Αρχής, όπως για παράδειγμα υπό την μορφή Ειδικής Επιτροπής Καινοτομίας ή Γενικής Γραμματείας καινοτομίας ή υφυπουργείου καινοτομίας, με έμπειρο και εκπαιδευμένο επί του θέματος προσωπικό, συγκεκριμένες αρμοδιότητες, οικονομική αυτοτέλεια και δικαιοδοσία, θα συμβάλει στην άμβλυνση του προβλήματος καθιέρωσης κουλτούρας καινοτομίας για την Άμυνα και επιτάχυνση των διαδικασιών.

Δεδομένου ότι εξ ορισμού η τεχνολογία “διττής χρήσης” έχει εφαρμογή ταυτόχρονα τόσο για την Άμυνα όσο και για εμπορικές χρήσεις, η καινοτομία στον τομέα αυτό (Dual Use Technology) θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο ζήτημα. Η μελέτη και αξιοποίηση επιτυχημένων παραδειγμάτων άλλων συμμάχων χωρών σχετικά με την υποστήριξη της καινοτομίας για την Άμυνα κρίνεται απαραίτητη.

Η ελληνική πραγματικότητα

Στη χώρα μας τα θέματα καινοτομίας για την Άμυνα εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς και η σύγκριση των εφαρμοζόμενων διαδικασιών στη χώρα μας με τα παραδείγματα ΗΠΑ και Ισραήλ θα επιτρέψει τον εντοπισμό δυσλειτουργιών και λήψη διορθωτικών ενεργειών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στη συνέχεια, η στρεβλή αντιμετώπιση θεμάτων υψηλής τεχνολογίας και η έλλειψη σχετικής κουλτούρας καινοτομίας για την Άμυνα και την ασφάλεια δεν είναι νέο στοιχείο στην ελληνική πραγματικότητα.

Έχει επισημανθεί, τουλάχιστον από εικοσαετίας, όταν εκπροσώπησα το υπουργείο Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ), ως πρόεδρος στην Ομάδα Εμπειρογνωμόνων (Experts Group) στον πολυεθνικό Οργανισμό WA, που σκοπό έχει την διατήρηση και την ετήσια αναθεώρηση του καταλόγου “Διττής χρήσης υλικών και τεχνολογίας” (dual use items and technology List). Ταυτόχρονα συμμετείχα στις αντίστοιχες Ομάδες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Με έγκριση του τότε υπουργού Εθνικής Άμυνας, είχα συγγράψει σχετικό βιβλίο με τίτλο “Ασύμμετρες Απειλές και Ελεγχόμενα υλικά”.

Ταυτόχρονα είχε εγκριθεί η καθιέρωση σχετικού μαθήματος στις Στρατιωτικές Σχολές σε μία προσπάθεια δημιουργίας σχετικής κουλτούρας στα νέα μέλη της στρατιωτικής οικογένειας. Τελικά αντί της καθιέρωσης σχετικού μαθήματος, πραγματοποιήθηκαν μόνο μεμονωμένες διαλέξεις στις Σχολές των τριών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων. Το βιωματικό αυτό παράδειγμα το αναφέρω διότι καταδεικνύει ότι, όχι μόνο δεν υπάρχει κουλτούρα καινοτομίας, αλλά επιπλέον αντιμετωπίζεται δομική αντίσταση για τη διόρθωση της υπάρχουσας κατάστασης. Επομένως τα μέτρα που θα ληφθούν πρέπει να είναι αρκούντως δραστικά.

 

Παρατηρείται ότι διαχρονικά έχει παρερμηνευτεί στη χώρα μας η σημασία των υλικών Διττής χρήσης ως προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, στο παρελθόν είχαν χαρακτηριστεί από το ΥΠΕΘΑ ως υλικά διττής χρήσης κοινά υλικά του εμπορίου, με προφανή απώτερο σκοπό να γίνει η προμήθεια με απ’ ευθείας ανάθεση ως στρατιωτικό υλικό. Αυτό είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης κουλτούρας για την καινοτομία στην Άμυνα.

Με τη σύντομη αναφορά στα παραδείγματα των διαδικασιών που ισχύουν στις ΗΠΑ και το Ισραήλ, αλλά και με την παρατηρούμενη ανάπτυξη της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας σε τομείς υψηλής τεχνολογίας, είναι αναπόφευκτη η σύγκριση με την αντίστοιχη Ελληνική πρακτική.

Τα ελληνικά προγράμματα

Στην Ελλάδα για παράδειγμα δημιουργήθηκε το Elevate Greece που θεωρείται η επίσημη κυβερνητική ψηφιακή πύλη για την υποστήριξη των νεοφυών καινοτόμων επιχειρήσεων. Αποσκοπεί στην ενίσχυση, ανάπτυξη και εξωστρέφεια του ελληνικού οικοσυστήματος καινοτομίας. Εκτιμάτε ότι τόσο η ανάπτυξη όσο και η εξωστρέφεια απαιτούν ως σταθερό υπόβαθρο την ύπαρξη κουλτούρας καινοτομίας, ειδικά σε θέματα καινοτομίας για την Άμυνα, σε συνεργασία και με τα συναρμόδια υπουργεία.

Με καθυστέρηση έντεκα ετών εκδόθηκε από το ΥΠΕΘΑ η προβλεπόμενη από τον νόμο 3978/2011 Υπουργική Απόφαση που αναφέρεται σε Ερευνητικά-Αναπτυξιακά προγράμματα για την Άμυνα, που σίγουρα κρίνεται ως θετική εξέλιξη. Το γεγονός βέβαια ότι επί σειρά 11 ετών, διαδοχικές κυβερνήσεις δεν έδωσαν λύση στο ζήτημα των Ερευνητικών και Αναπτυξιακών προγραμμάτων που στη συντριπτική πλειοψηφία τους βασίζονται στην αξιοποίηση της καινοτομίας για την Άμυνα και την Ασφάλεια, είναι απόδειξη έλλειψης πολιτικής βούλησης και θέμα που από μόνο του αποτελεί ένδειξη μη ύπαρξη εγρήγορσης και κουλτούρας καινοτομίας.

Η υπόψη Υπουργική Απόφαση επέλυσε προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί, πλην όμως περιλαμβάνει και προβλέψεις απαγορευτικές, τόσο για startups, δηλαδή νεοφυείς καινοτόμες εταιρείες, όσο και για μεγαλύτερες εγκατεστημένες αμυντικές βιομηχανίες που χρηματοδοτούν έρευνα και ανάπτυξη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταξύ άλλων είναι και αναφορές του τύπου «κύκλος εργασιών και εκκαθαριστικά εφορίας πενταετίας», καθώς επίσης «ενδεχόμενος χρόνος εξέτασης των σχετικών προτάσεων διάρκειας δύο ετών».

Οι αναφορές αυτές, αποτελούν αποχρώσες ενδείξεις ότι από τους συντάκτες είχε διαφύγει η πραγματική σημασία των όρων: startup, innovation, entrepreneurs, διότι οι προβλέψεις αυτές της Απόφασης περιορίζουν δραστικά τη δυνατότητα επιτυχημένης συμμετοχής των νεοφυών καινοτόμων επιχειρήσεων στα Ερευνητικά-Αναπτυξιακά προγράμματα.

Η ψηφιοποίηση των κρατικών υπηρεσιών

Επιπροσθέτως η ψηφιοποίηση των κρατικών υπηρεσιών και η εξ αυτού δυνατότητα αυτόματης υπηρεσιακής αναζήτησης των απαραίτητων Ππστοποιητικών και άλλων εγγράφων, δημιουργεί πλείστα προβλήματα κυρίως στις νεοφυείς εταιρείες. Πιο συγκεκριμένα στην υπόψη Υπουργική Απόφαση προβλέπεται ότι στο φάκελο κατάθεσης μίας Ερευνητικής-Αναπτυξιακής πρότασης τα αιτούμενα Πιστοποιητικά και λοιπά έγγραφα θα πρέπει να έχουν εκδοθεί εντός διμήνου πριν την υποβολή. Το γεγονός αυτό δημιουργεί πλείστα προβλήματα για τους ακόλουθους λόγους:

Α. Οι αρχές που απαιτείται να εκδώσουν σχετικά έγγραφα είναι για παράδειγμα οι δικαστικές, οι φορολογικές, η αρμόδια Περιφέρεια και λοιποί Φορείς Δημόσιου ή Ιδιωτικού Τομέα. Οι εκδούσες αρχές καθορίζουν την διάρκεια ισχύος των εγγράφων που εκδίδουν από έξι μήνες έως δύο χρόνια. Επισημαίνεται ότι σε συγκεκριμένες υπηρεσίες απαιτείται χρόνος ίσως και πέραν των τριών μηνών από την υποβολή της αίτησης έως την έκδοση ενός εγγράφου ή πιστοποιητικού. Παρατηρείται λοιπόν το φαινόμενο, εάν καθυστερήσει η έκδοση ενός εγγράφου πέραν των δύο μηνών, αυτόματα να “ακυρώνονται τυπικά” και όλα τα άλλα έγγραφα που ήδη έχουν εκδοθεί από άλλες υπηρεσίες, επειδή παρήλθε το δίμηνο από την έκδοσή τους. Ο καθορισμός επομένως του ορίου των δύο μηνών που τίθεται από την απόφαση μόνο προβλήματα δημιουργεί.

Β. Παρατηρείτε το φαινόμενο η ίδια υπηρεσία που ενώ κατέχει συγκεκριμένα έγγραφα σε ισχύ σύμφωνα με τον εκδότη τους, να ζητάει ξανά την υποβολή τους επειδή παρήλθε το δίμηνο. Η διαδικασία αυτή υποθάλπει την κακώς εννοούμενη γραφειοκρατία που “σκοτώνει” την καινοτομία. Όπως προαναφέρθηκε, η δυνατότητα διαδικτυακής λήψης των σχετικών εγγράφων μεταξύ των δημόσιων υπηρεσιών δεν λειτουργεί.

Γ. Προβλήματα στην ψηφιοποίηση εκτός των κρατικών-δημόσιων υπηρεσιών, αντιμετωπίζουν και οι επιχειρήσεις γενικότερα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΣΕΒ που δημοσιοποιήθηκαν, επισημαίνεται μεταξύ άλλων και το γεγονός ότι: «οι ελληνικές επιχειρήσεις διαθέτουν πλέον το 70% της μέσης ψηφιακής ωριμότητας στα 27 κράτη μέλη της Ένωσης, ωστόσο παραμένουν ακόμη σημαντικά εμπόδια για την πλήρη κάλυψη του κενού».

Τα σημαντικότερα εμπόδια στον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων είναι οι εσωτερικές αντιστάσεις και η έλλειψη ψηφιακής κουλτούρας (36%), η εύρεση επαρκών οικονομικών πόρων (14%) και η έλλειψη δεξιοτήτων και τεχνογνωσίας εντός της επιχείρησης (10,5%)». Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημόσιες υπηρεσίες, αντιμετωπίζονται και στον ιδιωτικό τομέα από εταιρείες του Κλάδου.